برقصیم، اما سرمان را زیر برف نکنیم/جواد طالعی

مردم ایران حق دارند که پایان مناقشه هسته ای را پس از ۱۲ سال تنش و تحریم جشن بگیرند، البته ادعای نشریه “فرهیختگان” مضحک است که سحرگاه چهارشنبه ۲۴ تیرماه تیتر زده است: “مردم ایران برای قدردانی از رهبر معظم انقلاب، دولت و تیم مذاکره کننده هسته ای دیشب را در خیابان گذراندند”.

بخشی از مردم و نه همه آن ها به امید پایان یافتن گرفتاری های بی دلیلی که حکومت اسلامی ظرف ۱۲ سال گذشته به آن ها تحمیل کرده به خیابان ریخته اند، نه برای قدردانی از کسی که آمر اصلی این گرفتاری ها است.

در پیروز جلوه دادن جمهوری اسلامی تقریبا همه روزنامه های صبح و عصر سه شنبه (۲۳ تیر) یک صدا شدند. ابتکار تیتر زد: “پایان شب سیه سفید است” این تیتر به نظر من از همه تیترهای دیگر هوشمندانه تر بود. این روزنامه، با این تیتر مختصر و مفید، به افکار عمومی یادآوری می کرد که ۱۲ سال سیاه را پشت سر گذاشته اند. اما همین تیتر هم یک اشکال جدی دارد: از کجا معلوم که پایان این شب سیه حتما سفید باشد؟ صبر کنیم تا ببینیم صد میلیارد دلار پول بلوکه شده ایران پس از آزاد شدن به چه مصرفی می رسد؟ به مصرف بازسازی صنایع نفت و گاز فرسوده ایران و تجهیز آن ها برای تولید بیشتر؟ یا به مصرف تجهیز حزب الله لبنان و حوثی های یمن و ارتش بشار اسد؟ بیهوده نیست که بشار اسد نخستین سیاستمدار خارجی است که بلافاصله در پیام هایی جداگانه خطاب به آقایان خامنه ای و روحانی موفقیت مذاکرات هسته ای را به آن ها تبریک می گوید. منظور او در اصل “انا شریک” نیست؟

داوری درباره این که مذاکرات هسته ای موفقیت کدام طرف را تضمین کرده، هنوز اندکی زود است. تا آنجا که به تامین زمینه های پایان دادن به تحریم بانکی و بیمه ها و دادوستدهای مالی مربوط می شود، ایران برای پس از زمانی که به تعهداتش عمل کرده باشد، امتیازاتی گرفته است و این می تواند به تدریج بازار فلج شده داخلی را اندکی تسکین دهد. از زمان اوج گرفتن مذاکرات هسته ای در پائیز سال گذشته تاکنون، در ایران هیچ دادوستد و تولید قابل تاکیدی انجام نشده است. همه پول ها روانه حساب های پس انداز پر سود شده و نظام بانکی بخش قابل توجهی از مردم ایران را رباخوار کرده است. در مقابل مردم برای هر دادوستد دیگری منتظر تعیین سرنوشت مذاکرات ایران و گروه ۵+۱ بوده اند. روز سه شنبه بلافاصله پس از پخش خبر توافق، هجوم مردم برای خرید دلار چنان شدت گرفت که دلار در اندک زمانی گران شد، اما بعد خبر رسید که ارزش دلار در بازار آزاد کاهش یافته و فاصله نرخ آزاد آن با نرخ رسمی چنان کم شده است که می توان امیدوار بود که نرخ ارز در بازار و بانک یکسان شود. البته این پیش بینی های شتابزده را نمی توان حتما جدی گرفت، زیرا هنوز تا جریان ارزهای خارجی به سمت ایران باز شود، دست کم دو سه ماهی وقت لازم است و در این مدت نیاز بازار به ارزی که به اندازه کافی وجود ندارد می تواند باعث نوسانات زیادی شود.

عکس از آرش آشوری نیا

بیشتر روزنامه های داخلی، به نقل از حسن روحانی نوشتند که حتی تحریم های تسلیحاتی علیه ایران نیز برداشته خواهد شد. آقای روحانی در اینجا آرزوی ولادیمیر پوتین را بیان می کند که برای فروش سیستم موشکی اس ۳۰۰ به ایران روزشماری می کند. وزیر خارجه روسیه در جریان مذاکرات هسته ای روی این موضوع بسیار پافشاری کرد، اما در قسمت مربوط به تحریم های توافقنامه اخیر هنوز اشاره ای به تحریم های تسلیحاتی نشده و همه جا تنها صحبت از تحریم های بانکی، بیمه و مبادلات مالی است. البته در بخش هایی از پیوست دوم بیانیه که مختص به تحریم ها است، موارد زیادی به بندها و قوانین مصوبه اتحادیه اروپا اشاره شده که کشف جزئیات آن مستلزم صرف وقت زیاد و بازشکافی این قوانین است. شاید در میان این قوانین بخش هایی نیز به معاملات تسلیحاتی مربوط باشد. آنچه مسلم است، غرب دست کم در زمینه صدور تسلیحات برای تهران جزم اندیش خواهد ماند. به ویژه که این کار صدای عربستان سعودی و اسرائیل و کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس را به فلک خواهد رساند.

