جنگنده های روسی روزهای شنبه و یکشنبه این هفته هنگام بمباران مواضع مخالفان بشار اسد در خاک سوریه، دوبار حریم هوائی ترکیه را نقض کردند و در آسمان شهر حکاری برای چند دقیقه به پرواز در آمدند. روز سه شنبه نیز یک میک روسی در پرواز شش جنگنده ترکیه در مرز ترکیه و سوریه اختلال ایجاد کرد. دولت ترکیه این حرکات را تعرض به حریم هوائی خود دانست و رجب طیب اردوغان در بروکسل به مسکو هشدار داد که با تعرض به ترکیه در واقع به ناتو اعلان جنگ می دهد.
ولادیمیر پوتین از اول سپتامبر امسال پایگاه های نظامی خود را در بنادر طرطوس و لاذقیه سوریه به شدت تقویت کرده و دست کم حدود ۲۵ هواپیمای باربری پر از تجهیزات مدرن جنگی به این دو بندر فرستاده است. علاوه بر این، مسکو در اقدامی بسیار شتابزده یک سیستم دفاع ضد هوائی نیز در خاک سوریه مستقر کرده است.
در حالی که جنگنده های موتلفین آمریکا از ماه ها پیش در سوریه وارد عملیات علیه داعش شده اند، روسیه نیز، با ادعای مقابله با داعش بدون هماهنگی و توافق با آمریکا و متحدان غربی اش وارد سوریه شده است. اما جنگنده های این کشور تنها مواضع داعش را بمباران نمی کنند، بلکه مواضع ارتش آزاد و سایر گروه های درگیر با ارتش بشار اسد را نیز هدف قرار می دهند. ارتش آزاد و شورای ملی سوریه مورد پشتیبانی مستقیم آمریکا، غرب و ترکیه هستند. بسیاری از افراد نظامی ارتش آزاد که از ارتش کلاسیک سوریه جدا شده اند، در ماه های گذشته در خاک ترکیه آموزش دیده و به سوریه برگشته اند. ترکیه، در کنار غرب خواستار سرنگونی بشار اسد است، در حالی که روسیه، ایران و حزب الله لبنان در کنار ارتش اسد با نیروهای مخالف او می جنگند.
نفش احتمالی قاسم سلیمانی
بی تردید اسرائیل از معدود کشورهائی است که از آشفتگی اوضاع خاورمیانه و گسترش شعله جنگ در این منطقه به شدت بحرانی جهان استقبال می کند، زیرا بر اساس استراتژی اسرائیلی هر چه همسایگان این کشور بیشتر غرق بحران باشند، امنیت آن بیشتر تضمین شده است. روزنامه هاآرتص که اتفاقا مواضعی انتقادی نسبت به دولت دارد، نوشته است که ورود روسیه به جبهه جنگ سوریه به زیان ایران تمام خواهد شد.
بخش فارسی رادیو بین المللی فرانسه هم به نقل از خبرگزاری رویترز نوشته است که روسیه به تحریک قاسم سلیمانی فرمانده لشگر قدس سپاه پاسداران وارد جنگ در سوریه شده است. خبرگزاری های غربی در تابستاان امسال گزارش دادند که قاسم سلیمانی در یک سفر محرمانه به مسکو با بسیاری از رهبران روسیه از جمله ولادیمیر پوتین درباره سوریه گفت و گو کرده است. ایران و روسیه همان زمان آن خبر را تکذیب کردند. اما رویترز اکنون می نویسد: “در جریان آن سفر، قاسم سلیمانی نقشه سوریه را در برابر دیدگان رهبران روسیه گشود و کوشید نشان دهد که چگونه می توان شکست های ارتش سوریه در برابر شورشیان را به پیروزی تبدیل کرد.”
خبرگزاری آلمان روز سه شنبه (۶ اکتبر ۲۰۱۵) به نقل از منابع نزدیک به حزب الله لبنان گزارش داد که در پی حمله های جنگنده های روسیه به مواضع شورشیان سوریه، اکنون حزب الله لبنان و سپاه پاسداران انقلاب اسلامی خود را برای حمله زمینی به آن ها آماده می کنند.
جنگ نیابتی غرب و روسیه در سوریه
به این ترتیب، سوریه که تا امروز صحنه یک جنگ نیابتی میان عربستان سعودی و ایران بوده، اکنون به میدان جنگی تبدیل می شود که در یک جبهه آن روسیه و ایران و ارتش اسد و حزب الله لبنان قرار گرفته اند و در جبهه مقابل، عربستان سعودی، ترکیه، گروه های شورشی سوریه، قطر و غرب سنگر گرفته اند. اتفاقی که می تواند باعث یک انفجار بزرگ در سوریه شود و تمام منطقه را به آتش بکشد، این است که در جریان عملیات هوائی روسیه بمبی هم به خاک ترکیه پرتاب شود و یا یکی از هواپیماهای ترکیه یا آمریکا یا متحدان آن در آسمان سوریه مورد حمله هواپیماهای روسی قرار گیرد. چنین خطری در روزهای گذشته هواپیماهای ترکیه را بارها تهدید کرده است. ترکیه عضو ناتو است و همه اعضای ناتو موظف هستند در صورت تعرض به خاک ترکیه در کنار این کشور بجنگند. رژیم ترکیه هم که پس از شکست انتخاباتی حزب عدالت و توسعه در انتخابات ماه ژوئن امسال و تغییر بنیادی سیاست رجب طیب اردوغان با یک بحران عمیق داخلی روبرو شده، از این که جنگنده های روسی حریم هوائی اش را نقض کرده و چندین بار مواضع شورشیان سنی و به ویژه ارتش آزاد را بمباران کرده اند، خشمگین است و حتی مسکو را تهدید کرده که ادامه این عملیات می تواند دوستی تاریخی میان مسکو و آنکارا را به خطر بیاندازد.
