شماره ۱۱۹۰ ـ ۱۴ آگوست ۲۰۰۸
بخش دوم
اشاره:
در دو شماره ی گذشته ماجرای ، گلبهار، دختر بیست ساله ای گفته شد که از چهارمحال بختیاری همراه نوزاد دو ماهه اش و مردان فامیل به تهران آمده بود تا طبق آزمایش دی ان ای پدر فرزندش مشخص شود. در بازگشت به شهرش، گلبهار از سوی مردان خانواده به آتش کشیده میشود و فرزندش با زهر کشته میشود. عذرا فراهانی در خصوص حق و حقوق یک طفل نامشروع از لحاظ حقوق بشر در شماره پیش پای صحبت های آیت الله موسوی بجنوردی نشست و اینک گفت وگوی او را با دکتر محمد آخوندی و یکی از مسئولان پزشکی قانونی می خوانید.
گفت و گو با دکتر محمد آخوندی
آقای دکتر آخوندی لطفا نظر خود را در خصوص کشته شدن این مادر و طفل دو ماهه ی او بیان کنید و بفرمایید از لحاظ حقوق بشر چگونه باید با این مسئله برخورد کرد؟
ـ در وهله ی اول مسئله خود مادر است که با تعصبات خاص توسط خانواده به قتل رسیده است. هیچ پدر و مادری حق ندارد فرزندان خود یا دیگری را به قتل برساند. موردی را که شما مطرح کردید یک قتل عمدی و واقعی و ناشی از بی فرهنگی است. امروز روابط انسانها آزاد است و هر کس مسئول اعمال خود می باشد. به نظر من ازدواج، مسئله جداگانه ای است و دانشمندان حقوق معتقدند ازدواج توافق اراده هاست و وجود این گونه اعمال نوعی ازدواج را می رساند. ازدواج که تنها به حرف نیست. در هر صورت خانواده حق نداشتند یک انسان را به آتش بکشند.
مسئله دوم، وجود بچه است که هیچ کس حق سلب حیات از او را ندارد.
بدون توجه به سن، به نژاد، زبان و مذهب، کودک حق حیات دارد. اینکه انسان افراد کوچک، طفل، بچه و نوجوان را به قتل برساند خیلی وحشیانه تر از قتلهای معمولی است. چرا که بچه هیچ قدرت دفاعی ندارد. بویژه اگر این قتل از طرف پدر و مادر صورت بگیرد. پدر و مادر حامیان طفل هستند. اگر قرار باشد حامی طفل او را به قتل برساند، دیگر طفل هیچ پناهگاهی نخواهد داشت. من مطلبی را در جایی دیدم که شاید برای شما جالب باشد.
کمال و غایت ددخویی و وحشی گری آدمی، آزردن و شکنجه و کشتن فرزندان است که باید با تاسف گفت تاریخ نمونه های بسیاری از آن را ثبت کرده است. اعلامیه ی جهانی حقوق کودک می گوید، همه ی کودکان جهان بدون استثنا، بدون تبعیض، بدون در نظر گرفتن رنگ، زبان، نژاد و عقیده ی سیاسی و نحوه ی پیدایش آنها، حق حیات دارند. اگر به فرض در برخی جوامع زن و مردی از لحاظ اخلاقی یا شرعی یا سنتی مرتکب گناه شوند، طفل آنها که گناهی را مرتکب نشده است. پدر و مادر خطاکارند و باید مجازات شوند.
طفل نامشروع از چه حق و حقوقی برخوردار است. به نظر می رسد در برخی از جوامع از صدور شناسنامه برای آنها خودداری می شود؟
ـ با تاسف باید گفت که در سنت های قدیمی با این برخوردها رو به رو می شویم که کودکان ناشی از زنا یا غیر نکاح (۱) را به رسمیت نمی شناختند و طفل ناشی از زنا منسوب به پدر و مادر نمی شد. این نگرش آثار حقوقی و تبعی داشته و دارد. در زمان گذشته در بسیاری از کشورها تعصبات زیاد بود. شاید بچه کشی از آن زمان متداول شد. رفته رفته این افکار تلطیف شد و به تدریج انسانها دریافتند بچه گناهی نکرده است و در این گونه موارد پدر و مادر را باید مجازات کرد.
