* این مقاله جنبه ی آموزشی دارد نه درمانی، هر دارویی باید با تشخیص و تجویز پزشک مصرف شود.
بخش دوم و پایانی
چه کسانی در خطرند
ـ کسانی که از کم کاری سیاهرگ ها رنج می برند و دچار واریس هستند.
ـ کسانی که قبلا از فلبیت رنج برده اند یا یکی از اعضای فامیل دچار فلبیت یا آمبولی ریوی شده. پس از فلبیت اول امکان بازگشت بیماری ۵/۲ برابر است.
ـ کسانی که یک عمل جراحی مهم داشته و مجبورند چندین روز بی حرکت بمانند مثل عمل جراحی سر استخوان ران و آنهایی که مدت طولانی پایشان در گچ می ماند مثل شکستگی ساق پا.
ـ کسانی که به علت سکته قلبی، کم کاری قلبی و کم کاری تنفسی در بیمارستان بستری هستند.
ـ کسانی که Pacemaker یا یک کاتتر در سیاهرگ برای درمان بیماری های دیگر دارند امکان بیشتری برای فلبیت در بازوها دارند.
ـ کسانی که دچار سرطان هستند (بعضی از سرطان ها باعث انعقاد خون می شود). به نظر می رسد که سرطان ۴ تا ۶ برابر امکان تولید فلبیت را زیاد می کند. همین طور بعضی از داروهایی که برای شیمی درمانی به کار می رود امکان تولید لخته را زیاد می کند
.
ـ کسانی که پا یا دست های فلج دارند.
ـ کسانی که بیماری های انعقادکننده خون یا بیماری های انفلاماتوار مانند کولیت اولسروز، لوپوس و غیره دارند.
ـ خانم های باردار مخصوصاً در ماه های آخر و پس از زایمان امکان مبتلا شدن ۵ تا ۱۰ بار بیشتر است.
ـ افراد چاق
ـ امکان مبتلا شدن به فلبیت نسبت شدید با سن دارد و سی مرتبه بیشتر در سن های ۳۰ تا ۸۰ سال دیده می شود.
پیشگیری
ـ پیشگیری از مبتلا شدن پس از اعمال جراحی مهم و بستری شدن طولانی بستگی مستقیم به همکاری بیمار با پزشک دارد که بیش از ۹۰ درصد از امکان ابتلا به آن جلوگیری می کند.
ـ اگر در نزد افرادی که یک بار دچار شده اند پیشگیری کامل انجام نشود (همکاری بیمار) در عرض ۵ سال از هر سه بیمار یک نفر دوباره دچار می شود.
برای پیشگیری باید دستورات پزشک را دقیقاً انجام داد، بی حرکت نماند، حداقل ۳۰ دقیقه در روز راه رفت، به اندازه کافی آب نوشید (حدود ۲ لیتر در روز)، از لباس هایی که گردش خون را دچار مشکل می کند استفاده نکرد. از جوراب های مخصوص واریس با فشار تعیین شده توسط پزشک استفاده کرد و جوراب ها را هر سه ماه عوض کرد البته برای کسانی که احتیاج دارند.
کسانی که در معرض خطر شدید هستند پزشک به آنها داروهای لازم را تجویز می کند که ممکن است به عنوان پیشگیری و یا برای بستری شدن و عمل جراحی استفاده شود.
در پروازهای طولانی و بالاتر از شش ساعت، هر چند وقت یکبار بایستید و کمی راه بروید. در حالت نشسته پاها را بالا و پائین ببرید و هر ساعت هر حرکت را ۱۵ بار انجام دهید. این ورزش کمک به بازگشت خون به قلب می کند.
از قرار دادن پاها روی هم به مدت طولانی خودداری کنید و مواظب باشید لبه صندلی به گردش خون در ران ها فشار نیاورد. لباس راحت داشته باشید که به ساق پا فشار نیاورد و اندازه لباس ها تنگ نباشد.
