به مناسبت هفته‌ی مبارزه با سرطان شاید بهتر باشد کمی درباره‌ی سرطان و راه‌های پیشگیری از آن حرف بزنیم.

سرطان عبارتست از رشد بیش از اندازه و مهارنشدنی سلول‌های غیرطبیعی که از یک نقطه‌ی بدن شروع می‌شود و به بافت‌های اطراف رسوخ می‌کند. این سلول‌های غیرطبیعی می‌توانند از طریق خون و سیستم لنفاوی به مناطق دیگر بدن نیز برسند. بیش از ۱۰۰ نوع سرطان مختلف وجود دارد و عمدتا هر عضوی را که درگیر کند به نام آن عضو نامگذاری می‌شود. مثلا سرطانی که در کبد پدید می‌آید، سرطان کبد و یا سرطانی که در سلول‌های ملانین پوست ایجاد می‌شود، ملانوما نامیده می‌شود. حتما تاکنون سرطان‌ها را با نام‌های دیگر نیز شنیده‌اید که در این‌جا به اختصار علت این نام‌گذاری را نیز شرح می‌دهم:

کارسینوما به سرطان‌هایی گفته می‌شود که از پوست یا لایه‌ی پوشاننده‌ی اعضای داخلی شروع می‌شوند.

سارکوما به سرطان‌هایی گفته می‌شود که از استخوان، غضروف، عضلات، عروق خونی شروع می‌شوند.

لوکمیا یا لوسمی به سرطان‌هایی گفته می‌شود که از سلول‌های تشکیل‌دهنده‌ی خون مثل سلول‌های مغز استخوان شروع می‌شوند. این سلول‌ها در مقیاس بزرگی تولید می‌شوند و از آن‌جا به داخل جریان خون می‌روند.

لنفوما به سرطان‌هایی گفته می‌شود که از سلول‌های سیستم ایمنی شروع می‌شوند.

سرطان‌های سیستم عصبی مرکزی که از بافت‌های مغز و طناب نخاعی شروع می‌شوند.

به‌رغم پیشرفت در شیوه‌های پژوهشی هنوز سرطان یکی از علل شایع مرگ‌ومیر در جهان است و بنابه آمار سازمان بهداشت جهانی از میان سرطان‌ها، ۱) سرطان ریه ۲) سرطان پروستات ۳) سرطان پستان ۴) سرطان روده‌ی بزرگ از بقیه‌ی سرطان‌ها شایع‌ترند.

بنابه این آمارها:

ـ ۲۷ درصد از مرگ‌ومیر ناشی از سرطان‌ها از سرطان ریه است.

ـ ۲۸ درصد از موارد تازه تشخیص داده شده سرطان پستان و ۲۷ درصد از آن‌ها سرطان پروستات هستند.

ـ از هر ۵ نفر دو نفر احتمالا به سرطان دچار می‌شوند که ۴۰ درصد از آن‌ها زنان و ۴۵درصد مردان‌اند.

ـ از هر ۴ نفر مبتلا به سرطان ۱ نفر جانش را از دست می‌دهد.

ـ در سال ۲۰۱۲ تقریبا ۰۰۰,۸۸ زن کانادایی به سرطان مبتلا شدند و ۲۰۰,۳۶ نفر از آن‌ها جان‌شان را از دست دادند.

ـ در همان سال ۰۰۰,۹۷ نفر از مردان به سرطان مبتلا شدند و ۵۰۰,۳۹ نفر از آن‌ها جان‌شان را از دست دادند.

به‌دلیل همین آمارها بهتر است آگاهی‌مان را در زمینه‌ی علل و عوامل موثر در ایجاد سرطان‌ها بالا ببریم. چون با شناخت علل و عوامل موثر در ایجاد آن‌ها تا اندازه‌ی قابل توجهی می‌توانیم از ابتلا به آن‌ها جلوگیری کنیم.

