تیم ملی ایران در برزیل
پیش از پرداختن به اولین بازی تیم ملی در برابر نیجریه لازمست که ابتدا نگاهی به تغییر و تحولاتی داشته باشیم که برای نخستین بار مورد توجه فدراسیون بین‌المللی فوتبال (فیفا) قرار گرفته و بی‌تردید اثرات قابل توجهی بر این ورزش دنیاپسند در آینده خواهد داشت.
جام‌جهانی ۲۰۱۴ برزیل و فناوری
بی‌تردید پیشرفت های عظیم تکنولوژیکی که زندگی امروز جهانیان را درگیر دگرگونی های فراوان کرده‌اند فوتبال را نیز بی‌نصیب نگذاشته‌اند. حتی یک بیننده ساده تلویزیونی که نه با فناوری آشناست و نه با ارتباط های میان فوتبال و فناوری، در اولین تصاویر که می‌بیند متوجه دگرگونی ها می‌شود.
اساس این فناوری بر سیستم های تصویربرداری و تجزیه و تحلیل بازی استوار است. دیگر مانند گذشته یک مربی برای اطلاع از عملکرد بازیکنان تیم خود و تیم مقابل دست به دامان چندین و چند دستیار نمی‌شود تا هریک بخشی از اطلاعات را جمع‌آوری کند. فاکتور خطای انسانی در جمع آوری اطلاعات یک مسابقه فوتبال دیگر بی‌معنی است هر چند در استفاده از فناوری های جدید هنوز اشتباهاتی وجود دارد، اما مجموعه نظام های مورد استفاده دستاوردهایی را به همراه داشته که تصور آن در آغاز قرن جدید کاملا غیرممکن بود.
از همان آغاز دهه اول قرن استفاده از تصویربرداری دیگر تنها برای بردن مسابقه فوتبال به خانه‌ها کاربرد نداشت. بسیاری از مربیان علاوه بر مرور مسابقه از طریق تصویربرداری مایل بودند که اطلاعاتی بیشتر در مورد اتفاقات داخل زمین داشته باشند تا با استفاده از آنها در تمرین ها و مسابقه‌ها توان تیم خود را افزایش دهند.
بر مبنای چنین نیازی تهیه و ساخت برخی نرم‌افزارها و برنامه‌های کاربردی مورد توجه قرار گرفت که در اینجا به طور مختصر به آن اشاره می‌کنیم. مبنای کار استفاده از دوربین های متعدد و نصب آنها در اطراف زمین بود به نحوی که تمام سطح زمین را پوشش دهند ضمن آنکه هریک در حاشیه تصاویر خود بخشی از مساحت زمین را پوشش دادند که در مرکزیت دوربین مجاور قرار داشت و به این ترتیب نوعی تصویر پانوراما ۳۶۰ درجه از زمین به دست می‌آید که به هر حرکتی اجازه می‌دهد تحت پوشش چندین دوربین قرار گیرد. این تصاویر که در گام نخست برای تشخیص داخل و خارج و روی خط بودن توپ در بازی تنیس ایجاد شدند در گذر زمان به امکانات مختلف مجهز شدند.
برای آشنایی با نخستین سازندگان این نرم افزارها اینجا را ببینید. :
در برزیل ۲۰۱۴ از این نرم افزارها برای ارزیابی ۹ گروه وضعیت در نظر گرفته شده است که عبارتند از:
آمار بازیکنان Player Statistics
آمار تیم Team Statics
نقاط تجمع بازیکنان Players Heat Map
نحوه توزیع پاس‌ها Passing Distribution
آمار رهگیری حرکت‌ها Tracking Statistics
چیدمان واقعی Actual Formation
گزارش مسابقه Match Report
چیدمان تاکتیکی Tactical line-up
استقرار بازیکنان در شروع مسابقهLine-ups
جهت آگاهی دو نمونه از این وضعیت ها را در آغاز و پایان بازی ایران و نیجریه می‌آوریم و در آینده به طور کامل در مورد نحوه استفاده از این نرم افزارها مقاله مستقلی خواهیم داشت.
در مقاله پیشین نوشتیم که: یکی از مهمترین اجزای فوتبال پست مدرن Post Modern استفاده از طرح های تاکتیکی خاص در مراحل مختلف مسابقه است و به چند تعریف کلیدی پرداختیم که بنا بر ضرورت آنها را مجددا تکرار می‌کنیم.
