رادیو زمانه: امید کوکبی، دانشجوی دکترای فیزیک، بعد از ۵ سال و ۷ ماه زندان در ایران به‌طور مشروط آزاد شد.
به‌گزارش خبرگزاری کار ایران (ایلنا) سعید خلیلی، وکیل امید کوکبی روز دوشنبه ۸ شهریور از آزادی مشروط موکلش خبر داد.
سعید خلیلی گفت: «با نظر موافق رئیس قوه قضائیه و با رأی شعبه ۳۶ دادگاه تجدیدنظر استان تهران، باقی‌مانده محکومیت حبس امید کوکبی مشمول آزادی مشروط قرار گرفته است و با این وصف دیگر ایشان به زندان بازنخواهد گشت.»
امید کوکبی از سه ماه پیش و پس از ترخیص از بیمارستان در مرخصی استعلاجی به‌سر می‌برد.
کوکبی که برای درمان سرطان کلیه خود زیر نظر پزشکان بیمارستان سینا در شهر تهران بود، عصر روز چهارشنبه ۵ خرداد / ۲۵ مه، با سپردن وثیقه بیمارستان را ترک کرد.
کلیه سرطانی کوکبی پنج هفته پیش از ترک بیمارستان پس از جراحی فوری نفروکتومی برداشت کامل شد و او در این مدت برای شیمی درمانی در بیمارستان بستری بود.
کوکبی که هر سال دو بار در زمان تعطیلات دانشگاهی برای دیدار با خانواده خود به شهر گنبد کاووس ایران سفر می‌کرد، در آخرین سفر در بهمن‌ماه ۱۳۸۹ هنگام خروج از کشور در فرودگاه «امام خمینی» بازداشت شد و ۳۶ روز در انفرادی بود.
اتهام کوکبی نخست «اجتماع و تبانی به‌قصد بر هم زدن امنیت ملی» اعلام شد و سپس «جاسوسی» هم به آن اضافه شد، اما در نهایت با تبرئه شدن از این اتهام‌ها، او را به ارتباط با دولت آمریکا متهم و به ۱۰ سال زندان محکوم کردند.
سال ۱۳۹۴، ۱۸ برنده جایزه نوبل فیزیک به آیت‌الله خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی نامه نوشتند و خواهان آزادی امید کوکبی شدند. همچنین افراد حقیقی و حقوقی و نهادها و سازمان‌های مختلف حقوق بشری خواستار آزادی این زندانی سیاسی شده بودند و مادر او نیز در نامه‌ای به خامنه‌ای آزادی فرزندش را خواسته بود، اما دستگاه قضایی جمهوری اسلامی واکنشی به این درخواست‌ها نشان نداد.
امید کوکبی پیش از دستگیری، دانشجوی دکترای فیزیک با تخصص لیزر در دانشگاه آستین تگزاس بود.
پس از عمل جراحی امید کوکبی، سایت توانا شرح حال مفصلی از وضعیت او منتشر کرده بود که در زیر می خوانید:
امید کوکبی، دانشجوی فوق دکترای فیزیک اتمی در دانشگاه آستین تگزاس بود که در فرودگاه و در هنگام خروج از کشور، در بهمن ۸۹ بازداشت شد. جرم او در هنگام بازداشت “تجمع و تبانی برای اقدام علیه امنیت ملی کشور” عنوان شد. او که متولد سال ۱۳۶۱ در گنبدکاووس بوده و سنی مذهب است، با رتبه ۳۹ در دانشگاه صنعتی شریف قبول شد و مدرک کار‌شناسی خود را در دو رشته فیزیک و مهندسی مکانیک از آنجا دریافت کرد. سپس برای ادامه تحصیل در مقطع کار‌شناسی ارشد و دکترا به خارج از کشور رفت و دکترای خود را در رشته فیزیک اپتیک و فوتونیک در دانشگاه بارسلون اسپانیا به اتمام رساند. این دانشجوی ترکمن ایرانی نهایتا در سال ۸۹ به دعوت دانشگاه آستین تگزاس به آمریکا رفت تا تحقیقات فوق دکترای خود را در آنجا ادامه دهد. چون رشته تحصیلی او در صنایع اتمی کاربرد زیادی دارد، طی این سال‌ها مدام از طرف مقامات امنیتی دعوت به همکاری در پروژه‌های اتمی شد. او تمام این دعوت‌ها را به دلیل عدم تمایل شخصی رد کرد. کوکبی استدلال می‌کند که همین مساله موجب بازداشت و زندانی شدن وی شده است.