تیترهای روز سه شنبه روزنامه های ایرانی، بیش از آن که محتوای توافق را روشن کند، واقعیت “تک صدائی” بودن و هدایت شدن آن ها را ثابت می کند. با هم نگاهی به این تیترها بیاندازیم:

جهان صنعت: توافق قهرمانانه ایران.

جمهوری اسلامی: پیروزی تاریخی ملت ایران.

کار و کارگر: کلید تدبیر قفل تحریم را گشود.

خراسان: خدا قوت آقای ظریف! پیروزی ایران در جنگ اراده ها.

مردم سالاری: خجسته باد این پیروزی.

روزان: خورشید درخشان شد!

تجارت: مهر تدبیر بر پیشانی تحریم.

اعتماد: جهان تغییر کرد!

اطلاعات: توافق تاریخی.

قانون: حصر ایران شکست.

ایران: ایران بر قله توافق.

جام جم: بیانیه مشترک، آغاز امتحان غرب.

جهان اقتصاد: فصل تازه امید.

افکار: تدبیر کار را تمام کرد

آفتاب: کلید چرخید، ایران خندید

دنیای اقتصاد: ایران وارد عصر پساتحریم شد

تنها روزنامه ای که به ماجرا از دیدی دیگر پرداخت کیهان بود، اما با توجه به مواضع حسین شریعتمداری نماینده ولی فقیه در کیهان انتظار دیگری نیز از آن نمی رفت. شریعتمداری کاری به منافع مردم ایران ندارد. او می داند تنها تا زمانی می تواند بر صندلی فعلی خود تکیه بزند که اوضاع ایران بحرانی باشد و به محض آن که جامعه اندکی روی آرامش و قانونمداری ببیند، او و مشابهانش دیگر در آن جایی نخواهند داشت.

کیهان زیر عنوان “۱۸۰ درجه اختلاف، دو روایت از یک توافق” کوشید نشان بدهد آنچه ایران در جریان مذاکرات کسب کرده نه تنها “خط قرمزهای نظام” را زیر پا گذاشته، بلکه از “کف خواست ها” نیز کمتر است.

واکنش کیهان، به عنوان یکی از معدودترین صداهای متفاوت در رسانه های ایران، به دلیل منافعی که آن را هدایت می کند، ارزش جدی گرفتن ندارد، اما همه تیترهایی که خواندیم نشان می دهد که رسانه های تحت کنترل حکومت، یکصدا مامور بزرگ نمایی نتایج توافق هسته ای شده اند و هیچکدام از آن ها اجازه ندارند درباره این نکته بنیادین بنویسند که در این مذاکرات ایران به همانجایی بازگشت که پیش از مناقشه هسته ای بود.

جلد شهروند ۱۵۵۱

از آغاز تلاش برای دستیابی به انرژی هسته ای و تکمیل نیروگاه بوشهر تا به حال جمهوری اسلامی ایران نزدیک به ۷۰۰ میلیارد دلار یا خرج برنامه هسته ای خود کرده و یا ضرر و زیان ناشی از آن را از کیسه مردم ایران پرداخته است. ملتی که همه بهانه های شادی را از او گرفته اند و تنها مناسبت های عزا را در اختیارش گذاشته اند، طبیعی است اگر از هر فرصتی برای رقص و پایکوبی مجاز استفاده کند، اما کاش همزمان با این رقص و پایکوبی ها، سرمان را زیر برف نکنیم و دست کم از حاکمان ایران بپرسیم تکلیف زیان های خانمانسوزی که به مملکت زده شد چیست و چه کسی مسئول آن است؟

در مذاکرات هسته ای، به نظر من از آغاز گره غیرقابل گشایش این بود که رهبری جمهوری اسلامی، چگونه ضمن تمکین در برابر جهان غرب، وجهه داخلی و بین المللی خود را حفظ کند. اگر گشوده شدن این گره را بتوان پیروزی دانست، پس آقای خامنه ای پیروز شده است. او بازی را باخت، اما چهره خود را نباخت. و این مهمترین دستاورد توافق برای او بود.

*جواد طالعی، شاعر، نویسنده و روزنامه نگار آزاد با بیش از ۴۰ سال سابقه روزنامه نگاری حرفه ای از سال ۲۰۰۰ میلادی به این سو مسئولیت دفتر اروپائی شهروند را به عهده دارد. او همزمان با رسانه های معتبر فارسی زبان دیگر مثل بی بی سی، رادیو فرانسه، دویچه وله و سایت های اینترنتی متعدد همکاری داشته است.