فرح طاهری
در چهل و پنجمین جلسه کانون کتاب خوانی تورنتو، جمعه دهم سپتامبر ۲۰۱۰، در سالن اجتماعات شهرداری نورت یورک، حمید شوکت، فعالیت‌های کنفدراسیون دانشجویان ایرانی در خارج از کشور را بررسی کرد.
سعید حریری از اعضای کانون کتاب خوانی تورنتو، ضمن برشمردن شمه ای از فعالیت های کانون کتابخوانی تاکنون، سخنران را معرفی کرد.
حمید شوکت تاریخ نویس و پژوهشگر پرکار پیشقدم و راهگشای روش های نوین در تاریخ نگاری، در ۱۳۲۷ در تهران به دنیا آمد و سال ۱۳۴۶ به آمریکا رفت. او در آنجا هنگام شرکت در مبارزاتی که برضد جنگ ویتنام شکل گرفته بود به جریان سیاسی چپ پیوست و به عضویت سازمان دانشجویان ایرانی در آمریکا و کنفدراسیون جهانی درآمد. شوکت در آستانه‌ی انقلاب به ایران بازگشت و در پایه‌ریزی جبهه دموکراتیک ملی شرکت کرد و مدتی عضو هیئت تحریریه نشریه‌ی آزادی، ارگان آن تشکیلات بود. او در بازگشت به اروپا چندی با نشریه‌ی نامه جمهوری‌خواهان همکاری داشت و نخستین کتابش که “زمینه‌های گذار به نظام تک‌حزبی در روسیه شوروی” نام داشت، بیش از بیست و پنج سال پیش منتشر شد. محرک او در نوشتن این کتاب، ریشه‌یابی در باورهای تئوریک و تفکر استبدادی و انحصارطلبانه سوسیالیسم اردوگاهی بود که بر اندیشه و کردار چپ سنتی در ایران تاثیری غیرقابل انکار باقی گذاشته بود. کتاب دیگر شوکت که چند سال بعد تحت عنوان “سال‌های گم‌شده، از انقلاب اکتبر تا مرگ لنین” انتشار یافت، ارزیابی همه‌جانبه‌تر نویسنده پیرامون چگونگی شکل‌گیری و رشد اندیشه‌های انحصارطلبانه و استبدادی در مارکسیسم روسی و نقش لنین در پایه‌ریزی و تکوین آن به شمار می‌رود.
او در بررسی تاریخ جنبش چپ ایران با چهار تن از رهبران این جنبش (مهدی خانبابا تهرانی، ایرج کشکولی، کوروش لاشایی، محسن رضوانی) به گفت‌وگو پرداخت. اقدام به این نوع گفت‌وگوها و انتخاب این روش در ارائه و بازبینی رویدادهای تاریخی، بیانی ویژه و قالبی نو در طرح مسایل اجتماعی به شمار می‌آید که انجام آن در ایران نخستین بار به ابتکار حمید شوکت صورت گرفته است. حاصل این گفت‌وگوها که بیست و پنج سال پیش در کتابی با عنوان نگاهی از درون به جنبش چپ ایران آغاز شد، بررسی گوشه‌هایی از تاریخ جنبش چپ از زبان رهبران آن و تصویر آرمان و توهمی است که سرنوشت کوشندگان این جنبش را رقم زده است. او علاوه بر این، کتابی نیز پیرامون تاریخ جنبش دانشجویان ایران نوشته است که با عنوان کنفدراسیون جهانی، از آغاز تا انشعاب انتشار یافت. این کتاب، تاریخ جنبش دانشجویی ایران در خارج از کشور از سال‌های پس از جنگ دوم جهانی تا آستانه‌ی انقلاب در ایران است. (بازچاپ این کتاب در بیرون سالن به فروش گذاشته شده بود.)
آخرین کتاب حمید شوکت با عنوان در تیررس حادثه (زندگی سیاسی قوام السلطنه) توسط نشر اختران در تهران انتشار یافته است.
حمید شوکت ضمن تشکر از کانون کتاب تورنتو و حاضران، گفت: جنبش دانشجویی ایران در خارج کشور به مدت ۲۰ سال تا زمان انقلاب ۵۷ تحت رهبری کنفدراسیون جهانی محصلین و دانشجویان ایرانی که از آن به اختصار به عنوان کنفدراسیون یاد می شد، قرار داشت و امسال پنجاهمین سال تشکیل آن است.
در ادامه، شوکت به پرسش هایی که خود در خصوص کنفدراسیون مطرح کرد، پاسخ داد. کنفدراسیون چگونه سازمانی بود؟ چه دستاوردهایی داشت؟ نیک و بدش چه بود؟ و کجا دچار لغزش و خطا شد؟
او ارزیابی خود را بر زمینه ای جانبدار استوار دانست و گفت: “من به عنوان کسی که سالهایی از عمرم را در کنفدراسیون سپری کردم ادعای ارائه یک بررسی بی طرفانه را ندارم، گذشته از این که اصولا برای مقوله بی طرفی در بررسی های تاریخی اعتبار چندانی نمی بینم، اما این جانبداری به معنای تائید بی چون و چرای اندیشه و کردار کنفدراسیون نیست. نگاه به گذشته تنها هنگامی از اعتبار برخوردار است که با بی پروایی و نقدی نقادانه همراه باشد. نقدی که بنیانش نه بر ستایشی سرشار از غرور و نه بر افسوسی استوار بر فرصت های از دست رفته ی تاریخی بنا شده باشد.”
حمید شوکت از تاثیر کنفدراسیون بر جریان روشنفکری ایران گفت و از افرادی چون مهرداد بهار، حمید عنایت، همایون کاتوزیان و سعید میرهادی که از اعضای کنفدراسیون بودند در این رابطه نام برد. و البته نام های دیگری به میان آمد که نشانه بارزی از تاثیر کنفدراسیون در عرصه های دیگر بود: از پرویز نیکخواه و کوروش لاشایی، تا منوچهر هزارخانی و چنگیز پهلوان، از فیروز توفیق و منوچهر گنجی (وزرای آبادانی و مسکن و آموزش و پرورش در نظام پیشین)، تا ابوالحسن بنی صدر و صادق قطب زاده و مصطفی چمران در جمهوری اسلامی، از آذر نفیسی و ویدا حاجبی تا محسن رضوانی و مهدی خانبابا تهرانی همگی روزگاری در کنفدراسیون عضویت داشتند.
سخنران سپس روند شکل گیری، رشد و فروپاشی کنفدراسیون را مطرح کرد و پس از پایان سخنانش، به پرسش های حاضران در سالن پاسخ داد.
گفتنی ست از آنجا که شهروند در حال بازچاپ مقاله ی مفصل آقای شوکت در مورد جنبش دانشجویان ایرانی خارج کشور است و این هفته بخش چهارم آن منتشر شده، برای اجتناب از تکرار، نظر علاقمندان را به این مقاله جلب می کنیم.