بازداشت و زندان
امید کوکبی ۳۶ روز را در ایام بازجویی در انفرادی به سر برد. وی در نامه‌ای که به دوست و هم دانشگاهی سابق خودش- علی شریفی- نوشته است، درباره اتهامات خود توضیح می‌دهد که در ابتدا به او اتهام “اقدام علیه امنیت ملی” را زده بودند، اما در نهایت به اتهام “ارتباط با دولت متخاصم آمریکا” به ۱۰ سال حبس محکوم شده است. او درباره این حکم سنگین می‌گوید: «این حکم ۱۰ ساله حبس نه برای خطای رفته از کسی، بلکه تنبیهی است برای کسی که حاضر نشده به خاطر اعتقادش به “آزادی انتخاب شخصی برای برگزیدن مسیر زندگی‌اش،” در داخل سیستم امنیتی و نظامی، علی رغم ارائه انگیزه‌های مالی و فنی فراوان آن، مشغول به کار شود ». وی همچنین به پیشنهادات فراوانی اشاره می‌کند که از سوی سازمان‌های نظامی و امنیتی به او ارائه شد و او به دلیل اینکه تمایلی به همکاری در پروژه‌های طبقه بندی شده و دولتی نداشت، آنها را رد کرد. وی در این نامه از آخرین پیشنهادی می‌گوید که در صبح روز بازداشتش در سازمان انرژی اتمی ایران صورت گرفت. وی با معاون رییس سازمان دیداری داشت و دوباره از او دعوت به همکاری شد. کوکبی بنا به گفته خودش همان پاسخ‌های همیشگی را داد و دعوت را رد نمود. وی در این نامه به سه مرحله دعوت به همکاری در داخل زندان اشاره می‌کند. او می‌گوید که حتی یکبار ماموران امنیتی با مراجعه به منزل پدرش در گنبدکاووس، از پدر و مادر وی می‌خواهند که وی را راضی به همکاری در پروژه‌های اتمی نظام کنند و دوباره با پاسخ منفی او رو به رو می‌شوند. امید کوکبی در حالی که دوران زندان را سپری می کرد، به اتهام”تحصیل مال از راه نامشروع ” به ۹۱ روز حبس دیگر محکوم شد. این حکم بدون برگزاری دادگاه به وی داده شد. او در نامه دیگری که این بار خطاب به رییس قوه قضاییه، آیت الله صادق لاریجانی نوشته شده است، درباره روند بازجویی‌های خود توضیحاتی را ارائه داده و خواستار تشکیل دادگاهی عادلانه و امکان دفاع از خود می‌شود. او در بخشی از نامه درباره سوء استفاده بازجویان از احساسات عاطفی او نسبت به خانواده‌اش اینگونه می‌گوید:« بازجویان می‌دانستند که من وابستگی عمیق و شدید عاطفی به خانواده‌ام و خصوصاً پدر و مادر رنج کشیده‌ام دارم پدر و مادرم با آنکه از طبقه‌ای محروم در شهرستانی دوردست بوده‌اند… حتی شنیدن یک کلمه درباره بیماری و بستری شدن آنها، آن هم بخاطر وضعیت من در شرایط سلول انفرادی و ترس و بلاتکلیفی، مرا دچار عدم تعادل و تسلیم پذیری شدید می‌کرد… (اولین تماسم با خانواده‌ام ۲۴ روز پس از بازداشت پس از تحمل مانور‌ها و فشارهای روانی فراوان بازجویان و کسب خشنودی آنها برقرار شد که کمتر از ۲ دقیقه طول کشید). وقتی مشاهده می‌کردم که هر وقت مطالبی را که بازجویان دوست دارند می‌نویسم و یا آنچه آنها دیکته می‌کنند مکتوب می‌کنم، روند تحقیق سریع‌تر و با فشار کمتری پیش می‌رود، تهدید و ارعاب کمتر است، به طور خودبخودی به این نتیجه رسیدم که مطالبی بنویسم که خوشایند بازجویان باشد و در بسیاری مواقع خودم برای جلب رضایت و خشنودی بازجویان آنچه را فکر می‌کردم آنها دوست دارند یا دیکته می‌کنند، می‌نوشتم. در آن لحظه نمی‌توانستم فکر کنم و نمی‌دانستم این مطالب چه عواقب سنگینی ممکن است داشته باشد».
واکنش ها به بازداشت امید کوکبی
در واکنش‌هایی که به بازداشت و زندانی شدن امید کوکبی صورت گرفت، می‌توان به نامه جمعی از دانشمندان و برندگان جایزه نوبل به آیت الله خامنه‌ای اشاره کرد. این دانشمندان، در این نامه، امید کوکبی را از اتهامات ارتباط با دولت متخاصم و کسب درآمد از طریق نامشروع مبرا و پاک دانستند. اینان در این نامه اشاره کردند که وی صرفا پژوهشگری جوان و در حال تحصیل بوده است. درباره اتهام مالی کوکبی نیز در این نامه اینگونه آمده است: «ایشان به خاطر همکاری در امر آموزش، کمک هزینه می‌گرفتند که به طور معمول به تمامی دانشجویان سال اول دوره دکترا، چه آمریکایی و چه غیرآمریکایی، توسط دانشگاه تگزاس داده می‌شود و این کمک‌هزینه از طرف دولت آمریکا یا دیگر بنگاه‌ها نیست». در یک نامه دیگر نیز، ۳۱۹ دانشجو و دانش آموخته دانشگاه صنعتی شریف، نسبت به وضعیت امید کوکبی اظهار نگرانی کردند و اشاره کردند که کوکبی نویسنده ۷ مقاله تخصصی فیزیک در نشریات دانشگاهی است و در ۱۶ سمینار علمی آنها را ارائه داده است. آنها از رییس قوه قضاییه خواستند تا کوکبی حق انتخاب وکیل داشته باشد و در ضمن بر اساس اصل برائت قبل از برگزاری دادگاه به دانشگاه محل تحصیل خود برگردد.
