نویسنده: ایشان تارور
ایزدی ها یا به گفته‌ای یزیدیها که در عراق امروز می زیند کیستند؟ آیا اینان با یزید و شمر و دیگران و یا دشمنان قسم خورده شیعیان پیوندی دارند؟ آیا واژه یزید و یزت و یا یزدان به خطا با هم در هم آمیخته و یا پشت آن داستان دیگری است؟ این پرسش‌ها چندی است که در اندیشه بسیاری از هم میهنان راه یافته و سخنان گوناگونی در این باره شنیده می شود. بنابراین بد نیست تا با هم نگاهی به ریشه واژه ایزد بیندازیم. واژه‌های “یَزَتَه”، یَزَه، یَزدان، ایزد، …” به معنی ایزدان زرتشتی است. واژه ایزد در فرهنگ واژه‌های اوستایی نوشته احسان بهرامی چنین معنی شده: یَزُتَ= یَزَت= شایسته ستودن و بزرگ داشت است که سدها و شاید هزاران بار در اوستا و گاتا‌های اشو زرتشت به کار برده شده است. واژه یسنا هم به معنی پرستش است. یزتا و
یزتها در پارسی میانه یَزَد شده و در پارسی نوین هم ایزَد گفته می شود. هفت ایزدان و یا هفت امشاسپندان اهورا مزدا و شش امشاسپند دیگر هستند که فروزهای اهورا مزدا، دانش بزرگ و آفریننده هستند. بیراه نیست که بسیاری از ایزدی ها هم خود را زرتشتی می نامند.
در روز هفتم آگوست ۲۰۱۴مقاله‌ای به قلم ایشان تارور، نویسنده واشنگتن پست درباره ایزدی ها منتشر شد که شاید راهگشای پاسخ به پرسش‌های بالا باشد. بنابرین ترجمه این مقاله به هم میهنان گرامی پیشکش می شود تا کمکی باشد در راه شناخت تاثیر فرهنگ و آیین‌های ایرانی بر دین های دیگر در منطقه خاور میانه و جهان. این راهی هم برای نشان دادن همدلی و همدردی برای این مردم ستم دیده نیز هست که امروز در عراق به دست وحشیان داعش سلاخی میشوند.
ایزدی ها (یزیدی ها) کیستند؟
بسیار غم انگیز است که جهان تنها زمانی به یاد مردم فراموش شده می‌افتد که در شرایط وحشتناکی قرار می گیرند. این هفته ده‌ها هزار ایزدی بیشتر کردتبار که به دینی بی همتا و هم آمیخته باور دارند از ترس پیشروی نیروهای جهادی سنی داعش به شمال عراق گریختند و جهان تماشاگر بود. داعشی‌ها مدتی است که آغاز به ربودن و کشتن افراد این اقلیت مذهبی کرده اند. گزارشگر واشنگتن پست، لاودی موریس می‌گوید ۴۰۰۰۰ایزدی در کوه‌های صخره ای و سنگلاخ سینجار آواره اند و با گرسنگی و تشنگی دست و پنجه نرم می‌کنند و هیچ کمکی از دولت درمانده عراق به آنها نرسیده. چندین روز پس از روشن شدن گرفتاری این مردم، دولت اوباما دستور حمله هوایی به شورشیان اسلامی را در شمال عراق صادر کرد. درست از زمان به تصرف درآوردن موصل، بزرگترین شهر شمال عراق، داعشی‌ها ماموریت وحشتناک گسترش منطقه خلافتشان را به اجرا گذشته اند. داعشی‌ها اقلیت‌های مذهبی را وادار به اسلام آوردن کرده اند، زیارتگاه های مذهب‌های رقیب را خراب کرده و کسانی را که مرتد می انگارند قصابی کرده اند. دیروز نماینده پریشان ایزدی ها در پارلمان بغداد درخواستی عاجزانه برای نجات مردمش را مطرح کرد. او گفت “تمامی یک دین در حال نابودی است”.
شمار ایزدیها در جهان به هفتصد هزار تن می‌رسد و نزدیک نیم میلیون تا ششصد هزار تن از آنان در شمال عراق متمرکز هستند. شهر سینجار مرکز اصلی آنان اکنون در دست داعشی‌ها است که به نظر می‌رسد کمر بر پاکسازی قومی ایزدیها بسته اند.
