* این مقاله جنبه ی آموزشی دارد نه درمانی، هر دارویی باید با تشخیص و تجویز پزشک مصرف شود.
معده یک عضو عضلانی به شکل یک کیسه است که در قسمت فوقانی شکم قرار دارد و جزیی از دستگاه گوارش است که مسئولیت تبدیل خوراکی ها به انرژی و دفع مواد زائد بدن را به عهده دارد. مواد خوراکی از راه دهان وارد مری شده و به معده می رسند و در آنجا با شیره معده که حاوی اسید و آنزیم های ترشح شده در غددی که سطح داخلی معده را پوشانده اند مخلوط شده و از طریق یک عضله حلقوی به نام اسفنکتر پیلوریک وارد روده کوچک و بعد روده بزرگ شده و عمل جذب در آنجا تمام می شود.
جدار معده از چهار لایه تشکیل شده است. سرطان معده در سلول های سطح داخلی که مخاط نام دارند شروع شده و به تدریج وارد لایه های دیگر می شود.
سرطان های معده که از نسج لنفاتیک (لنفوم) و یا عضلانی (سارکوم) و یا در نسوجی که نگهدارنده اعضای دستگاه گوارش هستند کمتر دیده می شوند و درمان های مختلفی دارند که مورد بحث امروز ما نیست.
علل به وجود آمدن سرطان معده
مردان بیشتر در خطر سرطان معده هستند تا زنان. سرطان معده علت خاصی ندارد ولی عواملی هست که امکان تولید آن را زیاد می کند مانند:
*یک انفلاماسیون و یا مشکلات دیگری در معده مانند:
ـ گاستریت مزمن (انفلاماسیون طولانی جداره معده)
ـ متاپلازی انتستینال (به وجود آمدن تغییراتی در سلول های جدار معده)
ـ بیماری خونی که به معده لطمه می زند.
ـ جراحی های قبلی معده
ـ تولید اسید معده کمتر از حد طبیعی
ـ یک عفونت توسط هلیکوباکتر پیلوری که زیاد در معده دیده می شود.
ـ سن، بعد از ۵۰ سالگی
ـ مصرف سیگار و خانواده آن
ـ سابقه فامیلی سرطان معده
ـ در معرض ترکیبات کائوچویی و محصولات سربی قرار گرفتن به دلایل شغلی
توجه: سرطان معده در بیشتر مواقع بدون وجود این شرایط تولید می شود.
سرطان معده در مراحل اولیه اغلب بدون هیچ سیمپتومی است.
تشخیص سرطان معده
بعد از این که پزشک سئوالاتی درباره وضع سلامتی بیمار و امتحانات کلینیکی شک به سرطان معده داشت برای اثبات تشخیص و هم چنین مشخص شدن “مرحله” و “درجه” سرطان ممکن است یک یا همه آزمایشات زیر را لازم بداند:
آزمایش خون
با آزمایش خون تعداد گلبول های قرمز نشان می دهد که آیا خونریزی بر اثر وجود غده سرطانی وجود دارد یا نه. همین طور آزمایش خون نشان دهنده فعالیت های طبیعی بدن و امکان این که آیا سرطان وجود دارد یا نه را نشان می دهند.
آزمایش مدفوع برای تشخیص وجود خون در آن
مقدار کمی از مدفوع که در آزمایشگاه مورد آزمایش قرار می گیرد وجود خون در آن را که فقط توسط میکروسکوپ دیده می شود نشان می دهد.
تکنیک های مختلف تصویر برداری
این تکنیک ها نشان دهنده دقیق وضع نسوج، اندام ها و استخوان ها است، رادیو گرافی، اکوگرام، تصویر برداری توسط امواج مغناطیسی و سنتی گرافی استخوان ها تصویر غده سرطانی و این که آیا به جاهای دیگر هم سرایت کرده یا نه را به تیم درمان کننده نشان می دهد. این آزمایشات معمولاً بدون درد است و احتیاج به بیهوشی ندارند.
شاید احتیاج به یک سری عکس برداری از مری و معده و روده کوچک باشد که TOGD نامیده می شود، برای این عکس برداری بیمار باید یک مایع غلیظ سولفات باریم را نوش جان کند تا تصویر داخل مری و معده و روده در عکس برداری دیده شود و اگر علامتی از سرطان دیده شد پزشک درخواست آزمایشات دیگری می کند تا مطمئن شود بیماری به اعضای دیگر سرایت نکرده.
گاستروسکپی
گاستروسکپی اجازه می دهد که پزشک متخصص داخل مری و معده را به کمک یک لوله متحرک که دارای نور و دوربین در انتهای آن است ببیند و عکس برداری و نمونه برداری کند. گلو به کمک یک داروی بی حس کننده محلی بی حس شده و این لوله از راه گلو وارد می شود. امکان دارد که یک داروی آرام بخش هم تجویز شود. مسلماً یکی دو روز درد وجود خواهد داشت و بعد برطرف می شود.
