شماره ۱۱۹۰ ـ ۱۴ آگوست ۲۰۰۸
گرجستان به عنوان متحد آمریکا در قفقاز، پایگاه های اتحاد شوروی سابق را در اختیار آمریکا قرار داده و برای پیوستن به ناتو و اتحادیه اروپا می کوشد
روز هشتم اوت امسال، درست در لحظاتی که براساس گمانه زنی رسانه ها نزدیک به یک میلیارد نفر در سراسر جهان سرگرم تماشای مراسم کم نظیر گشایش بازی های المپیک بودند، غرش جنگنده های روسی شهر تفلیس پایتخت گرجستان را به لرزه درآورد. جنگنده ها، مواضع کلیدی پیرامون تفلیس، از جمله ترمینال نفتی و بندر مهم پتی را بمباران کردند و تلی از ویرانه برجای نهادند.
بمباران تفلیس، واکنش روسیه در برابر لشگرکشی گرجستان به استیای جنوبی بود. جدائی خواهان این منطقه، خواستار استقلال آن از گرجستان هستند و از سوی روسیه پشتیبانی می شوند.
اما جنگ خونین روسیه علیه گرجستان، دلایل اقتصادی، سیاسی و نظامی بسیار مهمتری دارد.
حمله روسیه به خاک گرجستان، تا شامگاه دوشنبه یازدهم اوت نیز ادامه داشت و بامداد روز سه شنبه، مدودوف رئیس جمهور روسیه در دیدار با همتای فرانسوی خود سارکوزی قطع حملات را اعلام کرد. وی در عین حال گفت که سربازان روسی مستقر در استیای جنوبی در صورتی که مورد حمله قرار گیرند، حق دفاع از خود را خواهند داشت. روسیه خواستار عقد یک پیمان ترک مخاصمه میان گرجستان و اوستیا است که باید به امضای دو طرف برسد و ضمانت حقوقی بین المللی نیز داشته باشد. منابع روسی ساعتی بعد اعلام کردند که سیاستمداران مسکو خواستار استعفای ساخاشویلی رئیس جمهور گرجستان شده است.
تضاد مسکو و تفلیس
تضاد میان مسکو و تفلیس از زمانی شدت گرفت که ادوارد شواردنازه رئیس جمهوری پیشین این کشور، در جریان یک انقلاب مخملین، مجبور به ترک قدرت شد و ساخاشویلی در یک انتخابات آزاد جای وی را گرفت. ادوارد شواردنازه، وزیرخارجه دوران گورباچف، پس از فروپاشی اتحاد شوروی به زادگاهش گرجستان بازگشت و اداره این کشور را در مقام رئیس جمهور به دست گرفت. او، ضمن گسترش مناسبات گرجستان با غرب، روابط خود را با مسکو نیز گرم نگهداشته بود، اما ساخاشویلی، طرفدار پروپاقرص نزدیکی گرجستان به غرب و دوری این کشور از روسیه است. او مناسبات گرمی با جورج بوش رئیس جمهور آمریکا دارد و به پشتیبانی کاخ سفید دلگرم است. ساخاشویلی در دوران ریاست جمهوری خود، تلاش کرده است که مقدمات ورود گرجستان را به ناتو و در درازمدت به اتحادیه اروپا فراهم سازد و این خوشایند مسکو نیست.
امیدی که نقش برآب شد
تحلیلگران منطقه بر این عقیده اند که ساخاشویلی امیدوار بود در شرایطی که افکار عمومی جهان به شدت سرگرم بازی های المپیک پکن است، کار استیای جنوبی را یکسره کند و با اشغال نظامی این منطقه، مانع از فعالیت های جدائی خواهان شود. جدائی خواهان استیای جنوبی، از سال ها پیش برای کسب استقلال می جنگند و دولتی نیز در شینوالی پایتخت این ایالت تشکیل داده اند، اما مجامع بین المللی هنوز استقلال آن ها را به رسمیت نشناخته است. ایالت آبخازستان، در گوشه ای دیگر از خاک گرجستان نیز، ادعای استقلال دارد.
تحلیلگران معتقدند که ساخاشویلی، با اعزام نیروی زمینی خود به استیای جنوبی بزرگترین اشتباه زندگی سیاسی خود را مرتکب شد. به نظر آن ها، ساخاشویلی تصور می کرد که در تصرف استیای جنوبی از پشتیبانی واشنگتن برخوردار می شود و می تواند این مسئله را به عنوان یک مسئله داخلی حل کند. در حالی که روسیه ظرف چند سال اخیر به گروه وسیعی از مردم استیای جنوبی تابعیت خود را داده است تا بتواند به بهانه حفظ امنیت شهروندان خود، وارد معرکه شود. در جنگ اخیر نیز، روسیه از همین بهانه استفاده کرد.
