هنگامی که سوار بر خودرو از دان ولی پایین می‌روید، شاید به ساختمان سفید و زیبایی در نزدیکی پل اگلینتون برخورده باشید که در فاصله کوتاهی از مرکز اسماعیلی تورنتو با معماری چشمگیرش جلب توجه می‌کند. از کمتر از یک سال پیش، این ساختمان زیبا درهای خود را به روی بازدیدکنندگان برای لذت بردن از سازه و گنجینه درونش باز کرده است
.
موزه آقاخان در سپتامبر ۲۰۱۴ میلادی در قلب تورنتو گشایش یافت و خیلی سریع جایی برای خود در کنار دیگر موزه‌های نامدار شهر، از جمله موزه سلطنتی اونتاریو (ROM) و گالری هنر اونتاریو (AGO)، باز کرد. اگرچه دوری موزه از مرکز شهر دسترسی به آن را از دو موزه ی دیگر سخت تر کرده، اما فضای باز و بزرگ ساختمان در کنار محوطه باغ روبرویش و نیز داشتن پارکینگ و نزدیکی به شاهراه‌های تورنتو از جمله برتری‌هایی هستند که موزه آقاخان نسبت به دیگر نهادهای شبیه خود در شهر دارد.
این موزه زیرمجموعه‌ای ناسودبر از «بنیاد رشد و توسعه آقاخان» است که توسط شاهزاده کریم آقاخان برای فعالیت اقتصادی و فرهنگی در کشورهای گوناگون جهان اداره می‌شود. بنیاد توسعه آقاخان هم ناظر بر فعالیت‌های سودبری چون هتلداری، خطوط هوایی، و کارخانه داری است، و هم به پشتیبانی از پروژه‌های ناسودبر فرهنگی و علمی در بسیاری نقاط جهان می‌پردازد. شاهزاده کریم آقاخان، که خود زاده ایران است، بیست و نهمین امام شیعیان اسماعیلی به شمار می‌رود. علاقه وی و خانواده اش به هنر اسلامی و کشورهای مسلمان، در کنار روابط گسترده بین‌المللی ایشان، یکی از بزرگترین مجموعه‌های شخصی هنر اسلامی در جهان را برای او به ارمغان آورده است.
مجموعه آثار هنری و تاریخی موزه آقاخان شامل آثار تاریخی پیش از اسلام، قرآن‌های خطی نفیس، ظروف تاریخی بی نظیر، دست بافته‌ها، و کتاب‌های بسیار مطرح تاریخی، در کنار هنر معاصر است. بسیاری از آثار موزه، که تعدادشان به بیش از ۱۰۰۰ نمونه می‌رسد، در نوع خود بی نظیر و از دیدگاه تاریخی، یکتا هستند. البته همه آثار متعلق به مجموعه شخصی خانواده آقاخان نیستند، بلکه تعدادی نیز، همچون فرشی بسیار نفیس از دربار صفوی ایران، از مجموعه‌های شخصی به موزه واگذار شده‌اند
.
فضای باز و پرحجم درونی موزه آرامش زیبایی به بازدیدکنندگانی می‌دهد که در حال نشستن بر صندلی یا نوشیدن چای، چشم به معماری زیبای فومیهیکو ماکی، معمار سرشناس ژاپنی و برنده جایزه پریتزکر، و طراحی‌های اسلیمی سازه می‌بندند. در وسط سازه، محوطه‌ای قرار دارد که نور خورشید را به تمام فضاهای داخلی هدایت می‌کند و نیاز به روشنایی مصنوعی را در تمام طول روز از میان بر می‌دارد. رستوران، فروشگاه، کافه تریا، و همه دیگر امکانات موزه به دور همین حیاط قرار گرفته‌اند. در کنار کافه تریا، اتاقی فرش شده با مبل‌ها و قفسه‌های بسیار زیبا قرار دارد که تلاش شده است ساختش درست همانند «تالار ایرانی» در کاخ بل ریو در ژنو، اقامت گاه شاهزاده صدرالدین آقاخان و عموی کریم آقاخان، باشد. ظرف‌های بسیار زیبای به نمایش درآمده درون قفسه‌های این اتاق، از دوره‌های مختلف تاریخ خاورمیانه و به ویژه ایران هستند. مجموعه ی این اتاق، تاریخی کامل از فرگشت فناوری ساخت ظرف در طول تاریخ تمدن اسلامی به بازدیدکننده ارائه می‌دهند.
