We travel like other people/But we return to nowhere
Mahmoud Darwiash
مهاجرت، تبعید و غربت در بعد از وقایع ۱۳۵۷ تجربه ای پرفراز و نشیب، تلخ و شیرین و پرماجرای میلیون ها ایرانی گریخته از وطن است. به شمار ایرانیانی که خود خواسته و یا ناخواسته ، به زندگی در خارج از زادگاه خود تن داده اند، روایت های گوناگون داریم. این روایت ها در جزئیات شان با هم تفاوت های گاهی بسیار چشمگیر دارند، گرچه اما در جوهره و چکیده و در حاصل این جابجایی میلیونی، نکات مشترک روایت «مسافران» فراوان تر از وجوه متفاوت و متنافر «سفر» آنهاست. این گریز میلیونی که در تاریخ ایران بی سابقه است، دست مایه آثار هنری بسیاری از هنرمندان در زمینه های مختلف هنری، از قصه نویسی گرفته تا نقاشی، عکاسی، شعر، نمایش و فیلم شده است.
پوستر فیلم
«درحاشیه جهان» با عنوان لاتین Marginal Road اثر سینمایی یاسمن عامری به این موضوع می پردازد. این فیلم ۵۷ دقیقه ای مروری است بر تجربه ای که اکنون بیش از سی سال از آن گذشته است. یاسمن عامری در مدرسه عالی سینما و تلویزیون درس خوانده است. وی همانند چند میلیون ایرانی دیگر در سال ۱۹۸۰ همراه با همسر و «صبا»، دختر خردسالش از ایران خارج شده با رویا و کم سو امیدی که دوباره به وطن برگردد. اما این سفر تا به امروز ادامه یافته است. برای یاسمن همانند بسیاری دیگر، بعد از چند سال زندگی موقتی «در خارج از زمان و مکان» در غربت، با «باز کردن چمدان ها» در نهایت کورسوی امید و رویای بازگشت به وطن زادبومی دیگر به کلی رنگ باخته است. گروه زیادی از ایرانیان کوچیده و یا کوچانده شده حالا دیگر به تبعیدیان همیشگی در هر آن کشوری که در آن زندگی می کنند، تبدیل شده اند. این واقعیت بیش از اینکه خوشایند و یا دل آزار باشد، یک «واقعیت ناگزیر» شده است.
فیلم «در حاشیه جهان» یک مستند شاعرانه تصویری ـ داستانی متفاوت با آثاری است که تاکنون در این زمینه ساخته شده اند. یاسمن عامری از سالهای دور تا به امروز از چشم، از دیدیاب دوربین عکاسی اش به زندگی خود، خویشان، هموطنان و آشنایان و دوستانش و هرآنچه در اطرافش گذشته نگاه کرده و می کند. «در حاشیه جهان» با استفاده از عکس هایی که مستندات تاریخی سفر و مهاجرت یاسمن و خانواده اش هستند، خلق شده است. یاسمن در مقام نویسنده و کارگردان این فیلم مستند، عمدتاً با نمایش گزیده ای از این عکس ها و با متنی گزارشی و شاعرانه که خود آنرا می خواند، مروری احساسی و واقع گرایانه از مهاجرت بی برگشت خود و خانواده اش به دست می دهد.
فیلم با نمای از بالا گرفته شده زن جوانی گشوده می شود. زن جوان مشغول بستن «چمدان مهاجرت» است. دغدغه نامحسوسی در حرکات زن که نمایش اضطراب وی از سفر ناگزیری است، به بیننده منتقل می شود. از همین لحظه های آغاز« فیلم و سفر»، روایت مهاجرت قهرمان فیلم که نویسنده و کارگردان آنست، با تلخی که تعمدا در آن اغراق نشده، تماشاگر را به دنبال خود می کشاند. عکس ها و در میان آنها، نماهای فیلم، مخاطبی را که تجربه «تبعید» داشته باشد به یاد سفر و کوچانده شدن خود می اندازد.
در روایت کلامی «تبعید»، از فرودگاه مهرآباد تهران شروع می شود. در روایت تصویری اما یک «عکس»، عکسی که در خیابانی به نام «Marginal Road» در پرتغال، در بدو ورود یاسمن به این کشور، گرفته شده، از نخستین تصاویر «تبعید» است.
یاسمن عامری
این خیابان در حاشیه لیسبون پایتخت پرتغال، در جنوبی ترین کرانه این کشور و قاره اروپا و در کناره اقیانوس اطلس که آنسوی دیگرش، قاره آمریکاست، قرار دارد.
«در حاشیه جهان» مستندی دراماتیک است. نویسنده و کارگردان با استفاده از عکس های خود و نامه ها و عکس هایی که در سالهای تبعید و مهاجرتش از خانواده و دوستانش برایش رسیده و با نماهایی که با سفر دوباره اش، به پرتغال، گرفته و گفتارش که مهاجرتش را با قصه گویی، روایت می کند، به خلق این اثر موفق شده است. پرتغال کشوری است که یاسمن در آنجا، چند سال اول زندگی در غربت را گذرانده است. برای موسیقی متن فیلم از آثار «شیدا قراچه داغی»، «محمدرضا علیقلی» و «آنسامبل فرناندو ریبررو» استفاده شده است. فیلم با کمک های مالی «شورای هنر کانادا» و «فیلم خانه ملی کانادا» ساخته شده است.
این فیلم در بخش سینمای کانادای چهلمین دوره «جشنواره سینمای نو» مونترال Festival du Nouveau Cinéma (FNC) به نمایش درمی آید. این جشنواره از ۱۲ تا ۲۳ اکتبر برگزار می شود.
نمایی از فیلم
یاسمن عامری پیش از «در حاشیه جهان» دو فیلم مستند «بهشت کجاست؟» و «روایت های مهاجرت» را برای شبکه تلویزیونی بی بی سی ساخته است. علاوه بر این دو فیلم وی همچنین در چند نمایشگاه، گزیده هایی از عکس های خود را به نمایش گذاشته است. یاسمن پیش از مهاجرت به کانادا در سازمان رادیو و تلویزیون ملی ایران کار می کرده و همچنین مسئول امور سینمایی «فرهنگسرای نیاوران» تا پیش از بسته شدنش پس از انقلاب اسلامی بوده است. یاسمن هم اکنون در کالج «جان ابوت» John Abbott مونترال به تدریس عکاسی مشغول است.
*علی شریفیان، روزنامه نگار آزاد از همکاران شهروند در مونترال کانادا است. یکی از حوزه های اصلی کار او تحلیل امور سیاسی، اجتماعی و اقتصادی کاناداست.
