* این مقاله جنبه ی آموزشی دارد نه درمانی، هر دارویی باید با تشخیص و تجویز پزشک مصرف شود.
صدمات وارده بستگی به سطح ضربه خورده بر اثر ضربات مشت ـ لگد ـ ضربه با زانو و یا آرنج و همین طور وضع بدنی و قدرت تحمل بدن برای فشار روی مفاصل و تاندون ها دارد. صدمات در زن و مرد یکسان است ولی در زنان به علت عدم خشونت و قدرت بدنی کمتر شدت کمتری دارد.
۱ ـ صدمات وارد شونده به دستگاه استخوانی بدن
الف ـ صدماتی که بیشتر دیده می شوند ـ هدف اصلی ضربات مستقیم در حمله قفسه سینه است و همه استخوان ها ممکن است دچار شکستگی بشوند ولی مخصوصاً دنده ها و بیشتر دنده های آزاد هستند که دچار می شوند. صدمات وارده به سر و صورت بیشتر به صورت شکستگی استخوان بینی ـ دندان ها ـ و به ندرت مفاصل آرواره ای ـ گیجگاهی و استخوان های صورت دیده می شوند.
شکستگی های اعضای فوقانی بیشتر بر اثر حرکات دفع کننده ضربه طرف مقابل پیش می آید. شکستگی های مچ دست و مخصوصاً استخوان اسکافوئید در ۸۰ درصد موارد پیش می آید و بیشتر بر اثر سقوط ورزشکار و تماس بد دست با زمین و یا با یک ضربه مستقیم هنگامی که مچ دست و ساعد در یک محور نباشند یعنی حرکت دست درست نباشد.
شکستگی استخوان های انگشتان دست بیشتر بر اثر این است که مشت محکم بسته نشده ـ شکستن انگشت های دست و پا ممکن است بر اثر گیر کردن به لباس حریف هم پیش بیاید.
شکستگی استخوان ترقوه معمولاً بر اثر سقوط بر روی شانه پیش می آید.
شکستن اعضای تحتانی کم دیده می شود و معمولاً بر اثر یک ضربه سخت هنگام مسابقات و مبارزات پیش می آیدکه معمولن بر روی ساق پا است. این شکستگی ها معمولاً یک شکستگی بسته است و شدت ضربه ها به قدری نیست که بتواند باعث شکستگی باز بشود و می تواند بصورت ترک خوردگی و یا شکستگی جدا شده و یا حتی شکستگی استخوان و در رفتگی مفصل توام باشد.
ب ـ شکستگی هائی که بر اثر خستگی تولید می شوند
شکستگی هائی هستند که در استخوان های سالم بدون هیچ گونه ضربه مستقیم یا غیر مستقیم بر اثر عدم آمادگی استخوان برای فعالیت های روزانه یا ورزشی پیش می آید و باعث ۱۰ درصد عوارض ورزشی می شود و ۲۵ درصد در اندام تحتانی دیده می شود و بیشتر در هنگامی به وجود می آید که ورزشکار شدت و یا مدت زمان ورزش را زیاد می کند و این بر اثر تکرار مهم یک حرکت و بیشتر در استخوان های متاتارس و پاشنه پا دیده می شود. این شکستگی ها با درد محلی و تورم همراه هستند ـ عکسبرداری ممکن است چیزی نشان ندهد و یا یک ترک خوردگی دیده شود. باید توجه داشت که این شکستگی ها بیشتر در خانم هائی که دچار پوکی استخوان هستند دیده می شود.
پ ـ صدمات استخوانی مفصلی و لیگامان ها ـ پیچ خوردگی و دررفتگی
پیچ خوردگی بر اثر یک صدمه روی لیگامان ها همراه با کشیدگی و یا پاره شدن آن بر اثر حرکت ناجور و ناگهانی یک مفصل تولید شده و به ۳ دسته تقسیم می شوند:
۱ـ خوش خیم : کشیدگی ساده لیگامان ها
۲ـ متوسط: همراه با پاره شدن قسمتی از لیگامان ها
۳ـ خطرناک: همراه با پارگی کامل تاندون
همین طور سه تقسیم بندی صدمات لیگامان ها را داریم:
ـ پیچ خوردگی های مچ پا که ۱۵ تا ۲۰ درصد صدمات ورزشی را تشکیل می دهد و لیگان پهلویی خارجی مچ پا بر اثر قرار گرفتن همراه با فشار قسمت عقب پا بطرف خارج پا رخ می دهد.