عوامل موثر در ابتلا به سرطان ریه

تنباکو. هرگاه اسم سرطان ریه می‌آید بی‌گمان همه‌ی ما به یاد سیگار می‌افتیم که بسیار هم بجاست. البته این فقط سرطان ریه نیست که با کشیدن سیگار رابطه‌ی مستقیم دارد که سرطان مثانه، سرطان مری یا سرطان گردن رحم نیز در بسیاری از موارد از مواجهه با تنباکو ایجاد می‌شوند. اما هستند کسانی از میان افراد سیگاری که رابطه‌ی سیگار و سرطان‌ها به ویژه سرطان ریه را  کم‌رنگ می‌بینند و مثال‌هایی از افراد غیرسیگاری مبتلا به سرطان ریه می‌آورند. درست است. نوعی از سرطان ریه به نام نان اسمال سل کارسینوما به تنباکو یا کشیدن سیگار ربطی ندارد، اما از هر ۱۰ نفر مبتلا به سرطان ریه تقریبا ۹ نفر (۸۶درصد) در اثر کشیدن سیگار یا مصرف تنباکو به سرطان مبتلا می‌شوند. ناگفته نماند که:

۱) احتمال ابتلا به سرطان ریه در افرادی که از سنین پایین سیگار می‌کشند، بالاتر است.

۲) هر چه بیش‌تر سیگار بکشید احتمال ابتلا بالاتر است اما نباید فراموش کرد که طول مدت سیگار کشیدن مهم‌تر است.

۳) همین‌که سیگار را ترک کنید، خطر ابتلا به سرطان ریه در شما کم می‌شود.

۴) سیگار علت اصلی ابتلا به سرطان ریه است اما در کسانی‌که قلیان، پیپ یا سیگار برگ می‌کشند هم خطر ابتلا به سرطان وجود دارد.

۵) بودن در حضور کسانی‌که سیگار می‌کشند احتمال ابتلا به سرطان را نسبت به افراد دیگر ۲۵ درصد بالا می‌برد ولی هنوز به اندازه‌ی کشیدن سیگار خطرناک نیست.

 

ـ مواجهه با گاز رادُن. این گاز نوعی گاز رادیو اکتیو است که از ذرات کوچک اورانیوم در خاک و سنگ‌ها متصاعد می‌شود

ـ مواجهه با برخی مواد شیمیایی: موادی چون پنبه‌ی نسوز، سیلیکان‌ها و دود دیزل

ـ آلودگی هوا

ـ بیماری‌های ریوی قبلی مثل: بیماری‌هایی مثل سل و هم‌چنین پنومونی (نومونیا) یا سینه‌پهلوی ناشی از باکتری کلامیدیا می‌توانند به سرطان ریه منجر شوند. افرادی که سیگار می‌کشند و به یکی از بیماری‌های بالا مبتلا شده‌اند احتمال ابتلای‌شان به سرطان از غیرسیگاری‌ها در شرایط برابر بالاتر است.

ـ سابقه‌ی خانوادگی مثبت از سرطان ریه

ـ سرطان‌های پیشین ناشی از کشیدن سیگار: سرطان‌هایی مثل سرطان مری یا سرطان گردن رحم که خود می‌توانند ناشی از کشیدن سیگار باشند.

ـ پس از درمان سرطان‌های دیگر: درمان سرطان پستان از راه رادیوتراپی می‌تواند زمینه را برای ابتلا به سرطان ریه آماده کند.

ـ سیستم ایمنی ضعیف شده

 

عوامل موثر در ابتلا به سرطان پستان

ـ سابقه‌ی مثبت خانوادگی، به این دلیل که ژن‌های ناقصی که باعث سرطان می‌شوند در این افراد به ارث می‌رسند.

ـ سابقه‌ی پیشین سرطان پستان

ـ سن. تا سی سالگی خطر ابتلا به سرطان پستان کم است و از آن زمان تا هشتاد سالگی افزایش می‌یابد.

ـ نژاد، در زنان آفریقایی آمریکایی سرطان پستان شایع‌تر است.

ـ استروژن. زنانی که دوره‌ی پریودشان پیش از ۱۲ سالگی شروع می‌شود و در حدود ۵۵ سالگی یا دیرتر یائسه می‌شوند در خطر بیش‌تری هستند. زنانی که در جوانی باردار می‌شوند احتمال ابتلا به سرطان پستان در آن‌ها کاهش می‌یابد، زیرا در زمان بارداری هورمونی تولید می‌شود که بدن را در برابر استروژن حفاظت می‌کند.

ـ هورمون درمانی. گرچه برای کنترل یائسگی، پیشگیری از پوکی استخوان، خستگی و تغییرات خلقی و روحی مفید است ولی احتمال ابتلا به سرطان پستان را افزایش می‌دهد.