صحنه ای از بازی ایران و نیجریه
استراتژی:
استراتژی یعنی تعیین طرحی برای مسابقه برمبنای:
ـ در ذهن داشتن قوانین فوتبال
ـ شناخت نقاط ضعف و قوت تیم خود
ـ رفتار احتمالی بازیکنان تیم مقابل
ـ شرایط مورد انتظار در زمین مسابقه
و اتخاذ تصمیم های بالقوه در مورد راه هایی که تیم در جریان مسابقه از آن استفاده کند به گونه‌ای که پیش از بازی در مورد آنها فکر شده باشد و نحوه انجام آنها با تصویب کادر فنی در اختیار بازیکنان قرار گرفته باشد.
تاکتیک:
تاکتیک یعنی تمام راهکارها برای تهاجم و دفاع که ممکن است بازیکنان در مسابقه از آنها استفاده کنند. یعنی آنچه بازیکنان به شکل فردی و تیمی انجام می‌دهند و در انجام دادن آن به موارد زیر توجه دارند:
ـ قوانین فوتبال
ـ حرکت های بازیکنان خودی و بازیکنان حریف
ـ عوامل خارجی و اتفاقات ناخواسته که می‌توانند شرایط بازی را تحت تاثیر قرار دهند
ـ استفاده از عوامل و اتفاقات به نفع خود
و اشاره کردیم که هر تیم در مراحل تهاجمی و تدافعی از چه راهکارهایی می‌تواند استفاده کند.
در مرحله تهاجمی:
ـ بازیسازی از دفاع
ـ حرکتهای ترکیبی
ـ انواع برشها
ـ یکدو کردن
ـ استفاده از کنارگذر (اورلپ)
ـ حرکت ضربدری مهاجمان
ـ حرکت انحرافی Diversion مهاجمان
ـ حرکت قطری مهاجمان
ـ حرکت L شکل مهاجمان
ـ حرکت مخالف مهاجمان
ـ ایجاد موقعیت برای زدن ضربه نهایی
در مرحله تدافعی:
ـ دولایه سازی
ـ پوشش دادن به همبازی
ـ حمایت از همبازی
ـ آفسایدگیری
ـ اعمال فشار
ـ یارگیری فردی
ـ یارگیری منطقه‌ای
ـ ایجاد برتری عددی
تیم ملی فوتبال ایران در جام جهانی ۲۰۱۴ _ برزیل
نگاهی به بازی با نیجریه
با در نظر گرفتن موارد فوق اینک به تحلیل بازی بر مبنای ذهنیت مربی و استفاده از ابزارهای فوق می‌پردازیم:
کارلوس کی‌روش به عنوان یک مربی سطح اول جهان و برخوردار از تجربه دو بار حضور در جام جهانی و با توجه به شناختی که از جایگاه جهانی تیم های حاضر در مسابقات داشت استراتژی خود را برمبنای عدم پذیرش شکست در بازی اول استوار کرد چرا که به خوبی می‌دانست که شکست در بازی اول به معنی خداحافظی با جام است.
بر این مبنا تیم را به عنوان یک تیم مدافع به میدان فرستاد و در ابتدای بازی آرایش ظاهری ۴-۲-۳-۱ را انتخاب کرد: پژمان منتظری ـ سید جلال حسینی ـ امیرحسین صادقی و مهرداد پولادی در خط دفاع. جواد نکونام و آندو تیموریان دو بازیکن میانی دفاعی. احسان حاج صفی ـ اشکان دژاگه و خسرو حیدری در خط میانی و رضا قوچان‌نژاد به عنوان مهاجم نوک. علیرغم این چیدمان و با در نظر گرفتن تیم در موقعیت تدافعی، آرایش واقعی تیم به سمت ۴-۴-۲ و ۵-۴-۱ میل پیدا می‌کرد به نحوی که در مرکز دفاع و کناره‌ها دولایه سازی در دستور کار قرار داشت. یعنی در مواقعی که تهاجم تیم مقابل شدت می‌گرفت تیم با سه مدافع متمرکز بازی می‌کرد و سیدجلال حسینی به عنوان مدافع پوششی عقب تر از پژمان منتظری و امیرحسین صادقی قرار می‌گرفت. با دفع توپ و تغییر حالت بازی، تیم به حالت ۴-۴-۲ تغییر می‌کرد و با حضور خسرو حیدری و احسان حاج صفی جلوتر از پولادی و منتظری دو لایه سازی در کناره‌ها در دستور کار قرار داشت.
