شهروند ۱۱۷۸ ـ ۲۲ می ۱۳۸۷
پژوهشی درباره تاثیر کوهها بر آب و هوا و جانوران و گیاهان منطقه
بخش دوم و پایانی
کوهها قسمت هایی از سطح کره زمین هستند که با دو ویژگی مهم شناخته می شوند:
۱ـ بلندی و ارتفاع: کوهها از زمین های مجاور خود معمولا خیلی بلندترند و در محل خود دارای بلندترین ارتفاع اند.
۲ـ نوک تیزی ها: قله ها و کوهها در بالا دارای سطح کم و نوک تیز هستند کم عرض بودن نوک یک کوه ویژگی لازم برای تمیز یک کوه از فلات است.
مثلا فلات تبت با ارتفاعی حدود ۵۰۰۰ متر، فلات ایران و فلات بولیوی که بسیار بلند هستند، فلات خوانده می شوند و نه کوه.
طرز قرار گرفتن کوههای زمین
کوههای کره زمین در دو باند عظیم متمرکز شده اند.
باند نخست یک حلقه نابسته به دور اقیانوس آرام تشکیل داده که شامل کوههای بزرگ و پهناوری است که تمام کرانه باختری آمریکای جنوبی را در برگرفته و دیگری سلسله کوههایی که از پاناما به طرف شمال ادامه دارد و تشکیل ستون فقرات آمریکای مرکزی و شمالی را می دهد. دنباله این کوهها در قسمت غرب ایالات متحده به طرف شمال می رود و تشکیل کوههای کانادا (راکی) را می دهد.
در آسیا: رشته کوهها به طرف جنوب غربی است و تقریباً بدون وقفه در امتداد تمام حاشیه خاوری رشته کوههای آسیا ادامه می یابد. این رشته ها که بسیار برجسته هستند، پس از آسیا به طرف استرالیا و نیوزلند، حرکت خود را به سمت جنوب غرب ادامه داده و تشکیل حلقه ای را به دور کرانه جنوبی می دهد.
باند دوم: این کوهها از آمریکای شمالی به اروپای جنوبی و سپس آسیا آمده و همچنان به طرف شرق ادامه می دهند، تا در جنوب خاوری باند اقیانوس آرام را قطع می کنند. در حقیقت کلیه رشته کوههای بزرگ روی کره زمین به استثنای کوههای آفریقای شرقی در این دو کمربند سترگ گرد آمده اند.
سلسله کوههایی نیز در زیر اقیانوس ها هستند که برخی از آنها از سطح اقیانوس سر بیرون آورده اند، مانند قله آتشفشانی هاوایی که حدود ۹۱۴۴ متر از کف اقیانوس ارتفاع دارد و در حقیقت یکی از بلندترین قله های کره زمین است که بیشتر آن در زیر آب است.
حال که با کلیاتی درباره منشأ و اثرات کوهها بر روی زمین آشنا شدیم بد نیست درباره نحوه اندازه گیری و نظریاتی در زمینه ارتفاع کوهها آشنا شویم.
اندازه گیری ارتفاع کوهها
به غیر از کوههای آتشفشانی که ارتفاع آنها ممکن است سریعاً تغییر پیدا کند بقیه کوهها کاهش و یا تغییر ارتفاع خیلی کمی دارند.
ارتفاع قله اورست برای اولین بار در سال ۱۸۵۲ اندازه گیری شد و ارتفاع آن ۲۹۰۰۲ فوت معادل ۸۸۴۰ متر گزارش شد. در سال ۱۹۵۴ یعنی ۱۰۲ سال بعد اکیپ هایی از انگلیس و هند و سوئیس ارتفاع آن را ۲۶ فوت معادل ۸ متر بلندتر گزارش کردند، اما درباره این اندازه گیری ها چندان اطمینانی نیست، زیرا با دقیق ترین وسایل اندازه گیری ارتفاع نمی توان ارتفاع را به دقت معین کرد. در هیمالیا اندازه گیری در صبح با اندازه گیری در بعدازظهر تفاوت داشته، این اختلاف اندازه گیری معادل ۵۰۰ فوت یا ۱۵۰ متر بوده است. بنابر این ارتفاعات ثبت شده برای یک کوه بزرگ می تواند از ۱۰ فوت تا چند صد فوت دارای خطا باشد. برای مثال ارتفاع رسمی قله اورست به صورت زیر ثبت شده است:
ارتفاع در شش نقطه انجام شده و هر شش عدد با یکدیگر متفاوت بودند. حداقل ارتفاع اندازه گیری ۲۸۹۹۰ فوت و حداکثر آن ۲۹۰۲۶ فوت و مقدار متوسط دقیقا برابر ۲۹۰۰۰ فوت بوده است. از آنجا که هیئت اندازه گیری در مورد ارقام خود شک داشتند، به اندازه ی ۲ فوت به آن اضافه کردند تا برابر ۲۹۰۰۲ فوت یعنی معادل اندازه گیری سال ۱۸۵۲ باشد(البته این نوع اندازه گیری ها را بعضی قبول ندارند).