درواقع جامعه علمی جهان برای آزادی امید کوکبی بسیج شده است. انجمن فیزیک آمریکا جایزه «آندره ساخاروف» را به امید اعطا کرد. اعطای این جایزه نیز به این دلیل بود که علی رغم فشارهای روحی و جسمی که بر امید کوکبی وارد شد، او حاضر نشد از دانش فیزیک خود در پروژه هایی که برای بشر مضر است استفاده کند. همچنین موسسه بین المللی «پیشرفت علم» جایزه «آزادی و مسئولیت علمی» را در سال ۲۰۱۴ به امید کوکبی داد و چنین نوشت: «برای شجاعت، ایستادگی و ترجیح تحمل حبس به جای نقض موضع اخلاقی‌اش، برای اینکه او حاضر نشد تخصص علمی‌اش در راه اهداف ویرانگر به کار گرفته شود، و برای تلاش‌هایش در جهت آموزش و دادن امید به زندانیان دیگر».
همچنین در روز تولد امید کوکبی که برای چهارمین سال پیاپی در زندان بود، کمیته «دانشمندان دغدغه‌مند»، در نامه‌ای از رییس جمهور ایران، آقای حسن روحانی، خواستند تا زمینه آزادی این دانشمند جوان را فراهم آورد.
“صفربی بی‌حق نظری” مادر امید کوکبی درباره وضعیت پسرش در زندان، از مشکلات جسمی او از ناحیه کلیه و معده و در عین حال از پویایی علمی و مطالعاتی فرزندش سخن می گوید. وی اشاره می کند که به رغم سختگیری بسیار مسئولین، امید کوکبی سعی می‌کند خود را از لحاظ علمی به روز نگاه دارد. او می‌گوید:«امید در زندان مشغول تدریس دروس علمی نظیر فیزیک، ریاضی و تدریس زبان های خارجی نظیر انگلیسی، اسپانیایی و فرانسوی به همبندیانش و زندانیان دیگر است.
همچنین مشغول مطالعه مقالات و کتاب های علمی نیز هست که ما به سختی به دستش می رسانیم، مقالات علمی و کتاب های علمی به سختی و پس از کنترل کامل و طی پروسه طولانی به دستش می رسد. اخیرا مقاله امید در کنفرانس سالانه فیزیک در بیرجند برای سخنرانی پذیرفته شده بود، ولی آنها اجازه ندادند در آنجا حضور پیدا کند. هم اکنون او برای دو کنفرانس دیگر در تهران و شیراز مقاله فرستاده و امیدوارند این بار به او اجازه دهند.»
او درباره وضعیت جسمی فرزندش ادامه می دهد: «هنوز پرونده امید به منوال خود باقی است. با تقاضای مرخصی و درخواست های اعزام برای درمان پزشکی او همچنان مخالفت می شود. وضعیت جسمی او چندان مساعد نیست و از ناراحتی معده و سنگ کلیوی رنج می برد.»
اما بی توجهی مسئولین امنیتی و زندانبابان به وضعیت جسمی امید کوکبی نهایتا کار خودش را کرد و در اواخر فرودین ۹۵ وکیل امیدکوکبی اعلام کرد که موکلش در زندان به سرطان کلیه مبتلا شده است، و خواستار آزادی مشروط وی شد، تا با اقدامات درمانی مناسب از بروز خطرات جانی جبران ناپذیر جلوگیری شود. در آبان ماه سال گذشته پس از درخواست های مکرر برای اعزام به بیمارستان، با نظر پزشکان و موافقت دادستانی او را به بیمارستان طالقانی بردند، اما متاسفانه به دلیل عدم هماهنگی زندان و مسئولین قضایی با بیمارستان و نبود تخت خالی، بدون درمان به زندان بازگردانده شد، اما بالاخره امید کوکبی در روز اول اردیبهشت در بیمارستان سینای تهران مورد عمل جراحی قرار گرفت. به علت وجود توده بدخیم پزشکان کلیه سمت راست او را به صورت کامل تخلیه کردند. این دانشجوی نخبه دکترای فیزیک که از ۵ سال و سه ماه پیش بدون مرخصی در زندان به سر برده است، در این مدت چندین بار دچار دفع سنگ کلیه و خونریزی داخلی شده است.
