در چهار سال اخیر درباره زیکا زیاد گفته ایم و شنیده ایم. این بیماری حدود چهار سال پیش در قسمت هایی از آمریکای جنوبی مشاهده شد و به صورت اپیدمی درآمد و بعدا در برخی جاهای دیگر نیز دیده شد. بیماری به وسیله دو گونه پشه به نام های AedesAegypti و Aedesalbapicus منتقل می شود. همچنین انتقال آن از طریق رابطه جنسی نیز دیده می شود و در خانم های باردار موجب می شود که نوزادی با سر کوچک (میکروسفال) به دنیا بیاورند که مغز نوزاد صدمه شدید دیده است و کودک بیش از یک سال عمر نمی کند. ثابت شده است که ویروس زیکا روی مغز بزرگسالان اثری ندارد و اگر هم داشته باشد بسیار نادر است.
ویروس زیکا خلاف اغلب عوامل ایجاد بیماری های عفونی قادر است از خون عبور کرده و خود را به مغز برساند. از این نظر که ویروس زیکا اثر کوچک کردن و تخریب روی مغز را دارد و آن هم فقط در دوران جنینی. محققان به فکر افتاده اند از این خاصیت برای درمان سرطان مغز استفاده کنند و آن را به جان سلول های سرطان مغز بیندازند، با این پیش فرض که ویروس فقط روی سلول های جهش یافته سرطانی اثر می کند و به سلول های سالم مغز کاری ندارد.
ویروس زیکا موجب تخریب و مرگ سلول های بنیادی مغز جنین می شود. می دانیم که سرطان مغز از جهش (موتاسیون) سلول های بنیادی مغز ایجاد می شود. در زیر به شرح کارهایی که در زمینه ی معالجه ی سرطان مغز با تزریق ویروس زیکا انجام شد می پردازیم.
جرمی ریچ از دانشگاه سن دیه گوی کالیفرنیا و همکارانش در بررسی های علمی خود روی Glioblastoma (گلیوبالاستوما) که سخت ترین، شایع ترین و کشنده ترین نوع سرطان مغز است کار کردند. این بیماری به درمان جواب نمی دهد و جراحی و سایر درمان ها نیز اثر ندارند و بیمار معمولا یک سال پس از تشخیص می میرد.
ریچ و گروهش در آزمایشگاه روی سلول های سرطانی گلیوبالاستوما که روی محیط های مخصوص کشت سلولی کشت داده بودند کار کردند و ویروس زیکا را به محیط کشت سلولی ذکر شده تزریق کردند و تخریب و مرگ سلول های بنیادی سرطانی شده را مشاهده کردند.
برای اثبات کامل نظر خود، نمونه دیگری از کشت سلول های مغز سالم نیز تهیه کردند و ویروس زیکا را به آن تزریق کردند و مشاهده کردند که هیچ تخریبی صورت نگرفت و ویروس روی سلول های مغز سالم هیچ اثری نشان نداد و ثابت شد که ویروس زیکا روی مغز افراد بالغ اثری ندارد و اگر هم داشته باشد بسیار نادر است.
در ادامه بررسی گروه ریچ روی موشها کار کردند و به مغز موش های مورد آزمایش سلول های سرطانی گلیوبالاستوما را پیوند زدند و به این موش ها ویروس زیکا را تزریق کردند. موش های پیوند شده بدون درمان بیش از یک ماه زنده نمی ماندند، موش های درمان شده با ویروس زیکا عمر بیشتری کردند و حتی چهار موش از ۹ موش مورد آزمایش دو ماه زنده ماندند. ریچ می گوید روشن نیست که این تئوری روی انسان چه جوابی داشته باشد، زیرا که این بیماری در موش و انسان تفاوت های بسیار دارد. دانشمندان توجه دارند که کار کردن با ویروس زیکا حتی در تحقیقات بسیار خطرناک است بخصوص در مناطقی که پشه های ناقل وجود دارند. به علاوه بیماری اگر مردان را آلوده کند با رابطه جنسی موجب آلودگی همسرانشان می شود و زن ها اگر با آلودگی که علایم زیادی ندارد از شوهر آلوده خود باردار شوند صاحب نوزادان میکروسفال با مشکل مغزی می شوند.
با توجه به خطر پراکندگی آلودگی به علت تحقیقات، محققان کار با ویروس را جایز نمی دانند و عقیده دارند اول با روش های ژنتیکی ویروس را ضعیف کنند و از خطر آن بکاهند بعد از آن برای درمان سرطان مغز در تحقیقات خود استفاده کنند.
اما هاری بوسترود از دانشگاه کمبریج انگلستان می گوید در مناطقی مثل انگلستان که پشه ناقل دیده نشده است و اثر ویروس روی زنان غیرحامله و سایر مردم بسیار کم است می توان تحقیقات را ادامه داد و از ویروس عادی و تغییر داده شده استفاده کرد، فقط باید توجه داشت که به ندرت ممکن است استفاده از ویروس موجب ابتلا به سندروم گیلن پاره شود که یک نوع فلج است و این مخصوص این ویروس نیست و با سایر ویروس ها نیز گاهی دیده می شود حتی با تزریق واکسن آنفلونزا نیز یک در میلیون احتمال ابتلا به گیلن پاره وجود دارد.
بوسترود می گوید نیاز به درمان سرطان مغز که فعلا درمانی ندارد بسیار حیاتی است. از مسئله ای صحبت می کنیم که جان انسان ها مطرح است و چنانچه درمان گلیوبالاستوما و افزایش طول عمر مبتلایان نتیجه ی این بررسی باشد ارزش دارد که ادامه داده شود و اگر به طور کامل نتیجه گرفته شود که این درمان طول عمر بیمار را زیادتر می کند، برای دنیای پزشکی موفقیت بسیار ارزنده و بزرگی ست.
*دکتر خسرو نیستانی متخصص علوم آزمایشگاهی بالینی (تورنتو) است.