بیوپسی
اگر پزشک چیزهای غیرطبیعی در گاستروسکپی ببیند توسط آندوسکوپ چندین نمونه برمی دارد تا پاتولوژیست نمونه ها را در زیر میکروسکوپ نگاه کرده و تشخیص قطعی را اعلام کند. معمولاً هنگام وجود سرطان بیوپسی لازم است. اگر سلول ها سرطانی بودند باید سرعت تکثیر آنها را در نظر گرفت. امکان دارد که برداشتن نمونه برای بیوپسی احتیاج به بیهوش کردن بیمار داشته باشد.
آزمایشات تکمیلی
اگر این آزمایشات نشان داد که بیمار دچار سرطان شده پزشک ممکن است درخواست آزمایش های دیگر خون و تصویربرداری و گاهی لاپاروسکوپی (بازکردن شکم) برای دیدن این که آیا سرطان در شکم منتشر شده یا نه، داده شود. لاپاروسکوپی یک لوله نرم و نازک است که در انتهای آن نورافکن کوچکی همراه با دوربین از طریق سوراخ کوچکی که در شکم باز می کنند وارد می شود و پزشک داخل شکم را روی صفحه تلویزیون دیده و در صورت لزوم نمونه برداری می کند برای بیوپسی همین طور می تواند چند گانگلیون نفاتیک را هم بردارد.
جدول بندی و مراحل مختلف سلول شناسی در سرطان معده
وقتی سرطان کاملاً تشخیص داده شد و گروه درمان کننده تمام اطلاعات لازمه را به دست آورد باید جدول بندی و مراحل مختلف سرطان مشخص شود.
جدول بندی سرطان برای اندازه غده و بررسی این که آیا از محل اولیه به خارج پیشرفت کرده یا نه. برای این موضوع ۵ مرحله وجود دارد:
ـ مرحله ۰
سلول های سرطانی فقط در پوشش سطحی داخل معده یعنی لایه مخاطی قرار دارند.
ـ مرحله یک
سرطان از لایه مخاطی سطحی به لایه بعدی یعنی زیر مخاطی نفوذ کرده و سلول های سرطانی یک تا شش گانگلیون لنفاتیک را آلوده کرده اند.
ـ مرحله دو
سرطان به لایه زیر مخاطی نفوذ نکرده ولی سلول های سرطانی هفت تا پانزده گانگلیون لنفاتیک را آلوده کرده اند و یا سرطان به لایه عضلانی نفوذ کرده و سلول های سرطانی یک تا شش گانگلیون لنفاوی را آلوده کرده اند و یا سرطان به لایه خارجی جدار معده سرایت کرده بدون این که گانگلیون ها یا اعضای دیگر آلوده شده باشند.
مرحله سه
سرطان به لایه عضلانی رسیده و سلول های سرطانی هفت تا پانزده گانگلیون لنفاتیک را آلوده کرده یا سرطان به لایه خارجی معده رسیده و سلول های سرطانی یک تا شش گانگلیون لنفاوی را آلوده کرده یا سرطان به اعضای مجاور حمله کرده ولی گانگلیون های لنفاوی آلوده نشده و سرطان به اعضای دورتر سرایت نکرده.
مرحله چهار
سرطان بیشتر از ۱۵ گانگلیون را آلوده کرده، یا سرطان به اعضای مجاور حمله کرده و حداقل یک گانگلیون لنفاوی را آلوده کرده و یا سرطان به اعضای دیگر بدن حمله ور شده.
آزمایش میکروسکوپی نمونه های برداشته شده هنگام بیوپسی نشان دهنده جدول بندی از نظر سلول شناسی است و رفتار سلول های سرطانی نسبت به سلول های طبیعی را نیز نشان می دهد. جدول بندی از نظر سلول شناسی به گروه درمان کننده پیشرفت آینده سرطان را نسبتاً مشخص می کند.
طبق جدول سلول شناسی می توان سرطان معده را به دو مرحله تقسیم کرد، روده ای و منتشر شده. در مرحله روده ای سلول های سرطانی شبیه سلول های سالم هستند و رفتارشان هم به سلول های گوارشی شبیه است و رشد آنها نسبتاً آهسته است.
در مرحله منتشر شده، شکل و رفتار سلول های سرطانی کاملا متفاوت است با سلول های طبیعی و می خواهند که سریع رشد کنند و به قسمت های دیگر معده و سایر اعضا سرایت کنند.
شناختن مراحل و جدول بندی سرطان معده بسیار مهم است، زیرا به بیمار و گروه درمان کننده کمک می کند تا درمان مناسب بیمار را انتخاب کنند.
درمان سرطان معده
جراحی
تصمیم برای جراحی بستگی به اندازه غده و محل آن دارد. در حین عمل جراحی تمامی غده و یا قسمتی از آن را همراه مقداری از نسوج سالم اطراف آن بر می دارند. عمل جراحی با بیهوشی کامل انجام شده و بیمار چندین روز پس از جراحی در بیمارستان می ماند.