مجموعه اصلی موزه یکی از غنی‌ترین مجموعه‌ها از دیدگاه تنوع زمانی، مکانی، و هنری اشیای تاریخی مربوط به هنر اسلامی است. بازدیدکنندگان در آغاز به نخستین قرآن‌های موجود در جهان خیره می‌شوند، و سپس به کتاب‌های بسیار مهم علمی، از جمله نسخه‌ای استثنایی از «قانون» ابن سینا، می‌رسند. نسخه موجود از جلد پنجم قانون ابن سینا، کمتر از بیست سال پس از مرگ شیخ الرئیس نگاشته شده است و به گمانی قدیمی‌ترین نسخه از این شاهکار در جهان به شمار می‌رود. «تشریح منصوری» کتاب دیگری است که نشان می‌دهد آغاز بررسی‌های کالبدشناختی در میان مردمان خاورمیانه به سده چهاردم میلادی می‌رسد.
بسیاری از اشیای درون موزه از تاریخ ایران زمین هستند. شمعدانی بزرگ و ساخته شده از برنز مربوط به خراسان در سده ۱۲ میلادی چشم بازدیدکنندگان را به ظرافت خود خیره می‌کند و هنر درباری ایران را به زیباترین وجه به نمایش می‌گذارد. قرآن‌های خطی زیبای ایرانی با رنگ آمیزی‌های طلا اشاره به چیره‌دستی هنرمندان کشور در سده‌های گذشته دارند. در گوشه یکی از قفسه‌های مجموعه، کتاب کلیله و دمنه با تصویری از داستان نبرد ارتش کلاغان و بوف‌ها (جغدها) به چشم می‌خورد. داستان برگردان کتاب از سانسکریت به پارسی میانه توسط برزویه، پزشک دربار ساسانی، و ترجمه‌های پس از آن به عربی و دیگر زبان‌های جهان، داستانی از جنس ارتباط فرهنگی و همبستگی ادبی میان مردم ملت‌های گوناگون است
.
در میانه گالری اصلی، فرشی بسیار زیبا بافته شده بر پایه مفهوم «چهارباغ» از دربار صفوی به چشم می‌خورد، که از مجموعه شخصی افشاری به امانت گرفته شده است. در کنار این فرش بزرگ، فضایی است که صفحات کم‌نظیر «شاهنامه» در آن به نمایش گذاشته شده‌اند. موزه آقاخان، ده برگ از شاهنامه نامدار طهماسبی را در اختیار دارد؛ شاهنامه‌ای که به تأیید کارشناسان، زیباترین شاهنامه ساخته شده در طول تاریخ است. نخستین برگ شاهنامه طهماسبی نیز، با عنوان «دربار کیومرث»، جزو مجموعه موزه است. دربار کیومرث در طی سه سال و توسط تنها یک موی دم سنجاب کشیده شد و به دلیل ظرافت و زیبایی بی نظیرش، بدان لقب «مونالیزای هنر اسلامی» داده شده است.
در انتهای گالری اصلی نیز نقاشی‌های به نسبت معاصرتری از دوران قاجار به نمایش گذاشته شده‌اند. تصویر فتحلی شاه قاجار، خان زند، و شاهزادگان ایرانی که با رنگ روغن پدید آمده‌اند، نشان از تأثیر هنر غربی بر نقاشان ایرانی دارد. در کنار آن‌ها، نقاشی‌های مینیاتوری از دوره گورکانیان هند، خود نشان از تأثیر نقاشی ایرانی بر هنرمندان هندی دارند.
موزه همواره یک یا دو نمایشگاه موقت دارد که موضوعات آن‌ها با زمان دگرگون می‌شوند. در آغاز گشایش، نمایشگاهی از هنر مینیاتور ایرانی و هندی در کنار هنر معاصر از پاکستان بر پا بود، و تا چندی پیش دو نمایشگاه، یکی درباره قدیمی‌ترین کشتی اقیانوس پیمای یافت شده در تاریخ، و دیگری درباره مجموعه شخصی هوارد هاجکین، هنرمند معاصر نامدار بریتانیایی، از هنر دوره گورکانیان هند. برنامه‌های موسیقی و تئاتر، در کنار کارهای پژوهشی و سمینارهای مربوط به تاریخ هنر از جمله دیگر فعالیت‌های موزه آقاخان هستند.
برای ما شهروندان تورنتو، فرصتی استثنایی پدید آمده است تا یکی از غنی‌ترین و استثنایی‌ترین مجموعه‌های هنر اسلامی در جهان را در کنار خود داشته باشیم. محیط زیبا و فضای موزه، هر بازدیدکننده‌ای را مسحور خود می‌کنند و برنامه‌های متنوع آن، اوقاتی خوش برای کودکان تا بزرگسالان پدید می‌آورند. موزه آقاخان همچنین فرصتی برای ما ایرانیان دور از وطن است تا از نزدیک با تاریخ کشورمان و هنر مردمان آن دیار بیشتر آشنا شویم.
