* این مقاله جنبه ی آموزشی دارد نه درمانی، هر دارویی باید با تشخیص و تجویز پزشک مصرف شود.
کلمه فوبیا نشان دهنده مشکلات زیاد و همراه روانی است مثل ترس از مکان های شلوغagoraphobia، ترس از مکان های تنگ و محصور claustrophobia و ترس از جامعه و غیره. فوبیا نشان دهنده ترس بی جهت در یک وضع خاص است مثل ترس از استفاده از آسانسور و یا ترس از یک حشره(عنکبوت) ولی در حقیقت فوبیا بالاتر از ترس ساده است و یک اضطراب و نگرانی است که بیمار را رها نمی کند و نمی تواند با آن مقابله کند و شخص مبتلا به خوبی به ترسش آگاهی دارد و سعی می کند به هر ترتیبی شده با آن شرایط روبرو نشود.
در زندگی روزانه رنج بردن از فوبیاها عذاب دهنده و کم و بیش فلج کننده هستند مثل ترس از مار که شخص نمی تواند با آنها مقابله کند ولی با تمام قدرت می خواهد با آن روبرو نشود. ترس های دیگری هم هستند که در زندگی روزانه نمی شود از آن دوری کرد مثل ترس در بودن بین جمعیت یا ترس از رانندگی در این حال بیمار تمام سعی خود را می کند که بر نگرانی تولید شونده بر اثر این ترس پیروز شود ولی موفق نمی شود. وحشتی که همراه این ترس تولید می شود به صورت یک حمله به سرعت باعث از بین بردن انرژی بدنی و روانی شخص بیمار می شود و به تدریج گوشه گیری می کند تا با این مسئله روبرو نشود و این کناره گیری باعث فشارهای کم و بیش مهمی بر روی زندگی اجتماعی و حرفه ای او می گذارد
.
انواع مختلفی از فوبیا یا ترس ها وجود دارند که جدول بندی شده اند.
در بین فوبی های ساده می توانیم ترس های زیر را پیدا کنیم:
ـ فوبیا از نوعی حیوان یعنی ترسیدن از نزدیک شدن به یک حیوان یا حشره.
ـ فوبیا از محیط زیست طبیعی یعنی ترس بر اثر عوامل طبیعی تولید می شود مثل ترسیدن از رعد و برق، بلندی یا آب.
ـ ترسیدن از خون، تزریق دارو یا زخمی شدن که ترسیدن از موارد پزشکی است.
ـ ترس هایی که در یک مورد خاص تولید می شوند مثل سوار اتوبوس یا ترن شدن، پرواز با هواپیما، وارد تونل شدن، از روی پل رد شدن، رانندگی کردن.
پیشگیری
بنابر بعضی آمارها در فرانسه از هر ده نفر یک نفر از فوبیا رنج می برد و زنان دو برابر مردان دچار فوبیا می شوند. بعضی از ترس ها یک فرکانس تکرار شونده دارند و بعضی از ترس ها بیشتر در جوان ها یا در افراد مسن دیده می شوند.
ترس هایی که بیشتر دیده می شوند عبارتند از:
ـ ترس از عنکبوت ها (آراکنو فوبی)
ـ ترس از جامعه (فوبی سوسیال)
ـ ترس از سفر با هواپیما (آئرودرومو فوبی)
ـ ترس از فضای باز مثل رفتن به صحرا (اگورا فوبی)
ـ ترس از مکان های بسته (کلسترو فوبی)
ـ ترس از بلندی (اکرو فوبی)
ـ ترس از آب (اکوا فوبی)
ـ ترس از سرطان (کنسرو فوبی)
ـ ترس از رعد و برق و توفان (شیمو فوبی)
ـ ترس از مرگ (نکرو فوبی)
ـ ترس از این که دچار یک بیماری قلبی بشوند (کاردیو فوبی)
ترس هایی که کمتر دیده می شوند:
ـ ترس از میوه ها (کارپو فوبی)
ـ ترس از گربه (آی لورو فوبی)
ـ ترس از سگ (سینو فوبی)
ـ ترس از آلوده شدن به میکرب (می سو فوبی)
ـ ترس از زایمان (توکو فوبی)
یک مطالعه علمی که بر روی هزار نفر از افرادی که بین ۱۸ تا ۷۰ سال داشتند نشان داد که زن ها بیشتر از حیوانات می ترسند تا مردها و افراد مسن بیشتر از اشیاء بی جان می ترسند، به نظر می رسد که ترس از تزریق دارو با زیاد شدن سن بیمار کمتر می شود.