دلایل سیاسی مسکو
حکومت گرجستان، علاوه بر تلاش برای پیوستن به ناتو و اتحادیه اروپا، در سال های اخیر بیشتر پایگاه های نظامی پیشین اتحاد شوروی را در اختیار آمریکائی ها قرار داده است. بنا به گزارش های رسمی، در حال حاضر ۱۰۰ کارشناس نظامی آمریکائی سرگرم آموزش افسران و سربازان گرجستان هستند و گروهی از نظامیان آلمانی نیز، در پشت جبهه با آنان همکاری می کنند. به این ترتیب، از دید مسکو، ساخاشویلی دست نشانده آمریکا در منطقه است و سیاست هایش سبب به هم خوردن توازن قوا در قفقاز و آسیای مرکزی می شود. از این رو است که مسکو مسئله استیای جنوبی و آبخازستان را بهانه ای برای دخالت در امور گرجستان و پیشگیری از روند نزدیکی این کشور به غرب کرده است.
در جریان درگیری های اخیر، جورج بوش رئیس جمهور ایالات متحده آمریکا چند بار با ارسال پیام به مسکو خواستار قطع بمباران های تفلیس و عملیات نظامی در شینوالی شد. اما براساس گزارش های رسیده، مسکو بی اعتنا به این پیام ها، شامگاه شنبه شینوالی را به طور کامل تحت کنترل گرفت تا از ورود نیروهای گرجی به این شهر جلوگیری کند. با توجه به روندی که سپری شد، اکنون روسیه در موقعیتی هست که بتواند خواسته های خود را به تفلیس دیکته کند.
فیل و فنجان
به لحاظ نظامی، وضعیت گرجستان در برابر روسیه به مثابه فنجان در برابر فیل است. این کشور، تنها دارای ۹ بمب افکن روسی است، در حالی که تعداد بمب افکن های روسیه را، منابع رسمی ۱۷۳۶ فروند اعلام می کنند. گرجستان دارای ۱۸ هزار سرباز است که در حال حاضر دوهزار نفر از آنان نیز در عراق مستقر هستند و از نیروهای آمریکائی فرمان می برند. دولت گرجستان، در گرماگرم جنگ اعلام کرد که سربازان خود را به گرجستان باز می گرداند تا در مناطق بحرانی مستقر شوند. تعداد سربازان روسیه ۳۹۵ هزار نفر برآورد می شود.
دلایل استراتژیک
یکی از مهمترین دلایل خشم مسکو، همکاری گرجستان با طرح احداث خط لوله نفت باکو به بندر سیحان در ترکیه است. کشورهای اروپائی، در حال حاضر بخش عمده گاز مورد نیاز خود را از روسیه وارد می کنند و همواره می ترسند که مسکو، در شرایط بحرانی، از گاز به عنوان اهرم فشار علیه آن ها استفاده کند. بنا براین، غربی ها، هنگام احداث خط لوله های جدیدی که باید نفت و گاز حوزه خزر را به بندر سیحان در کنار دریای سیاه منتقل کند، مایل نبودند که روسیه را در این طرح دخالت بدهند. آن ها حتی مایل نبودند که خطوط لوله از خاک روسیه بگذرد. در نتیجه گرجستان را، به رغم همه ناامنی هایش، به عنوان مسیر عبور خط لوله برگزیدند و از این طریق روسیه را دور زدند. روسیه با بمباران ترمینال نفتی تفلیس، در واقع می خواست تحقق کامل این طرح را به تاخیر بیاندازد تا درآمد ترانزیت ناشی از عبور نفت، نتواند در شرایط فعلی باعث تقویت نیروی گرجستان شود.
پایگاه های نظامی آمریکا
مسئله پایگاه های نظامی متعددی که گرجستان در اختیار آمریکا قرار داده، برای روسیه از این هم مهمتر است. مسکو، از ایجاد سپر دفاع موشکی در شرق اروپا و گسترش ناتو به شرق سخت خشمگین است و به سازمان شانگهای به عنوان بدیلی برای ناتو می اندیشد. پیمان شانگهای، از سوی روسیه و چین زیر عنوان همکاری های اقتصادی ایجاد شد و کشورهای آسیای مرکزی نیز به آن پیوستند. سال گذشته پیمان شانگهای به سازمان شانگهای تغییر نام داد و نخستین مانور نظامی خود را با مشارکت نیروهای روسی و چینی در منطقه برگزار کرد. جمهوری اسلامی ایران نیز، که در حال حاضر عضو ناظر این پیمان است، درخواست عضویت کامل را تسلیم دبیرخانه آن کرده است. نشست بعدی سازمان شانگهای قرار است در اواخر ماه جاری برگزار شود. در این نشست، درخواست عضویت ایران نیز مطرح می شود. اما منابع آگاه معتقدند که این درخواست پذیرفته نخواهد شد، زیرا برخی از اعضای سازمان مخالف آن هستند.
کارشناسان سیاسی بر این نظرند که سازمان شانگهای می رود تا جای پیمان ورشو را بگیرد و با ناتو به رقابتی جدی برخیزد. آن ها، این امر را نخستین مرحله دو قطبی شدن دوباره جهان می دانند.