صرف نظر از اینکه ارتفاع واقعی اورست چقدر باشد، عقیده بر این است که اورست بلندترین قله است اگرچه چندی پیش ماهواره ها گزارش کردند که قله K2 واقع در هیمالیای پاکستان بلندترین قله در روی زمین است و شبیه این نظر نیز در خلال جنگ جهانی دوم طی پروازهای خلبانان بر فراز کوهها مطرح شده است. آنها گزارش کرده بودند که قله مرتفعی با ارتفاع ۳۰۰۰۰ فوت ۹۱۴۴ متر کشف کرده اند. نام این کوه آنماشین (Anmachin) است و در یک منطقه کوهستانی به ارتفاع متوسط ۷۵۰۰ متر واقع است که در جنوب غربی چین قرار دارد، اما این مطلب از سوی هیچ مرجعی هنوز تایید نشده است. کماکان اورست بلندترین قله در روی کره زمین است.
منافع کوهها برای بشر
کوهها دارای اثرات زیادی بر روی کره زمین و تمام موجودات آن دارند. اولین منفعت کوهها برای بشر و تمام موجودات ماده خام خاک است. سطح کره زمین در ابتدا هنگامی که سخت شد و به قاره ها تقسیم گردید، احتمالا سنگ خارای سبک بوده و بهترین راه برای خرد شدن آن به دلیل قابلیت نفوذ بودن آن این بوده که در اثر نفوذ آب و باد شکسته شود و به ماسه تبدیل گردد. در همان زمان عوامل دیگری مانند واکنش های شیمیایی و یخ بندان و حتی ریزش باران نیز مداخله می کنند. اگر سطح خشک زمین به صورت صخره های سخت باقی می ماند، زندگی کمتری در روی زمین وجود داشت و حتی امکان داشت بشر کمتری وجود می داشت.
کوهها به صورتهای دیگر نیز منافع زیادی دارند. آنها در وضع و تغییر آب و هوا اثر دارند. جریان های هوایی در اطراف زمین را تغییر می دهند و ایجاد گردبادهای محلی می کنند که در نتیجه روی درجه حرارت و ریزش باران اثر گذاشته و انواع آب و هوا را نه تنها در مجاورت کوهها، بلکه در فاصله های طولانی نیز به وجود می آورند.
در هنگام بالا رفتن از کوه به راحتی متوجه می شویم که با افزایش ارتفاع هوا سردتر می شود. این حقیقتی مسلم است، اما به نظر می رسد که می بایست برعکس این باشد، زیرا با بالا رفتن از کوه ما به خورشید نزدیک تر می شویم، پس علت چیست؟ علت این امر آن است که با افزایش ارتفاع هوا سبک تر می شود و همچنین خشک تر، و بنابر این حرارت کمتری را از خورشید می گیرد و در نتیجه درجه حرارت متوسط آن کم می شود. به ازاء هر ۳۰۰ متر ارتفاع درجه حرارت حدود ۳ درجه فارنهایت کاهش می یابد. با این وجود کوهنوردان به خوبی می دانند که در ارتفاع بالا سوختگی پوست در اثر تابش مستقیم خورشید بیشتر است که علت آن این است که اشعه ماورابنفش (UV) در هوای سبک کمتر فیلتر می شود.
با ترکیب باران و اختلاف درجه حرارت در اطراف یک رشته کوه، آب و هوای گوناگون به وجود خواهد آمد، در نتیجه گیاهان و موجودات مختلفی به وجود می آیند. مقدار ریزش باران و اختلاف درجه حرارت در یک کوه مشخص و منفرد دارای اثرات زیادی روی به وجود آمدن حیوانات و گیاهان است. در هوای سرد موجودات کوچک خونگرم نسبت به موجودات بزرگ خونگرم مشکل تر می توانند خود را گرم نگه دارند، زیرا نسبت سطح بدن آنها نسبت به وزنشان بزرگتر است و در معرض سرمای بیشتری قرار دارند. چلچله های یافت شده در آمریکای شمالی به خوبی این حقیقت را ثابت می کنند که نژاد آنها از مشابه آنها خصوصا آنهایی که در جنوب غربی آمریکا هستند، بزرگتر است.
در کویر (هوای گرم) جانوران کوچک بهتر می توانند زندگی کنند، زیرا بهتر می توانند خنک شوند. گنجشک هایی که در ارتفاع زیاد زندگی میکنند سعی می کنند خود را از گنجشک هایی که در ارتفاع کم زندگی می کنند جدا کنند. اگر این جدایی ادامه یابد بعد از یک میلیون سال نسل آنها کاملا متفاوت و شرایط محیطی آنها نیز در دو اکوسیستم جدا خواهد بود.
انسان در طول زندگی کوتاه خود در روی زمین بسیار تحت تاثیر کوهها بوده است.
اگر انسان قادر نبود با استفاده از انرژی آتش، جان پناه و لباس، خود را در آب و هوای گوناگون حفظ کند، احتمالا اختلاف نژاد بین انسانها، بسیار متفاوت تر از آنچه که امروز می بینیم، بود. انسانهایی که در کوه زندگی می کنند دارای قلب و گنجایش ریه بزرگتری هستند و خون آنها دارای گلبول های قرمز بیشتری است.
به راستی کوهها پدیده شگفت انگیز خلقت هستند.