ترس های طبیعی در دوران کودکی
در نزد کودکان بعضی ترس ها وجود دارد که زیاد دیده می شوند و جزو مسائل طبیعی رشد کودک به شمار می روند مثل ترس از جدایی، ترس از تاریکی، ترس از غول و جن، ترس از حیوانات کوچک و غیره.
اغلب این ترس ها به طور طبیعی به وجود می آیند و با بزرگ شدن کودک از بین می روند بدون این که اثری در وضع عمومی کودک داشته باشند ولی گاهی ترس هایی هستند که در طول زمان از بین نمی روند و باعث تغییرات مهمی در رفتار و زندگی کودک می شوند که باید با متخصص کودکان مشورت کرد.
تشخیص
برای تشخیص فوبیا باید مطمئن شد که شخص در بعضی موقعیت ها یا نسبت به بعضی از اشیاء ترسی دائمی دارد.
شخص فوبیک از فکر این که در مقابل آن موقعیت یا شیئی قرار بگیرد وحشت دارد. این ترس می تواند به سرعت تبدیل به نگرانی عمیق و دائمی بشود و گاهی پیشرفت کرده خود را به صورت یک حمله پنیک نشان بدهد (وحشت شدید).
این نگرانی باعث می شود که شخص فوبیک وضعیت یا شئی را که باعث ترس او می شود دور بزند یعنی یا اصلا با آن مواجه نشود یا از شخصی بخواهد همراه او باشد تا در وضعیت اطمینان بیشتر قرار بگیرد.
علت ها
فوبیا در حقیقت بالاتر از ترس است و مشکل دلواپسی و نگرانی واقعی است. بعضی از فوبیاها به راحتی در کودکی پیشرفت می کنند مثل نگرانی جدا شدن مادر از پدر و بعضی دیگر در دوران نوجوانی و یا سنین بالاتر تولید می شوند، باید دانست که موقعیت صدمه زننده یا یک استرس شدید می تواند باعث به وجود آمدن یک فوبیا بشود.
فوبیاهای ساده معمولاً در دوران کودکی تولید می شوند و پیشرفت می کنند و سیمپتوم های اولیه آن بین ۴ تا ۸ سالگی و در اغلب موارد بر اثر یک حادثه ناگوار و تولیدکننده استرس مانند ملاقات پزشکی، واکسن زدن، گرفتن خون برای آزمایش به وجود می آیند. کودکانی که یکباره در یک مکان بسته و تاریک بر اثر یک حادثه گرفتار شده اند امکان دارد دچار فوبیای مکان بسته بشوند. امکان اینکه کودکان بر اثر یادگیری هم دچار فوبیا بشوند هست زیرا در تماس با یکی از افراد فامیل در محیط خانوادگی که فوبیا داشته قرار داشته اند، مثلاً یکی فوبیای موش داشته و کودک هم می تواند دچار فوبیای موش بشود زیرا از موش ترسیدن در فکر او تثبیت شده است.
پیدا کردن علت به وجود آمدن فوبیاهای پیچیده خیلی سخت تر است و عوامل زیادی در آن دخالت دارند مثل نروبیولوژیک، ژنتیک، پسیکولوژیک و محیط زیستی.
بعضی از مطالعات نشان می دهد که مغز آدمی برنامه ریزی شده که از بعضی چیزها بترسد مثل ترسیدن از مار، از تاریکی، فضای خالی و غیره و به نظر می رسد که بعضی از ترس ها منشاء ژنتیکی دارند و همین باعث شده که بشر اولیه بتواند در محیط خطرناکی که شامل حیوانات وحشی و عوامل طبیعی و غیره بوده زندگی کرده و تا امروز باقی بماند.
ادامه دارد
* عطا انصاری استاد سابق دانشکده پزشکی دانشگاه کیسانگانی است.
ataansari@videotron.ca
