ایرانگردی
فرو آمد از کوه، غران چو پیل
یکی پهلوان نام او بود، دیل
بهاران زاگرس غوغا می‌کند در مسیر گچساران به دهدشت. دیل، کوهستانی است
سرسبز و زیبا با فرشی از شقایق سرخ‌رنگ که شبنم بامدادی چون نگینی درخشان چشم‌ها را خیره می‌سازد. در ژرفای دره‌های خوفناک آن رودهای خروشان، توفنده و رونده، زاییده از چشمه ساران جوشنده، فریادهای حلقوی و مورب خود را به پژواک کوهستان می‌بخشند. آبشار گنج بنار پاش‌نم قطرک‌های آب را چون تور سپید نوعروسان تازه بخت، بر دامنه کوه خاییز می‌پراکند.
با روستاهایی که از خانه‌های آنها شمیم نان و هُرم تنور می‌تراود. نوای دل‌انگیز رمه و بزبزکان تیزپایش، چهچه سار و قناری، باغستانهای لیموشیرین، لیمو ترش، انار، انگور انجیر، زردآلو و سرانجام مردمی که از دیرباز، آیین‌ها و فرهنگ ایران باستان را نگهبان بوده‌اند.
سرزمینی غنی از گیاهانی همچون بادام، گون، زالزالک، بنه، کلخنگ، گم‌گشته در انبوه بلوط زاگرس. و در کمرکش این کوه‌ها و در سایه‌ساران این درختان است که جاندارانی همچون بز و پازن، قوچ و میش، خرگوش، خرس قهوه‌ای، پلنگ، سمورسنگی، گرگ، کفتار، گراز، کبک، تیهو، دلیچه، جغد و شاهین بحری هنوز به خرمی می‌زیند.
زاگرس مادر زاینده ایران زمین است. با قله‌های سر به فلک کشیده و پوشیده از برف میزبان رودها، غارها، آبشارها، چشمه‌ها، تالاب‌ها، باغستانهای میوه، کشت‌زارهای سرسبز، جنگل‌های تُنک بلوط و جانوران زیباست. رشته کوه زاگرس توده‌های هوای مدیترانه را به بالا رانده موجب بارندگی در سراسر سرزمین ایران می‌شود. حتی پر آب‌تر شدن رودهای البرزکوه، ریشه در زاگرس دارد.
این سرزمین زیبا در راه باستانی تخت جمشید و پاسارگاد و بیشاپور به شوش و شوشتر و جلگه خوزستان قرار داشته است. از این رو در آن آثار باستانی فراوان از دوران شکوهمند گذشته به چشم می‌خورد. از دوره اوج فن‌سالاری در ایران، دوران ساسانی، دژ سپید شاه‌بهمن (قلعه شاه‌بهمن)، قلعه برج (منسوب به برج رستم دستان)، چارتاقی‌های گنبدان گبر در چزرو، چارتاقی خیرآباد، پل خیری و پل محمدخان، توانمندی مهندسان ایرانی در دوران باستان را به رخ می‌کشد. آسیاب چرخی در تنگ آسیاب از دیرباز تا نزدیک به یکصد سال پیش در گردش دوار خود ترانه جاودان هستی را می‌سروده. و نیایشگاه‌های آناهیتا ایزدبانوی آبها و ایزدمهر هنوز با نام‌هایی دیگر در میان مردم احترام دارند.
بر پایه گفتارهای مردم محلی که به ابیاتی در طومار شاهنامه اشاره دارند، دیل نام پهلوانی است که در زمان شاهپور بزرگ در نبرد ایران و روم شرکت داشته است.
به رزم آمده دیل یزدان پرست
به جنگاوری پشت قیصر شکست
و کمی آن‌سوتر چشم‌انداز چشم‌نواز و عطرآگین نرگس‌زارهای بهبهان است که در نوشتاری دیگر به آن خواهیم پرداخت.