ـ پیچ خوردگی های زانو وقتی که پا روی زمین گیر می کند و زانو به طرف خارج می چرخد و در اکثر مواقع لیگامان ضربدری شکل داخلی ـ پیشرفت این صدمه باعث عدم تعادل زانو می شود مخصوصاً اگر لیگامان قطع شده باشد. یک پیچ خوردگی مهم است که می تواند باعث لنگیدن هنگام راه رفتن بشود.
ـ پیچ خوردگی ها یا رگ به رگ شدن های گردنی بر اثر فشاری که سر را به پائین خم می کند یا فشارهای پهلویی سر و گردن بر اثر صدمه مستقیم مثل سقوط یا غیر مستقیم مثل تصادف اتوموبیل که سر را به جلو پرتاب می کند ـ صدمه دیدن یا ندیدن لیگامان های بی خار مهره ای شدت صدمه را نشان می دهد و در هر حال باید بلافاصله با بی حرکت کردن گردن با گردن بندهای مخصوص از صدماتی که ممکن است به نخاع وارد شود جلوگیری کرد. پیچ خوردگی های دیگر مانند مچ دست و انگشت شصت زیاد مهم نیستند و معمولاً آثاری بجا نمی گذارند.
ـ در رفتگی ها ـ در نتیجه خارج شدن استخوان از جعبه مفصلی یعنی جدا شدن قسمت برجسته یک استخوان از محل فرو رفته استخوان دیگر بر اثر افتادن روی مفصل یا تحت فشار قرار دادن شدید مفصل تولید می شود و ممکن است که در مبارزه، در تمرین بعضی تکنیک های اساسی، پرتاب شدن و سقوط روی اعضای فوقانی بوجود آید.
در این حالت امکان حرکت مفصلی وجود ندارد و بسیار دردناک است و امکان همراه بودن با شکستگی هم هست اگر همراه با صدمات عروقی و عصبی هم باشد خطرناک است و ممکن است باعث صدمات شدید دائمی شود. جاگذاری مفصل باید سریع و توسط پزشک انجام شود.
ـ دررفتگی مفصل شانه: دو نوع مختلف
دررفتگی بخش قدامی شانه که در ۹۵ درصد مواقع پیش می آید. این دررفتگی بر اثر سقوط روی دست یا آرنج بر اثر مکانیسم غیر مستقیم و یا سقوط بر روی قسمت فوقانی بازو پیش می آید و در نتیجه تمام دست قادر به فعالیت نیست و سر استخوان بازو کاملاً از محل مفصلی استخوان کتف خارج شده آویزان می شود. این حادثه در اغلب موارد باعث ضعف مزمن بازو و دررفتگی های بعدی می شود و باید خیلی مواظب بود.
ـ دررفتگی خلفی که به ندرت دیده می شود و بر اثر یک ضربه شدید روی شانه و یا پیچاندن دست و فشار شدید بطوریکه سر استخوان بازو به داخل چرخیده باشد، پیش می آید. بر خلاف نوع اول شانه تغییر شکل نداده و حرکت دست بطرف خارج غیرممکن است و مانند دررفتگی قبلی شخص دچار دررفتگی های بعدی می شود.
ـ دررفتگی های آرنج: اغلب خلفی خارجی هستند و بر اثر سقوط روی دست وقتی که مفصل باز است به وجود می آیند. عدم حرکت فوری است و آرنج به سرعت متورم می شود. تنها نکته مثبت در این نوع دررفتگی این است که دررفتگی های بعدی به ندرت پیش می آید.
ـ دررفتگی مفصل فک پائینی ـ بر اثر یک ضربه شدید بر روی چانه تولید می شود و در اغلب موارد دررفتگی به طرف عقب سر است و باعث قفل شدن فک پائینی و عدم امکان بستن دهان می شود. این مفصل پس از دررفتگی ثابت و استوار نخواهد بود و احتمال دررفتگی مجدد پس از یک خمیازه کشیدن ساده هم وجود دارد.
ادامه دارد
* عطا انصاری استاد سابق دانشکده پزشکی دانشگاه کیسانگانیKisangani است