در قوانین ما بچه ی نامشروع به پدر و مادر منسوب نمی شود، ولی منسوب نشدن دلیل بر این نیست که طفل متولد خارج از عقد نکاح حق حیات نداشته باشد. پدر مکلف است برای او شناسنامه بگیرد. حضانت (۲) او را برعهده بگیرد، به مدرسه بفرستد و غیره . . . البته در قوانین ما که از شریعت اسلام گرفته شده بچه ی نامشروع ارث نمی برد، ولی محرومیت از ارث، دلیل آن نمی شود که او را از حق حیات، محروم کنیم.
در کشورهای خارجی با فرزندان نامشروع چه می کنند؟
ـ رفتار آنها بستگی به فرهنگ کشورها دارد. در اغلب کشورها نگهداری و گرفتن شناسنامه و از هر حیث همانند افراد ناشی از نکاح است، مگر اینکه نفی مذهب کنند که این مسئله ای جداگانه است.
اگر در مواردی چند نفر به عنوان مظنون به پدر بودن باشند ولی هیچ یک از آنها نپذیرد که بچه متعلق به اوست، نگهداری فرزند بر عهده ی چه کسی است؟
ـ به هر حال مادر یا موسسات دیگر از بچه نگهداری کنند و ما حق از بین بردن چنین فردی را نداریم. آنچه برای جوامع امروزی از لحاظ حقوق بشر مهم است عبارت است از اینکه طفلی را که پدر و مادر شناخته شده ای ندارد یا اطفال ناشی از روابط آزاد، حق حیات و زندگی دارند. ما نباید قوانینی داشته باشیم که موجب محرومیت این اشخاص از حقوق اجتماعی شود. مثلا از حق رای دادن، یا استخدام در شرکتها آنها را محروم کنیم.
برای کسانی که این افراد را به قتل می رسانند چه مجازاتی در نظر گرفته می شود؟
ـ برای افرادی که این نوع قتل ها را مرتکب می شوند همان مجازاتی را که در سایر موارد قتل ها پیش بینی شده، اجرا می گردد.
یکی از ایراداتی که برخی مجامع بین المللی به کشور ما میگیرند، بحث اعدام است و قصاص نفس. همانطور که شما فرمودید مجازات عاملان قتل این گونه زنان و فرزندان نامشروع نیز قصاص نفس است. آیا از لحاظ حقوق بشر این رفتار و مجازات ها مجددا کار ما را زیر سئوال نمی برد؟
ـ بسیاری از کشورها که مجازات اعدام را پذیرفته اند آن را مختص به شدیدترین جرایم کرده اند. توصیه ی جهانی این است که موارد اعدام به خشن ترین جرایم محدود شود. مثل قتل بچه که یک خشونت بسیار شدید است و مجازات آن در بسیاری کشورها اعدام است. در کشور ما هم مجازات قاتل قصاص نفس است و عامل قتل باید قصاص شود.
گفت و گو با خانم لشکری مسئول آزمایشگاه DNA
لطفا بفرمایید آزمایش DNA چه آزمایشی است و چگونه انجام می شود؟
ـ با توجه به نوع پرونده و مسئله ای که از ما خواسته شده، ما به سراغ یک تکنیک خاص می رویم که یکی از آنها DNA است. یک زمانی پرونده ای در خصوص فوت یک فرد مطرح می شود، زمانی دیگر مسئله ی تشخیص هویت و تعیین ابوت (۳) است. زمانی دیگر ممکن است مسئله عوض شدن یک نوزاد در بیمارستان مطرح باشد. نوع خوش خیم این آزمایشها زمانی است که فرزندی به دنبال پدر و مادر یا خانواده ی خود می گردد، ولی نوع بدخیم آن مربوط به زمانی است که شوهری به همسرش مشکوک شده یا بالعکس و یا بر اثر یک رابطه ی نامشروع فرزندی متولد می شود که یکی از طرفین آن را قبول نمی کنند.
آزمایش ابوتی که مد نظر شماست سه مرحله دارد. از آنجا که آزمایش DNA هزینه ی زیادی در بر دارد اول به سراغ DNA نمی رویم. در ابتدا از همه گروههای اصلی و فرعی آزمایش خون انجام می شود، بعد به سراغ “ال اچ لوتاپی” (۴) و سپس سراغ DNA می رویم.
لطفا در خصوص DNA توضیح بیشتری دهید؟
ـ آزمایش DNA به این صورت است که بر روی ژنوم انسان تحقیق می کنیم. DNA هر فرد مختص خودش است و آن را از پدر و مادر به ارث می برد. ما هم پدر و مادر و هم کودک را مورد آزمایش قرار می دهیم و آن ژن را مقایسه می کنیم ببینیم با اختصاصات پدر و مادر مطابقت دارد یا خیر.