ـ رادیوتراپی

ـ مصرف زیاد الکل و گوشت زیاد سرخ شده. اگر انواع گوشت ها(گاو و گوساله، مرغ، بوقلمون و ماهی) را بیش از اندازه سرخ یا کباب کنیم در آن موادی به نام هتروسیکلیک آمین‌ها تولید می‌شوند که مقدار زیاد آن در بدن خطر ابتلا به سرطان پستان را بالا می‌برند.

از دیگر سرطان‌های شایع، سرطان روده‌ی بزرگ است. برای سرطان روده هیچ‌گاه یک علت تنها نمی‌تواند سبب ایجاد سرطان روده شود، اما برخی عوامل هستند که خطر ابتلا را افزایش می‌دهند:

ـ سن، به‌ویژه پس از ۵۰ سالگی

ـ داشتن پولیپ یا زخم‌های روده.

ـ سابقه‌ی مثبت خانوادگی، به‌ویژه اگر فردی از افراد خانواده پیش از ۴۵ سالگی به سرطان روده مبتلا شده باشد.

ـ سابقه‌ی ابتلا به بیماری التهابی روده

ـ خوردن زیاد گوشت قرمز

ـ خوردن سوسیس، کالباس، هات‌داگ

ـ مصرف الکل

ـ مصرف سیگار

ـ فعالیت فیزیکی کم

ـ چاقی

مطالعات نشان داده‌اند که رژیم غذایی در سرطان روده‌ی بزرگ نقش اساسی دارد. رژیم غذایی مملو از فیبر خطر ابتلا را تا اندازه‌ای کاهش می‌دهد.

برای پیشگیری از ابتلا به سرطان‌ها باید موارد زیر را رعایت کرد:

۱) تردیدی نیست که ترک سیگار و تنباکو نخستین گام برای پیشگیری از بسیاری از سرطان‌هاست.

۲) فعالیت فیزیکی

۳) رژیم غذایی مناسب: میانِ چاقی و ابتلا به بسیاری از سرطان‌ها مثل سرطان مری، روده‌ی بزرگ، پستان، رحم و کلیه رابطه‌ی مستقیم وجود دارد. داشتن رژیم غذایی مناسب هم به کاهش وزن کمک می‌کند و هم به جلوگیری از رشد سلول‌های سرطانی در بدن.

خوردن میوه‌ها و سبزیجات تازه، هم‌چنین خوردن مواد حاوی آنتی‌اکسیدان مثل بادام، فلفل قرمز، انواع توت‌های سیاه و آبی، براکلی، سیر، چای سبز و گوجه فرنگی و کم کردن مصرف گوشت قرمز و مواد غذایی کنسرو شده و شیرینی‌ها در جلوگیری از رشد سلول‌های سرطانی در بدن موثر است.

۴) حفظ اعتدال در میزان مصرف الکل: الکل عامل ایجاد سرطان حلق، حنجره، مری، کبد، روده‌ی بزرگ و پستان است.

۵) عفونت‌ها: در کشورهای درحال توسعه عوامل عفونت‌زا علت ۲۲ درصد از مرگ ناشی از سرطان‌ها و در کشورهای پیشرفته علت ۶ درصد از مرگ ناشی از سرطان‌ها هستند. عفونت‌هایی مثل هپاتیت بی و هپاتیت سی به سرطان کبد منجر می‌شوند. ویروس پاپیلومای انسانی که عامل ایجاد عفونت سرویکس است، باعث سرطان سرویکس می‌شود. هلیکوباکتر پیلوری که باعث ناراحتی معده و ترش کردن می‌شود، ابتلا به سرطان معده را افزایش می‌دهد.

۶) آلودگی هوا عامل دیگر موثر در ابتلا به برخی از سرطان‌هاست. شاید تصور کنید که شما در این عامل نمی‌توانید هیچ‌گونه نقشی داشته باشید. البته تا اندازه‌ای درست است ولی با استفاده‌ی هرچه بیش‌تر از سرویس‌های شهری، مصرف مواد غذایی تولید داخلی، کم کردن مصرف کولر و وسایل گرم کننده، کاهش مصرف برق و بسیاری از این کارهای کوچک نقش موثری در پیشگیری از آلودگی هوا خواهید داشت.

یکی از سرطان‌های شایع سرطان پروستات است که به دلیل اهمیت آن و حجم مطلب در بخش بعدی به‌طور کامل شرح خواهم داد.

* اکرم پدرام نیا، نویسنده، مترجم، پژوهشگر و پزشک ایرانی ساکن تورنتو ـ کانادا  و از همکاران تحریریه ی شهروند است.

www.stayhomeseniorcare.ca