تشخیص و درمان
با این که با معاینه فیزیکی بیمار می توان فلبیت سطحی را تشخیص داد، اما معمولا باید یک اکوگرافی داپلر سیاهرگی یا رادیوگرافی با تزریق داروی حاجب در سیاهرگ برای یافتن لخته در سیاهرگ عمیق لازم است. آزمایشی که بیشتر استفاده می شود اکوگرافی داپلر است که نشان دهنده جریان خون در سیاهرگ است. درد، ورم، تغییر رنگ پوست (کم شدن رنگ پوست) و احساس گرما در ساق پاها علائمی هستند که پزشک تصمیم می گیرد اکوگرافی انجام شود یا رادیوگرافی. ممکن است برای اندازه گیری میزان D-dimères که ماده ایست که نشان می دهد لخته وارد خون می شود، لازم شود پزشک آزمایش خون تجویز کند.
اگر فلبیت سطحی باشد درمان محلی که در منزل انجام می شود کافی است. استراحت، قرار دادن پاها در سطح بالاتر از بدن و کمپرس گرم (نه داغ) در محل دچار شده، مدت کمپرس ها می تواند بین ۱۵ تا ۳۰ دقیقه ۲ تا ۳ بار در روز، وسائل فشار دهنده بر روی سیاهرگها برای چند روز تا چند هفته لازم می شود که ممکن است جوراب های فشار دهنده با فشار کم بر روی مچ یا ساق پا و یا بانداژ با باندهای الاستیک باشد که به بازگشت خون به طرف قلب کمک می کند.
بیمار می تواند از داروهای آنتی انفلاماتوار استفاده کند. درد معمولا پس از چند روز ساکت می شود ولی انفلاماسیون می تواند دو سه هفته طول بکشد. درمان جدیدی که ممکن است پیشنهاد شود استفاده از داروهای ضد انعقاد مثل هپارین برای چند روز تا یکماه است که باعث تاخیر در تولید لخته در خون شده و به حل شدن آن در خون کمک می کند.
بیمارانی که دچار واریس هستند و چندین بار دچار فلبیت شده اند می توانند از عمل جراحی برای برداشتن قسمتی از سیاهرگ بیمار استفاده کنند. اگر فلبیت عمیق باشد داروهای ضد انعقاد به طور اورژانس در سیاهرگ یا زیر پوست تزریق شده تا لخته تولید شده از بین برود این تزریق به طور روزانه به مدت ۵ تا ۷ روز انجام می شود. داروی جدیدی به نام Arixtra هم می تواند استفاده شود.
پس از اتمام تزریقات از داروهای مصرفی از راه دهان برای جلوگیری از تشکیل لخته و یا بازگشت بیماری استفاده می شود. این درمان برای مدت سه ماه تا چندین سال بسته به وضع بیمار و امکان بازگشت بیماری ادامه دارد. استفاده از جوراب های فشار دهنده (جوراب واریس) به محض تشخیص تجویز می شود و حداقل سه ماه باید مورد استفاده قرار بگیرد. این جوراب ها باعث کم شدن تورم و پیشگیری از مشکلات دیگر مثل سندروم بعد از ترومبوز تجویز می شود. در بعضی از مواقع مخصوصاً وقتی که استفاده از ضد انعقادها کنتراندیکه است یک فیلتر در داخل حفره شکمی قرار می دهند که از حرکت لخته به طرف ریه جلوگیری کند. نصب این فیلتر احتیاج به بستری شدن ندارد.
بعضی مواقع جراحی لازم می شود تا یک لخته را که یک سیاهرگ داخل باسن یا شکم را مسدود کرده برداشته شود (ترومبکتومی). همین طور می شود یک آنژیوپلاستی برای باز کردن رگ بسته شده انجام داد و یک لوله برای باز نگه داشتن سیاهرگ در داخل آن قرار داد.
اخطار مهم: اگر تورم و درد ناگهانی تولید شد از ماساژ دادن خودداری کنید، زیرا باعث تولید خطر بیشتری می شود.
ویتامین K که در سبزی های سبزرنگ وجود دارد دارای خاصیت دلمه کردن خون می باشد و روی داروی های ضد انعقاد اثر می گذارد. اشخاصی که داروهای رقیق کننده خون مصرف می کنند نباید ناگهانی میزان مصرف سبزی خود را زیاد کنند.
طب مکمل هیچ وسیله ای برای درمان فلبیت ندارد.
* عطا انصاری استاد سابق دانشکده پزشکی دانشگاه کیسانگانی است.
ataansari@videotron.ca