دین ایزدی آمیخته جالبی از دین‌های کهن است. بنیانگذار این دین در قرن ۱۱شیخ خوشنامی از تبار بنی امیّـه بود که نَسَبش به نخستین سلسله حکومت اسلامی می‌رسید. آرامگاه او در شهر للیش عراق زیارتگاهی برای ایزدیها و یادآور میلیون‌ها سوفی مسلمان جاهای دیگر است. این روزها شهر للیش به مرکز اسکان آوارگان تبدیل شده است.
با وجود پیوند این دین با اسلام، می‌توان گفت کاملا از آن جداست و به آئین‌ها و سنت های گوناگون غیر ابراهیمی و پیش اسلامی و ایرانی بر می گردد. ایزدیها به گونه ای از تناسخ و جامعه قبیله ای طبقاتی باور دارند. باور ایزدی از آئین زرتشت وام می‌گیرد که در پشته ایران کنونی و سرزمین های دور و بر آن همه گیر بود. حتا رمز و راز‌های میترائیسم که یک دین شبه توحیدی است و در روم باستان به ویژه میان سربازان برای سده‌ها محبوب بود در آئین ایزدی دیده می شود. همانند زرتشتی‌ها و پارسیان، ایزدیها هنگام مراسم مذهبی شمع روشن می کنند که نشان پیروزی روشنی بر تاریکی است.
ایزدی ها به خدای یگانه باورمندند که هفت فرشته او را نمایندگی می کنند. مجله اکونومیست می‌گوید بنا بر روایت‌های ایزدی، یکی از فرشته‌ها به نام ملک تاووس برای اینکه به آدم سجده نکرد به زمین فرستاده شد. ایزدیها ملک تاووس را نه تماماً بد و یا خوب می دانند ولی مسلمانان آن را شیطان می نامند. بر اساس همین تهمت دیرپای شیطان پرستی، داعشی‌ها دست به
کشتار این قوم زده اند.
بابی گوش رئیس سابق دفتر مجله تایم در بغداد می‌نویسد “همکاران سنی و شیعه ا‌ش مسخره وار و حتا دوستانه ایزدیها را شیطان پرست می نامیدند. ولی داعش این ادعای پوچ را خیلی جدی گرفته است.”
بسیار پیشتر از بیدادهای کنونی که شیعه‌ها و دیگر اقلیت‌های قومی عراق هم از آن بی نصیب نماندند، ایزدی ها دوره های دراز آزار و اذیت را در کشاکش زورآزمایی امپراتوری ها و سپس تر دولت‌های متمرد عرب تجربه کرده اند. نماینده ایزدی ها در پارلمان عراق به “۷۲کشتار همگانی” در تاریخ مردمش اشاره می‌کند که از حمله وحشیانه مغول‌ها گرفته تا پاکسازی قومی ترکان عثمانی را در بر می‌گیرد. عثمانی‌ها حتا در اوایل قرن بیستم و پاکسازی قومی ارمن‌ها که امروز بسیاری آن را نسل‌کشی می دانند، ایزدیها را هم آماج تیر خود کردند.
موجودیت شکننده ایزدی ها در شمال عراق پس از هجوم نیروهای آمریکایی در سال ۲۰۰۳ و برانداختن رژیم دیکتاتوری سکولار صدام حسین حساس تر هم شده است. در سال ۲۰۰۷، بمبگذاری های هماهنگ در یکی از دهکده های ایزدی در شمال غربی عراق ۸۰۰ کشته به جا گذاشت که در زمان خود بدترین حمله تروریستی پس از تصرف آمریکایی‌ها بود. پس از اینکه سیاستگذاران فرقه ای و نظامیان عراق به قدرت رسیدند، بیشترین جمعیت مسیحی شمال عراق پا به فرار گذشته و به اروپا کوچ کرده اند. اما ایزدیها در سرزمین مادری و در کنار کوه ها و زیارتگاه هایشان ماندند. ولی این زندگی هم ممکن است به تاریخ بپیوندد.
