شهروند ۱۱۹۴ ـ ۱۱ سپتامبر ۲۰۰۸
در ۳۵ کیلومتری شمال شرقی شهرستان مهاباد ـ محور مهاباد ـ بوکان و در کنار راه که به محور برهان معروف ست، یکی از زیباترین پدیده های استان آذربایجان غربی، غار سهولان قرار دارد. این غار در کمر کوهی به نام کونز konze واقع شده است. این کوه در واقع به دنباله ی سلسله جبال کوههای شمال غربی ختم می شود. ارتفاع این کوهها حدود ۲۲۰۰ متر از سطح دریا ست و غار کمی بالاتر از سطح جاده قرار دارد.
منطقه مورد مطالعه در ۳۵ کیلومتری مسیر جاده فرعی مهاباد ـ بوکان بعد از روستای عیسی کندی به مسافت حدود ۷ کیلومتر به روستای سهولان و در شمال شرقی آن واقع شده است. جاده اصلی آسفالته و جاده فرعی آن خاکی و حالت شوسه دارد. اولین بار این محل توسط شخصی به نام ژاک دو مورگان در سال ۱۸۹۰ میلادی مورد بازدید قرار گرفت و سپس در سالهای جنگ دوم جهانی توسط یک هیئت انگلیسی مجدداً مورد بررسی واقع شد.
ولی تا تاریخ ۹ خرداد ۱۳۷۵که اولین بازدید توسط کمیته غارشناسی استان ارومیه انجام شد، من هیچگونه گزارش مستندی در مورد کاووش های پیشین از سوی ایرانیان در مورد این غار پیدا نکردم.

غار سهولان یکی از مهمترین غارهای طبیعی ایران است که علاوه بر وجود یک حوضچه ی بزرگ آبی با مناظر فوق العاده دیدنی، در گذشته های دور محل سکونت انسانها نیز بوده است. به استناد لایه های سفال به دست آمده از منطقه دالان اصلی و آخرین بخش واقع در نزدیکی حوضچه اصلی دریاچه، این غار در هزاره های دوم و اول قبل از میلاد تا دوره پارتی محل سکونت مردم بوده و وجود سفال های به دست آمده در اطراف دهانه اصلی و محوطه بیرونی آن مؤید این نظریه است. همچنین در بلندترین نقطه سهولان وجود یک قلعه از نوع دیده بانی که دیواره های سنگی آن خشکه چینی شده است جلب نظر می کند. متاسفانه به علت ریزش، قسمتهای عمده این قلعه از بین رفته است، اما وجود آن حکایتهایی از سکونت انسان در قرون گذشته دارد.
از نظر زمین شناسی منطقه نشان می دهد که غار در سنگهای رسوبی، آهکی و رولوسیتی به سن کرتاسه می رسند و مربوط به زمانی است که تمام ایران را آب فرا گرفته بوده است. شفافیت بیش از حد آب این دریاچه زیرزمینی به حدی است که در صورت وجود نور کافی می توان تا ده متر را نیز مشاهده کرد و این
شفافیت حاکی از این است که آب این قسمت از نوع اکسیدان بوده و به علت عدم نور کافی و سایر فاکتورها موجود است که این بخش از غار به صورت یک اکوسیستم در نیامده است.

تنها موجودات زنده ای که در داخل غار سهولان زندگی می کنند یک نوع کبوتر چاهی از نوع بریتیش کلمبیا و یک نوع خفاش کوچک است. آب داخل غار سخت بوده و ph آن خنثی است و تقریباً هیچ نوع حیوان آبزی در آنجا زندگی نمی کند. با توجه به عدم نور در داخل غار هیچگونه جلبکی نیز در غار دیده نمی شود. رطوبت داخل غار در حدود ۷۰ تا ۷۵ درصد، آب آن ولرم و دمایی حدود ۵ تا ۱۰ درجه دارد که در قسمتهای مختلف متفاوت است. عمق دریاچه این غار حداقل ۱۲ متر و حداکثر ۲۵ متر است. اکسیژن کافی در این غار وجود دارد و می تواند با کمی توجه یکی از شگفت انگیزترین غارهای ایران باشد.