هزینه ی آزمایش DNA چقدر است و چه کسی پرداخت می کند؟
ـ هزینه ها بر عهده ی کسی است که شکایت می کند. اگر پس از آزمایش مشخص شد کودک مربوط به چه کسی است از همان فرد دریافت می شود.
مبلغ این هزینه برای هر فرد صد هزار تومان است، اما میزانی که از ارباب رجوع گرفته می شود حدود ۲۵ هزار تومان است. البته درخصوص برخی از افرادی که دارای وضعیت خاص باشند این آزمایش به طور رایگان انجام می شود.
در طول یک سال چند آزمایش DNA انجام می گیرد؟
ـ ما هر روز برای انجام این آزمایش وقت تعیین می کنیم، ولی برای ابوت روزانه دو یا سه بار وقت داریم. البته اگر مورد حاد باشد بلافاصله پس از ارجاع، آزمایش صورت می گیرد.
منظور از مورد حاد چیست؟
ـ کسانی که از زندان به سازمان پزشکی قانونی آورده شده باشند.
آیا شما معمولا از سرنوشت افراد در آینده مطلع می شوید؟
ـ خیر، نه فرصت داریم و نه کار ما ایجاب می کند. در شهرستانها هم که وضعیت رسیدگی به پرونده ها با تهران متفاوت است. به دلیل برخی از مسائل حاکم بر شهرستانها ابتدا دختر و پسری عقد کرده و سپس به اینجا مراجعه می کنند، ولی در تهران رویه متفاوت است.
جواب آزمایش DNA چند روزه آماده می شود؟
ـ به چند عامل بستگی دارد. از آنجا که بعد کاری ما زیادی است معمولا زمان آن کمتر از یک ماه نیست. اگر سوژه جسد یا بچه فوت شده باشد مدت زمان بیشتری طول می کشد. اگر سوژه فاسد باشد زمان بیشتری برای انجام آزمایش لازم است. چون از لحاظ ژنتیک باید مناطق مختلفی از DNA را مورد آزمایش قرار دهیم و در مواردی هم که ازدواج فامیلی وجود دارد و افراد از لحاظ ژنتیک به یکدیگر نزدیک هستند، ما مجبوریم چند برابر کار کنیم. برای یک خانواده معمولی با کار کردن روی ۸ منطقه از DNA به نتیجه می رسیم، ولی در موارد فامیلی پس از کار روی ۱۲ منطقه به نتیجه می رسیم.
اگر سوژه ی ما جسد باشد، مجبوریم روش استخراج DNA را تغییر دهیم. البته کار ما تنها بررسی رابطه ی ابوت نیست بلکه قتل داریم، تجاوز داریم و مجهول الهویه ها از عواملی است که باعث افزایش کار ما می شود.
آزمایش DNA در کدام شهرستانها انجام می گیرد؟
ـ تهران، اصفهان و ساری که در ۲ منطقه اخیر به تازگی افتتاح شده و پرسنل آن در حال آموزش هستند.
آزمایش DNA برای چه مراکزی انجام می شود؟
ـ به درخواست مراجع انتظامی و قضایی صورت می گیرد.
از کدام مناطق بیشتر مراجعه کننده دارید؟
ـ تهران بزرگ، مرکزی، گیلان، آذربایجان شرقی. البته افرادی که به صورت جسد به اینجا فرستاده می شوند بیشتر از منطقه ی استان چهارمحال و بختیاری و بویراحمد هستند.
پانویس ها:
۱ـ مثل اینکه دیوانه یا صفیر غیرممیزی و یا مست و خواب آلوده ای اشتباهی یا به گمان اینکه ایراد ندارد، بدون عقد با زنی ارتباط جنسی برقرار کند که در این صورت زنا تلقی نمی شود و مجازات هم ندارد.
۲ـ ماده ۱۱۶۸ قانون مدنی: نگهداری اطفال هم حق و هم تکلیف ابوین است.
۳ـ پدری
۴ـ ال اچ لوتاپی که درست آن “اچ ال ای تایپینگ” یا Human Lymphocyte Antigen است یعنی شناسایی نَسَب از طریق آزمایش آنتی ژن های موجود روی لنفوسیست های خون انسان.
