ایرانگردی
ز “خورهه” برآمد یکی پهلوان
دلیر و خردمند و روشن‌روان
چو خورشید تابان میان یلان
بلند اختری نام او اردوان
ساختار باستانی خورهه در روستای زیبایی به اسم خورهه در نزدیکی محلات واقع شده است. از این ساختار اکنون تنها دو ستون سنگی به ارتفاع ۶ متر با سنگ‌بری های زیبا در بالای آن باقی مانده است. خوشبختانه هم اکنون کارشناسان سازمان میراث فرهنگی در حال حفاری و کشف رمز و رموز این اثر باستانی هستند. به گفته باستان‌شناسان این ساختار، خانه‌ای ییلاقی برای یکی از آزادان دوره اشکانی بوده است.
“آزادان” در دوران اشکانی و ساسانی، گروهی از خرده زمینداران ایران بودند که در جنگ ها، سواره نظام سنگین اسلحه را تشکیل می دادند. در نبردها سپاه دولت اشکانی از سربازانی تشکیل می‌شد که زیر دست آزادگان و فرمانروایان محلی هر کدام از گوشه‌ای از کشور به درگاه شاه می‌آمدند.
بر طبق مدارک باستان‌شناسی گمان می‌رود که از سال ۵۰ پ. م. یعنی زمان استحکام یافتن فرمانروایی اشکانی تا سال ۱۵۰ میلادی سطح زندگی در ایران بسیار بالا بوده است. از هر خانه‌ای نوای گوش‌نواز موسیقی و بوی خورش‌های گوناگون برمی‌خاسته است. آزادی مذهبی وجود داشته و موسیقی و چوگان رواج داشته است. در نوشتار جزیره خارک به گوشه‌ای از این مطلب اشاره شده است.
در دوره ایلخانیان بر روی ویرانه‌ها و خرابه‌های ساختار باستانی خورهه، گورستانی برای مسلمانان ساخته شده است. با حفاری‌های انجام شده، دیگر دیوارها و کف این بنا از دل خاک بیرون آورده شده تا خاطرات زیبای دو هزار و اندی ساله این ساختار، که در گذشته نیایشگاه و پرستشگاه تصور می‌شد، دوباره زنده شود. برای حفاری بیشتر اسکلت‌های گورستان دوره ایلخانی(حدود ۶۰۰ سال پیش) از این ناحیه به گورستان مجاور منتقل می‌شود تا دیگر زوایای تاریک این ساختار شگرف روشن شود.
مجموعه معماری خورهه محلات که یک بنای اشکانی است ۴۵ درجه به سمت شمال شرق منحرف شده و از این جهت به چغازنبیل و معابد بزرگ دیگری چون اور و درگارا شباهت دارد. بررسی‌های باستان‌شناسان، معماری این مجموعه را با معماری بنای اشکانی ابوقبور بغداد نزدیک می‌داند.
در کاوش‌های باستان‌شناسی تعداد زیادی سفال و خمره پیدا شده است. کشف سفال‌های کلینگی(جرینگی) که ظرافت خاصی دارند، اثبات می کند که این خانه یک عمارت اربابی از آزادگان دوران اشکانی بوده است. بررسی ها نشان می‌دهد که ساکنان این خانه، ساختمان را به قصد بازگشت ترک کرده‌اند. در ساختار با عجله و به وسیله سنگ و خمره های شکسته مسدود شده است، اما ساکنان آن هرگز به آن بازنگشته‌اند. بررسی‌ها نشان می‌دهد این بنا با انقراض سلسله اشکانی متروک شده است. در دوره ساسانی، یک گروه صنعت‌گر بر کناره آن تاسیسات کارگاهی دایر کرده‌اند. در دوره اسلامی به‌ویژه ایلخانی نیز سطح تپه گورستان شده است. در این گورستان چند کتیبه پیدا شده است که یکی از آنها وقف‌نامه و دیگری گفتاری از پیامبر اسلام است.
این ساختار در زمان ناصرالدین شاه قاجار مورد کاووش علمی قرار گرفت بر پایه نوشته هرتسفلد: «از آن‌جایی که ناصرالدین شاه چندین بار به اروپا سفر کرده‌بود، راجع به مسایل هنری و طبیعی در جاهای گوناگون بیاناتی گفته که به علم نزدیک است با این‌که آن زمان مردم بیشتر به دنبال گنج بودند ولی ناصرالدین شاه زمانی که به عراق عجم مسافرت می‌کند توجه‌اش به آن سمت جلب شد و دستور می‌دهد آن بخش را به جهت علمی حفاری کنند».
در نزدیکی این ساختار برکه‌ای زیبا قرار دارد که تصاویر کشتزارهای آفتابگردان مجاور درون آب آن جلوه‌ای دیدنی دارد. برکه‌ای که از آب دو چشمه زیر سطحی تغذیه می‌شود. نمک و املاح موجود در خاک جلوه‌های زیبایی در اطراف این برکه ایجاد کرده است. نگریستن گل‌های آفتابگردان حاشیه برکه و قدم زدن درون این کشتزارها و عکاسی از آنها لذتی فراموش نشدنی است.
دریاچه آب‌شوره
در نزدکی آثار باستانی خورهه مربوط به دوران اشکانی، یک دریاچه آب شور قرار دارد که مردم محلی به آن آب شوره می‌گویند. در قدیم در این محل چشمه‌ای کوچک قرار داشت که از آن آب شور و تلخ به صورت فوران‌های کوچک بیرون می‌زد. آب این چشمه با آب قناتی که در آن نزدیکی است درمی آمیخت و این امر باعث شد بیشتر باغ‌هایی که از آن قنات آبیاری می‌شدند خشک شوند. به همین دلیل در حدود چهل و چند سال پیش کشاورزان و مردم خورهه تصمیم گرفتند این چشمه را خشک کنند.
سپس چندین کامیون خاک روی این چشمه ریخته شد و مدتی این چشمه خشک شد، اما پس از مدتی با توان بسیار بیشتر و مقدار آب فراوان بار دیگر فوران کرد. اینجا بود که برای مهار کردن این آب محل چشمه خاکبرداری شد و به صورت یک دریاچه کوچک و زیبا درآمد.
اینک مقدار ورودی آب دریاچه با مقدار خروجی آن در اثر تبخیر برابر است و هیچ‌گونه آثار زیانباری برای کشاورزی و باغ‌داری منطقه به دنبال ندارد. در محیط این دریاچه تا کنون هیچ جانداری به چشم نخورده است.
* جعفر سپهری مدرس کامپیوتر در دانشگاه های آزاد، جامع علمی کاربردی و پیام نور و مدرس رسمی فدراسیون کوهنوردی و صعودهای ورزشی در زمینه “هواشناسی کوهستان” بوده است. او صدها مقاله در زمینه ی ایران شناسی و تاریخ علم در ایران به چاپ رسانده . سپهری از سال ۲۰۱۴ به کانادا مهاجرت کرده است.