خطر اما بسیار بزرگ تر از اختلاف نظر و تهدیدهای لفظی میان ترکیه و روسیه است. جهان غرب هنوز ماجراجوئی مسکو را در اشغال شبه جزیره کریمه فراموش نکرده است. روسیه این منطقه را پس از برگزاری یک همه پرسی مورد اعتراض آمریکا و اتحادیه اروپا ضمیمه خاک خود کرد و اکنون حضور این کشور در خاک سوریه نمی تواند موقتی باشد. یکی از دلایل پشتیبانی مسکو از بشار اسد این است که پوتین معتقد است با فروریختن سد بشار اسد، غرب از همه سو به پشت مرزهای جمهوری اسلامی می رسد و ممکن است زمینه های سقوط رژیم اسلامی هم فراهم شود. رژیم ایران، در سی و هفت سال اخیر به شدت تحت نفوذ مسکو بوده است. سفیر روسیه در تهران، در همه این سال ها به پرنفوذترین دیپلمات خارجی در کشور معروف بوده است.
پشتیبانی از اسد، حفظ یک مهره سوخته
خاورمیانه آبستن حوادثی هولناک است که هیچکس پیروز آن نخواهد بود. این تصور که پس از سرکوب دشمنان فعلی بشار اسد وی بتواند برای مدتی طولانی بر سوریه مسلط شود، تصوری ساده پندارانه بیش نیست. بیش از نصف جمعیت سوریه آواره جهان شده اند، بیش از ۳۰۰ هزار نفر در این کشور جان باخته اند و هیچ شهر بزرگی در آن از ویرانی در امان نمانده است.
به فرض خاموشی دشمنان اسد، کدام قدرت می تواند این کشور ویران شده را دوباره آباد کند و زمینه بازگشت نزدیک به ده میلیون آواره را به آن فراهم کند؟ مسکو؟ که خود درگیر بحران ناشی از تحریم ها است؟ یا جمهوری اسلامی که به علت کاهش بهای نفت و آثار باقی مانده از تحریم های طولانی آه در بساط ندارد؟
تردیدی نیست که تهران کمک های میلیاردی خود به سوریه را، حتی اگر مردم ایران از گرسنگی جان بدهند ادامه خواهد داد، زیرا سقوط اسد را مقدمه سقوط خود می داند، اما سوریه جنوب لبنان نیست که آیت الله خامنه ای با درمبخشی از کیسه مردم ایران بتواند آن را ظرف شش ماه آباد کند.
سوریه باتلاقی شده است که هرکس به آن وارد شود خفه خواهد شد. شاید دلیل سکوت فعلی غرب درک همین واقعیت باشد و استراتژیست های آمریکائی و اروپائی از گرفتار شدن روسیه به دامی که احتمالا قاسم سلیمانی بر سر راهش گسترده است ناراضی نباشند. شاید سوریه افغانستان دیگری باشد که ورود ارتش سرخ به آن در سال ۱۹۷۹ زمینه سقوط اتحاد شوروی را فراهم کرد؟ شاید قرار است حالا ورود ارتش فدراسیون روسیه به خاک سوریه سبب از هم پاشی امپراطوری مافیائی ولادیمیر پوتین و متحدانش در تهران و دمشق و جنوب لبنان شود.
فرانسوا اولاند، رئیس جمهوری فرانسه روز چهارشنبه هفتم اکتبر گفته است:”اگر غرب تکان نخورد در سوریه یک جنگ تمام عیار آغاز خواهد شد”. رئیس جمهور فرانسه به این ترتیب تلویحا غرب را به مقابله با پوتین فرا می خواند. ورود به این رودرروئی به همان نتیجه ای خواهد رسید که ناظران امور خاورمیانه از سال ها پیش گمانه می زنند: جنگ سوم جهانی در خاورمیانه شعله ور خواهد شد.
و من بسیار بیمناک آن هستم که ایران بزرگترین قربانی این تصادم بزرگ باشد. ایرانی که به رغم همه بحران ها در میان سرزمین های آتش گرفته توانسته است تا به حال زیرساخت های خود را حفظ کند. آیا تحریکات شدید رهبری و نزدیکان او علیه عربستان به بهانه کشته شدن گروهی از حجاج که تنها یک تصادف ناگوار بوده، مقدمه چینی برای علنی کردن جنگی نیست که از سال ها پیش میان ایران و عربستان سعودی به صورت نیابتی در عراق و سوریه و یمن و جاهای دیگر ادامه داشته است؟
*جواد طالعی، شاعر، نویسنده و روزنامه نگار آزاد با بیش از ۴۰ سال سابقه روزنامه نگاری حرفه ای از سال ۲۰۰۰ میلادی به این سو مسئولیت دفتر اروپائی شهروند را به عهده دارد. او همزمان با رسانه های معتبر فارسی زبان دیگر مثل بی بی سی، رادیو فرانسه، دویچه وله و سایت های اینترنتی متعدد همکاری داشته است.