کی‌روش برای موفقیت تفکرات خود در ۳۰ دقیقه اول تیم را در نیمه خودی آرایش می‌داد و تیم نیجریه را در زمین خود آزاد گذاشت و از اعمال فشار با مهاجمان اجتناب کرد چرا که نمی‌خواست توان و نیروی قوچان‌نژاد و دژاگه در کار دفاعی تحلیل رود. از سویی جواد نکونام و آندو تیموریان با اعمال فشار در مرکز زمین بازیکنان حریف را مجبور به حضور در کناره‌ها می‌کردند یعنی جایی که دولایه سازی انجام می‌شد و احتمال ایجاد خطر به میزان قابل توجهی کاهش پیدا می‌کرد. ترفند بسیار مهم دیگر کی‌روش استفاده از علیرضا حقیقی در درون دروازه بود که به عنوان یک راز تا لحظه شروع بازی مخفی ماند. با توجه به آنچه کی‌روش در ذهن داشت تیم مقابل با مسدود دیدن راه های نفوذ اجبارا رو به ارسال های زودهنگام (از میانه زمین) و دیر هنگام (از روی خط عرضی) می‌کرد و حقیقی بلندقد ماموریت دفع و مهار این توپها را داشت که در تمامی مسابقه موفق به انجام آن شد. در گمانه‌زنی های پیش از مسابقه همه از حضور احمدی یا داوری در درون دروازه ایران سخن می‌گفتند و این نشان داد که کی‌روش در مخفی داشتن تفکرات خود موفق عمل کرده است.
و اما در بُعد تهاجمی کی‌روش از مدافعان خود خواسته بود که به محض دریافت توپ آن را سریعا به نیمه تیم مقابل بفرستند و در این راه بود که تیم را در نیمه خودی آرایش داد تا مدافعان حریف با حرکت رو به جلو فاصله بیشتری با محوطه جریمه خود پیدا کنند. کی‌روش امیدوار بود که توپ های ارسالی مدافعان در فضای میان مدافعان و دروازه‌بان نصیب دژاگه و قوچان‌نژاد شود و در این وضعیت دژاگه با قدرت حفظ توپ بیشتر و قوچان‌نژاد با استفاده از سرعتش خطرساز شوند. در مرحله تهاجمی استفاده از حرکت های فریبنده (Dummy Movements)، و انجام یک و دو سریع بین مهاجمان در دستور کار قرار داشت. امید دیگر کی‌روش برای دستیابی به گل مبتنی بر استفاده از ضربه‌های ایستگاهی بود.
آیا کی‌روش می‌توانست صاحب هر ۳ امتیاز شود؟
کارلوس کی روش مربی تیم ملی فوتبال ایران
آمار مسابقه مبین آن است که تیم نیجریه ۶۳% و تیم ایران ۳۷% مالکیت توپ را در اختیار داشته‌اند و بر اساس این آمار برخی بر این گمان هستند که تیم نیجریه بر تیم ایران برتری داشته است در صورتی که این یک قضاوت نادرست است چرا که مبنای حرکت های تیمی نیجریه مبتنی بر انتقال گام به گام بازی از دفاع به تهاجم بود در حالی که اساس دفاع ایران دفع سرضرب توپ و رساندن آن در حداقل زمان به مهاجمان تیم و محوطه جریمه بود. این امر نشان می‌دهد که وقتی دو تیم دو راهکار متفاوت را اتخاذ می‌کنند توجه به زمان مالکیت یک فاکتور نادرست است. دو تیم در تمام طول دیدار هریک تنها یک موقعیت گل با درصد بالا داشتند و بقیه اقدامات آنها با ناکامی مواجه شده است. اگر ضربه سر قوچان‌نژاد روی ضربه کرنر به گل تبدیل می‌شد آنگاه دست یافتن به ۳ امتیاز دور از دسترس کی‌روش نبود.
شاید اگر اشکان دژاگه از لحاظ جسمی شرایط بهتری داست این فرصت برای تیم ما فراهم می‌شد که کی‌روش به هدف خود دست پیدا کند. تعویض دژاگه در دقیقه ۷۳ مبین همین نکته است که وقتی کی‌روش او را در انجام خواسته‌هایش ناموفق دید جهانبخت را به میدان آورد. استفاده دیرهنگام از مسعود شجاعی به عنوان یک بازیکن تکنیکی با قدرت حفظ توپ در دقیقه ۸۹ مبین آن است که کی‌روش تا انتهای مسابقه به تفکر اولیه خود پایبند بود و همین امر را می‌توان نشانه موفقیت او دانست.
* سیدعلی پورحسینی مترجم کتاب “راهنمای مربیگری و آموزش شگردهای فوتبال” برای فدراسیون فوتبال و مولف مجموعه ۴ جلدی آموزش سیستم ها در فوتبال است. مقالات و تحلیل های او در روزنامه جهان فوتبال، مجله دنیای ورزش و سایت زندگی فوتبال منتشر شده است.
