شهروند ۱۱۷۲
کتابی تازه از سعید یوسف*
شعر و سیاست ـ شرق و غرب: شعر احمد شاملو و برتولت برشت عنوان کتاب تازه‌ای است از سعید یوسف که به زبان انگلیسی منتشر شده است. این کتاب پژوهشی است مقایسهای میان دو شاعر، یکی از ایران: شاملو، و دیگری از آلمان: برشت. هر دو این شاعران تاثیر عمیقی بر شعر سیاسی و به اصطلاح متعهد کشور خود داشته اند. این تاثیر، به ویژه برای برشت، از مرزهای کشورشان فراتر رفته؛ بنابراین میتوان شعر این دو را تا حدی و در یک گستره باز نمای شعر سیاسی شرق و غرب دانست. کتاب در شکل کنونی‌اش تنها به مقایسهی این دو شاعر می‌پردازد، اما آنچه خواننده از رهگذر خواندن این اثر به دست میآورد میتواند بسی فراتر از آشنائی با نمونه‌هائی از شعر این دو شاعر باشد.
پرسش مهمی که نویسنده مطرح میکند”نقش تفاوتهای فرهنگی بر شیوه های سرایش دو شاعر است.” پاسخ به این پرسش در گامهای نخست ساده می‌نماید، اما در کتاب درمییابیم که این کار چندان آسانی نیست. سعید یوسف اما نشان میدهد که هم دربارهی این دو شاعر حرفهای تازه ای دارد و هم درباره ی پسزمینهی فرهنگی ای که بر کارشان تأثیر گذاشته است. بنابراین کتاب راهی است برای آشنایی عمیقتر خواننده با مباحث مربوط به شعر سیاسی ایران و آلمان.
از آنجا که نویسنده خود شاعری شناخته شده است، به ریزهکاری های شعری با نگاهی شاعرانه نگریسته و از همین زاویه هم توضیح داده است. او در پیشگفتار کتاب پس از توضیح جایگاه هر یک از این دو شاعر در شعر کشورشان، مشخصه های اصلی شعر آنها و نیز عمده ترین همسانی‌ها و، فراتر از آن، تفاوتهای آنها را مطرح میکند. نکته ی مشترک این است که هر دو شاعر، در عین نظر داشتن به سنت‌های شعری پیشین، شاعرانی بدعت‌گزارند و آغازگر سبک، شیوه و زبانی متفاوت. نیز هر دو شاعرانی هستند “متعهد” و “مردمگرا”، اما تفاوتهای آنان بسیار بیش از آن است که انتظار می‌رود. زبان برشت در وجه غالب ساده و بی‌پیرایه است؛ نیز مستقیم است و همراه با نگاهی سرد و با فاصله. شاملو از این نظرها نقطهی مقابل اوست. کتاب می‌کوشد نشان دهد که چگونه این دو شاعر به لحاظ درجهی آمیختگی با خرد یا شور در مقابل هم قرار می‌گیرند، برشت بیشتر شاعری است شکگرا، خردگرا و عینیت گرا؛ شاملو از آن سو بیشتر شاعری آرمانگرا و انگارهگرا است.
فصلهای بعدی کتاب، که یک در میان به شاملو و برشت اختصاص داده شده اند، بررسی نمونه هائی از اشعار این دو شاعر از زوایای گوناگون شعر و شخصیت آنها هستند؛ از آن جمله است نگاه این دو به مقوله هائی چون مردم، قهرمان، زن و جز آن.
سعید یوسف پیشتر حدود ۱۳۰ شعر از برشت به فارسی ترجمه کرده است که بعداً آنها را در مجموعهای به نام سرودهای ستایش و اشعار دیگر در سال ۱۹۸۵ چاپ کرده است. نزدیک به یک دهه و نیم زندگی در آلمان و همزمان ادامهی تحصیل در ادبیات انگلیسی به سعید یوسف امکان داده که از لحاظ رتوریک و مضمون ابزارهای لازم برای مقایسهی ظرافتهای شعری برشت و شاملو را کسب کند. بههمین دلیل هم نویسنده گاه ناگزیر شده اینجا و آنجا به برخی کجفهمیها و لغزشهای مترجمان و مفسران برشت در انگلیسی اشاره کند. هرچند کتاب به انگلیسی است و مخاطبی جز ایرانی را در نظر داشته، با این همه نکته های تازه ای درباره ی شاملو و شعرهایش در آن هست که خواندن کتاب را برای خواننده ی ایرانی لازم و سودمند میکند.
* Saeed Yousef: Poetics and Politics – East and West: The Poetries of Ahmad Shamlu and Bertolt Brecht. Javan Books, 2007. 218 pages. (order at www.ketab.com)
