علیرغم شیوع تکانشگری در سنین مختلف، واژه تکانشگری هنوز واژه ای ناآشنا محسوب می‌گردد و بسیاری از افراد تعریف درستی از این کلمه ندارند. تکانشگری مربوط به رفتارهایی است که بدون تفکر و یا از روی هوس انجام می‌شوند. کودکانی که مهارت کنترل تکانه‌ی ضعیفی دارند، اغلب در پیروی از قوانین با مشکل مواجه هستند و قبل از فکر کردن در مورد کاری، آن را انجام می‌دهند. این کودکان ممکن است قبل از اینکه کاری به پایان برسد آن را ترک کنند تا کار دیگری که بیشتر مورد توجه آنهاست را انجام دهند، مثلا ممکن است کلاس را مختل کنند، یا حتی ممکن است کاری خطرناک انجام دهند، زیرا آنها به عواقب کار خود فکر نمی‌کنند.
عدم کنترل تکانه ریشه بسیاری از مشکلات رفتاری است. یک کودک ۶ ساله ممکن است وقتی که نتواند خواسته‌اش را شناسایی یا بیان کند به دیگری ضربه بزند یا آسیب برساند. یک کودک ۱۶ ساله ممکن است بدون فکر کردن در مورد نتایج احتمالی، محتوای نامناسبی را در رسانه های اجتماعی به اشتراک بگذارد.
هنگامی که بچه‌ها کنترل تکانه ندارند، ممکن است برای جلب توجه کارهای احمقانه یا نامناسب انجام دهند، با رعایت قوانین به طور مداوم مشکل داشته باشند، نسبت به بچه‌های دیگر پرخاشگر باشند (ضربه زدن، لگد زدن، یا گاز گرفتن که در بچه‌های کوچکتر رایج است)، برای آنها دشوار است تا در انتظار نوبت خود در بازی و یا مکالمات باشند، به زور چیزی را از کسی بگیرند یا در صف دیگران را هل دهند، بیش از حد به ناامیدی، اشتباه و انتقاد واکنش نشان می‌دهند، می‌خواهند حرف آخر و نوبت اول را داشته باشند، متوجه نمی‌شوند که کلمات یا رفتار آنها چگونه بر دیگران تأثیر می‌گذارد، متوجه عواقب کارهایشان نمی‌شوند، بدون در نظر گرفتن پیامدهای احتمالی، درگیر فعالیتهای خطرناک می‌شوند، مکالمه یا بازی را قطع می‌کنند، و قبل از اتمام سوال، شروع به پاسخگویی می‌کنند.
کودکان در چه سنی قادر به کنترل تکانه‌های خود می‌گردند؟
کنترل تکانه‌های رفتاری: ۱۸ ماهگی تا ۴ سالگی، دوره زمانی است که کودکان در حال تمرین و یادگیری به تأخیر انداختن رضایتمندی و کنترل تکانه‌های رفتاری هستند.
طبیعی است که کودکان ۳ ساله فریاد بزنند، عصبانی بشوند و به راحتی هیجان زده شوند. با این حال، با نزدیک شدن کودکان به سن ۴ سالگی، می‌بایست مهارتهای بهبودیافته‌ای برای مدیریت تکانه‌های خود ایجادکنند تا ضربه زدنها و کج خلقیهای آنها فروکش کند.
کنترل تکانه‌های کلامی: کنترل تکانه کلامی زمان بیشتری می‌برد تا کنترل شود. طبیعی است که یک کودک ۸ ساله گاهی نسنجیده حرفی را در کلاس بزند یا در مکالمه به سختی در انتظار نوبت خود باشد. اما در اواخر دوره راهنمایی، این مسئله باید برطرف شود. “در طول دوران دبستان، بچه‌ها به یادگیری نحوه ابراز احساسات خود به صورت کلامی ادامه می‌دهند و در اواخر دوره متوسطه، یعنی در سنین حدود ۱۴ سالگی، کنترل تکانه‌های کلامی را توسعه می‌دهند.
تکنیکهای آموزش کنترل تکانه
۱- به فرزند خود بیاموزید که احساسات خود را برچسب گذاری کند: کودکانی که عواطف خود را درک نمی کنند، بیشتر تکانه‌ای عمل می‌کنند. کودکی که نمی‌تواند بگوید، “عصبانی هستم” ممکن است با رفتاری نامناسب به دیگران نشان دهد که ناراحت است. یا کودکی که نمی‌تواند بیان کند، “من غمگین هستم” ممکن است خودش را به زمین بیندازد و فریاد بزند.
۲- از فرزند خود بخواهید که دستورالعمل ها را تکرار کند: بعضی اوقات، بچه‌ها رفتار تکانه‌ای دارند زیرا به دستورالعمل‌ها گوش نمی‌دهند. قبل از اتمام دستورالعمل، فرزند شما بدون هیچ تصوری از آنچه شما گفتید، به حرکت در می‌آید. بنابراین از فرزند خود بپرسید، “خوب، من الان به شما چی گفتم؟”
۳- مهارتهای حل مسئله را آموزش دهید: به فرزند خود بیاموزید بیش از یک راه برای حل یک مشکل وجود دارد و مهم است که چندین راه حل بالقوه را قبل از شروع به کار ارزیابی کند.
۴- مهارتهای مدیریت خشم را آموزش دهید: راهکارهایی برای کنترل خشم به فرزندتان یاد دهید، مانند گرفتن چند نفس عمیق یا پیاده روی در خانه برای سوزاندن مقداری انرژی. حتی می‌توانید یک کیت آرامش از ابزاری که برای کنترل خشم کودک مفید هستند ایجاد کنید تا به او کمک کنید در رسیدن به آرامش از آنها استفاده کند.
