*این مقاله جنبه ی آموزشی دارد نه درمانی، هر دارویی باید با تشخیص و تجویز پزشک مصرف شود.
سوزاک یک بیماری مقاربتی است که بر اثر باکتری Neisseria gonorrhoeae به وجود می آید و متاسفانه از سال ۱۹۹۸ میزان بیماران مانند سایر بیماری های مقاربتی رو به افزایش است. بیماری سوزاک بیشتر در نزد مردان تشخیص داده می شود تا زنان شاید به خاطر این که علائم بیماری در همه مردها خودش را نشان می دهد ولی در نیمی از بانوان مبتلا به این بیماری هیچ علامت دیده شدنی ندارد و اکثر بیماران مرد در سنین ۲۱ تا ۳۰ سال و بیماران زن در سنین ۱۶ تا ۲۵ ساله هستند.
بیماری باعث عفونت دستگاه های تناسلی، مجاری ادراری، مقعد، گلو و گاهی چشم ها می شود. در زنان گردن رحم هم می تواند مبتلا شده و صدمه ببیند.
در کانادا در عرض ده سال گذشته تعداد بیماران بیشتر از دو برابر شده و متاسفانه تعداد بیمارانی که به آنتی بیوتیک ها جواب نمی دهند هم روز به روز بیشتر می شود.
علل بیماری
بیماری بر اثر روابط جنسی دهانی، مقعدی و واژینال محافظت نشده با پارتنر بیمار بر اثر مایعات بیولوژیک آلوده و تماس آن با مخاط منتقل می شود. سوزاک هم چنین می تواند هنگام تولد نوزاد از مادر سرایت کرده تولید سوزاک چشمی در نوزاد بکند.
مشکلاتی که ممکن است بیماری تولید کند
در نزد زنان سوزاک می تواند تولید بیماری لگنی یعنی عفونت در اعضای دستگاه تولید مثل مثل شیپورهای فالوپ، تخمدان ها و رحم کند و می تواند عامل نازایی و یا باعث حاملگی های خارج رحمی و علت دردهای مزمن لگنی بشود. در نزد مردان سوزاک می تواند باعث تورم پروستات تا تورم بیضه ها و یا باعث عدم باروری شود.
سوزاک هم چنین از عوامل تشدیدکننده خطر سرایت HIV است.
نوزاد متولد شده از مادر بیمار می تواند دچار مشکلات شدید چشمی و حتی عفونت خون بشود.
چه موقع به پزشک مراجعه کنیم
پس از یک رابطه مشکوک محافظت نشده با پزشک مشورت کنید تا آزمایشات تشخیصی را تجویز کند و آقایان به محض احساس عفونت دستگاه تناسلی و سوزش هنگام ادرار باید با پزشک مشورت کنند.
سیمپتوم های سوزاک
علائم بیماری سوزاک معمولاً ۲ تا ۵ روز پس از آلوده شدن در مردها و حدود ۱۵ روز و بیشتر در نزد زنان مشاهده می شوند. عفونت می تواند در مقعد، آلت تناسلی مردانه، گردن و داخل رحم و گلو تولید شوند.
در بیش از ۵۰ درصد زنان عفونت مشخص نمی شود و هیچ علامت خاصی ندارد.
در نزد مردان علامت ها بسیار مهم هستند.
ـ ترشحات چرکی زرد متمایل به سبز از مجرای ادراری
ـ اشکال در ادرار کردن
ـ احساس سوزش شدید هنگام ادرار کردن
ـ احساس سوزن سوزن شدن در مجرای ادراری
ـ درد و تورم در حوالی بیضه ها
مردی که دچار این عوارض شده باید حتماً با پارتنرش صحبت کند، زیرا ایشان حامل باکتری هستند بدون این که هیچ علامتی داشته باشند.
در یک درصد موارد ممکن است مردان مبتلا هیچ علامتی نداشته باشند و یا علامت مهم و قابل اعتنا نبوده.
حدود ۷۰ تا ۹۰ درصد زنان بیمار علامتی ندارند و اگر علامتی باشد با عفونت های ادراری یا واژینال اشتباه می شود.
ـ ترشحات عفونی زرد رنگ و گاهی خون آلود از واژن
ـ التهاب واژن
ـ خونریزی واژینال غیرطبیعی
ـ درد یا سنگینی در زیر شکم (لگن)
ـ درد هنگام مقاربت
ـ احساس سوزش هنگام ادرار و سختی در ادرار کردن
اگر مقاربت محافظت نشده وجود داشته باید حتما آزمایشات تشخیصی برای سوزاک و کلامدیا انجام شود. سوزاک مقعدی اکثرا در مردانی که روابط مقاربتی با مردان دیگر دارند دیده می شود و دارای سیمپتوم های زیر است:
ـ خارش در نواحی مقعدی
ـ تورم مقعد
ـ ترشحات چرکی در نواحی مقعدی
ـ اسهال
ـ خونریزی از مقعد
ـ ناراحتی در هنگام دفع
سوزاک دهانی و حلقی اغلب هیچگونه سیمپتومی ندارد، و گاهی ممکن است یک فارنژیت یا آنژین دیده شود که خود به خود از بین می رود. این نوع سوزاک در بین ۱۰ تا ۴۰ درصد مردانی که روابط مقاربتی با مردان دیگر دارند و در ۵ تا ۲۰ درصد زنانی که دچار سوزاک مقعدی یا واژینال شده اند و ۳ تا ۱۰ درصد در بین افراد هتروسکسوئل دیده می شود.