عمل جراحی درمان معمولی سرطان معده است و عمل جراحی که قسمتی از معده یا تمام معده را بر می دارند گاستروکتومی نامیده می شود. نوع عمل جراحی بستگی به پیشرفت سرطان و این که آیا به جای دیگری سرایت کرده یا نه دارد. اگر سرطان زود تشخیص داده شود یک گاستروکتومی ناقص تنها درمان بیماری است و جراح فقط قسمت سرطانی معده و گانگلیون های اطراف آن را بر می دارد. بسته به محل غده ممکن است که جراح قسمت تحتانی مری یا قسمت فوقانی روده کوچک را نیز بردارد در همان هنگام جراح قسمت باقی مانده از معده را به مری یا روده کوچک مرتبط می کند. (جراحی ترمیمی)
اگر احتیاج به برداشتن کامل معده باشد، جراح تمام معده و گانگلیون های مجاور و قسمتی از مری و قسمتی از روده کوچک و نسوج اطراف غده را بر می دارد. احتمال دارد که طحال نیز در همان موقع برداشته شود و جراحی ترمیمی برای متصل کردن قسمت های باقی مانده به هم نیز در همان موقع انجام می شود تا مری را به روده کوچک وصل کند.
جراحی تسکینی باعث درمان سرطان نمی شود ولی سیمپتوم های ناگوار را کم می کند. اگر امکان نداشته باشد که غده برداشته شود و باعث بسته شدن مری شده امکان این که یک لوله در مری نصب شود و آن را باز نگهدارد هست که باعث می شود بیمار بتواند غذا بخورد و قورت بدهد.
اگر یک غده بزرگ غیرقابل برداشتن محل عبور مواد غذایی را از معده به روده ببندد جراح می تواند محل عبور دیگری بین دو عضو درست کند که به آن By-pass می گوییم. بعد از عمل جراحی امکان احساس دردهای مختلف و حالت تهوع وجود دارد که موقتی است و درمان پذیرند.
در هنگام عمل جراحی امکان دارد که یک لوله غذایی در روده کوچک قرار دهند که بیمار بتواند مایعات و ریزمغذی ها را در مدتی که نمی تواند بخورد یا بنوشد از طریق آن دریافت کند، زیرا چندین روز طول می کشد تا بیمار بتواند چیزی بنوشد و یا غذاهای نرم را بخورد.
داشتن تغذیه خوب پس از عمل جراحی معده سخت است. گروه درمان کننده می توانند بیمار را به متخصص تغذیه معرفی کنند. یک رژیم غذایی مشخص به بیمار کمک می کند که سلامتی خود را حفظ کند.
شیمی درمانی
کیموتراپی (شیمی درمانی) ممکن است به صورت قرص های خوراکی و یا تزریقی انجام شود. داروهای شیمی درمانی از توسعه و منتشر شدن سلول های سرطانی جلوگیری می کنند، ولی متاسفانه به سلول های سالم نیز صدمه می زنند. ممکن است که شیمی درمانی همراه با رادیو تراپی برای درمان سرطان معده پس از جراحی به کار برود. همچنین در مواقعی که امکان برداشتن غده وجود ندارد، برای دفع درد و آرام کردن سیمپتوم های بیماری به کار می رود. سلول های سالم می توانند پس از گذشت زمان فعالیت های اولیه شان را انجام دهند، ولی در مدت درمان بیمار دچار عوارض ثانویه مانند بثورات پوستی و خارش، حالت تهوع، استفراغ، بی اشتهایی، خستگی، ریزش موها و احتمال شدید دچار شدن به بیماری های عفونی می شود. گروه درمان کننده می تواند راهنمایی های لازم را انجام دهند.
رایوتراپی
در رادیوتراپی خارجی از دستگاه بزرگی که اشعه را به طرف غده به طور دقیق می فرستد استفاده می کنند. اشعه به کلیه سلول هایی که در مسیرش قرار دارند صدمه می زند، چه سلول های طبیعی و چه سلول های سرطانی. رادیوتراپی ممکن است با شیمی درمانی پس از جراحی برای درمان سرطان معده به کار رود. همین طور برای رفع درد و سیمپتوم ها در هنگامی که امکان جراحی نیست.
آثار ثانویه رادیوتراپی معمولا سبک است. ممکن است بیمار بیش از معمول احساس خستگی کند و یا دچار اسهال شود یا شکل ظاهری پوست کمی تغییر کرده قرمز و در تماس حساس شود، البته در محل مورد تابش، این عوارض بر اثر صدمه دیدن سلول های سالم تولید می شود و معمولا پس از پایان اشعه درمانی و پس از این که سلول های سالم به حالت اولیه برگردند از بین می روند.