۵- قوانینی برای خانواده وضع کنید: قوانین روشنی وضع کنید و دلایل زیربنایی این قوانین را برای سایر افراد خانواده توضیح دهید.
۶- در پیاده سازی قوانین تربیتی ثبات داشته باشید: قوانین تربیتی خود را ثابت نگه دارید و در صورت نیاز از یادآورهایی برای یادآوری این قوانین استفاده کنید. مثلا به فرزندتان بگویید: “وقتی از ماشین خارج می‌شویم، باید دست من را در پارکینگ بگیری.”
۷- تمرین تأخیر در رسیدن به خواسته لذت‌بخش: فرصت‌هایی ایجاد کنید تا فرزندتان تأخیر در رسیدن به خواسته لذت‌بخش خود را تمرین کند. با ایجاد یک سیستم پاداش، تأخیر را به صورت سرگرمی دربیاورید. یک سیستم اقتصادی توکن می تواند روشی جالب برای انجام این کار باشد. رفتار خوب فرزندتان را با توکن پاداش دهید. سپس، به او اجازه دهید تا برای پاداش‌های بزرگتر، مثل رفتن به پارک، توکن ها را مبادله کند.
۸- الگوی مناسبی باشید: کودک شما با مشاهده شما راهکارهای زیادی در مورد کنترل تکانه می‌آموزد. تکنیکهای کنترل تکانه را در مواردی که مورد استفاده قرار می‌گیرند، خاطرنشان کنید: “من واقعاً دوست دارم آن لپ تاپ جدید را بخرم، اما ترجیح می‌دهم پول خود را برای تعطیلات تابستان آینده پس‌انداز کنم.”
۹- فعالیت بدنی را تشویق کنید: کودک خود را تشویق کنید که در خارج از خانه بازی کند و اطمینان حاصل کنید که به اندازه کافی ورزش می‌کند. کودکی که فرصتی برای دویدن، پرش و صعود داشته باشد، بهتر قادر خواهد بود تا خود کنترلی بیشتری داشته باشد. زمان صفحه نمایش فرزندتان را محدود کنید و او را تشویق کنید تا هر وقت امکانش باشد خارج از خانه بازی کند.
۱۰- بازی‌هایی برای کنترل تکانه انجام دهید: بازی‌هایی مانند Simon Says ، Red Light Green Light ، و Follow the Leader این امکان را به کودک شما می‌دهد تا بتواند کنترل تکانه را تمرین کند و از بازی کردن لذت ببرد.
آموزش خود کنترلی و کنترل تکانه در قالب چراغ راهنمایی به کودکان
خودکنترلی – یا توانایی مدیریت انگیزه ها، احساسات و رفتارهای شخص برای رسیدن به اهداف بلند مدت – چیزی است که انسان را از بقیه حیوانات جدا می‌کند. با استقاده از روش چراغ راهنمایی می توانید در قالب بازی خودکنترلی و کنترل تکانه را به فرزندتان آموزش دهید.
چراغ قرمز: توقف کنید! قبل از عمل آرام شوید و فکر کنید.
چراغ زرد: احتیاط!
مشکل و نحوه احساس خود را بیان کنید: “من ناامید شدم وقتی دیدم تو و برادرت مشاجره می‌کنید. تو چه احساسی داری؟” می‌توانید لیستی از احساسات را آماده داشته باشید تا فرزندتان از بین آنها احساسی را انتخاب کند که به بهترین نحو بیانگر احساس او باشد.
یک هدف مثبت تعیین کنید: تعیین یک هدف مثبت برای بچه ها به معنی “چگونه می‌خواهید همه چیز به پایان برسد؟” می‌باشد. هدف می‌تواند خیلی ساده باشد، “من فقط می‌خواهم با برادرم بازی کنم” یا “می‌خواهم اسباب‌بازی‌هایم را مخفی کنم.”
به راه حل های زیادی فکر کنید: “من می‌توانستم لگوهایم را مخفی کنم تا برادرم نتواند آنها را پیدا کند.” “ما می‌توانیم توافق کنیم تا برای استفاده از اسباب‌بازی دیگری اجازه بگیریم.” برای ارائه راه حل، بهتر است همه کسانی را که بخشی از مشکل بودند درگیر کنید.
به عواقب کار یا تصمیم خود فکر کنید: “اگر سعی کنی لگوی خود را از برادرت مخفی کنی، چه اتفاقی می‌افتد؟ ” در مورد پیامدهای واقع بینانه با فرزندتان صحبت کنید.
چراغ سبز: حرکت! بهترین گزینه خود را انتخاب و اجرا کنید.
چه موقع برای فرزندتان درخواست کمک کنید؟
اگر استراتژی‌های فوق را امتحان کرده‌اید و هنوز فرزند شما قادر به کنترل رفتارهای خود نمی‌باشد، لزوم دریافت راهنمایی و حمایتهای بیشتر مشاهده می‌شود. در حال حاضر، مشاوره ایمن آنلاین و تلفنی و نیز مشاوره حضوری بدون شک راهکاری موثر برای خانواده ها در پیشگیری و درمان مشکلات رفتاری فرزندانشان خواهد بود. لازم به ذکر است که خدمات مشاوران و روانشناسان رجیسترشده تحت پوشش اکثر بیمه های خصوصی قرار دارد.
درباره نویسنده:
لیا خلیلی (Lia Khalili) رواندرمانگر رجیستر و عضو کالج روان درمانگران آنتاریو است. وی دارای فوق لیسانس روانشناسی و لیسانس گفتاردرمانی و نویسنده و مترجم مقالات و کتب آکادمیک است و بیش از ۱۰ سال سابقه درمان اختلالات و بیماریهای مختلف در حوزه سلامت روان کودکان، نوجوانان و خانواده‌ها را دارا می‌باشد.