سوزاک چشمی در بزرگسالان نادر است و بر اثر اتواینفکسیون تولید می شود. شخصی که دچار سوزاک سکسوئل و حامل باکتری است آن را با دست خود به چشم می برد و دارای سیمپتوم های زیر است:
ـ تورم پلک ها
ـ ترشحات غلیظ و دائمی
ـ احساس وجود دانه شن در چشم
ـ زخم و سوراخ شدن تخم چشم
علائمی که بر اثر پیشرفت بیماری دیده می شوند
بالاترین پیشرفت بیماری تورم مجرای ادراری درمان نشده در مردان از بین رفتن علائم بیماری است که در ۹۵ درصد مردان در حدود ۶ ماه پس از بیماری است ولی عفونت تا زمانی که درمان نشود وجود دارد. درمان ناقص و عدم درمان باعث تولید مشکلات و عوارض دیگری می کند و شخص حامل باکتری و آلوده کننده دیگران است.
در نزد زنان بیشترین مشکلاتی که ممکن است دیده شوند عبارتند از:
تورم غدد، تورم رحم، عفونت در شیپورها. این بیماریها در اغلب موارد علائم خاصی ندارند ولی پس از پیشرفت بیماری می توانند باعث دردهای زیر شکمی، نازایی و احتمال بارداری های خارج رحمی بشوند، زیرا شیپورها بر اثر عفونت بسته می شوند. چندین مطالعه نشان داده که بین ۱۰ تا ۴۰ درصد عفونت های سوزاکی گردن رحم درمان شده باعث تورم های داخل لگنی می شوند.
در مقایسه با عفونت، مشکلات تولید شده بر اثر بیماری سوزاک کمتر هستند ولی هر دو بیماری می توانند باعث عفونت شیپورها و احتمال نازایی و یا بارداری های خارج رحمی بشوند. نوع عمومی سوزاک (آلودگی تمام بدن) به ندرت وجود دارد.
افراد در خطر ابتلا
ـ مردانی که با مردان دیگر روابط جنسی دارند در بالاترین میزان خطر هستند.
ـ اشخاصی که بیش از یک پارتنر جنسی دارند.
ـ اشخاصی که یک پارتنر دارند ولی پارتنر او پارتنرهای دیگری هم دارد.
ـ کسانی که وارد نیستند از محافظت کننده ها به طور کامل استفاده کنند.
ـ افراد کمتر از ۲۵ سال آقایان و خانم ها و نوجوانانی که فعالیت های سکسی زیاد دارند.
ـ کسانی که در گذشته به یک بیماری مقاربتی مبتلا شده بودند.
ـ اشخاص حامل ویروس ایدز
ـ کارگران جنسی
ـ مصرف کنندگان مواد مخدر
ـ زندانی ها
ـ افرادی که از توالت های عمومی استفاده می کنند بدون این که مرتباً دست هایشان را بشویند.
(سوزاک چشمی)
پیشگیری
استفاده از کاندوم به پیشگیری از ابتلا به سوزاک در مقاربت های مقعدی و واژنی کمک می کند. از کاندوم های دندانی باید برای سکس های دهانی استفاده کرد.
نوزادانی که از مادر بیمار به دنیا می آیند باید با آنتی بیوتیک Rifamycine یک قطره در هر چشم درمان شوند. پارتنرهای جدید باید آزمایش تشخیص سوزاک بدهند و اگر یکی آلوده بود باید تمام پارتنرها را در جریان گذاشت که ممکن است آلوده شده باشند، مخصوصا پارتنر زن که اگر آلوده شده باید بلافاصله تحت درمان قرار گیرد.
درمان های دارویی سوزاک
سوزاک را با آنتی بیوتیک های دوز یکباره از راه دهان یا تزریق داخل عضله درمان می کنند. آنتی بیوتیک هایی مانند پنی سیلین و تتراسیکلین دیگر اثر ندارند و باکتری در برابر آنها مقاوم شده. امروزه از یک دوز ۵۰۰ میلی گرمی Ceftriaxone از راه دهان یا تزریق داخل عضله و یا تزریق وریدی استفاده می کنند.
درمان در نزد آقایان بلافاصله پس از نمونه برداری شروع می شود و منتظر جواب آزمایشگاه نمی مانیم. پارتنر زن یا مرد بیمار هم باید درمان شود و بیمار ۷ روز پس از درمان باید دوباره با پزشک ملاقات کند.
تمام بیمارانی که برای سوزاک درمان می شوند باید آزمایشات تشخیصی کلامیدیا را نیز انجام بدهند بانوان بارداری که در خطر بیماری های مقاربتی قرار دارند و یا قبلا یک بیماری مقاربتی داشته اند درست پس از زایمان نوزاد باید قطره چشمی در چشم هایش ریخته شود تا اگر امکان سوزاک چشمی وجود داشته باشد درمان شود.
* عطا انصاری استاد سابق دانشکده پزشکی دانشگاه کیسانگانی است.
ataansari@videotron.ca
