خطر واکسن ها، حقیقت یا افسانه؟/ دکتر خسرو نیستانی

بخش دوم

واکسن می تواند زندگی را حفظ کند

چرا واکسن موجب بروز عوارض جانبی می شود؟

مانند هر دارویی واکسن هم موجب واکنش های منفی می شود و این تعجب برانگیز نیست زیرا هر فردی خصوصیات ژنیتکی خاص خود را دارد و به همین دلیل مردم در مقابل دارو و واکسن واکنش های گوناگونی دارند. علاوه بر ژنتیک، ضعف سیستم ایمنی و عوامل طبیعی در این که بدن چگونه عمل می کند نیز دخالت دارند و این که بدن در برابر تلقیح واکسن چه خواهد کرد در هر فردی متفاوت است.

مراجع معتبر در امور پزشکی شامل آکادمی طب اطفال امریکا (AAP) American Academy of pediatrics از والدین می خواهند اطفال خود را در مقابل ۱۶ بیماری واکسینه کنند. برنامه CDC برای واکسیناسیون دوران کودکی که بر اساس دستور کمیته ایمن سازی  Advisory Committee of Immunization  استوار است و به وسیله AAP هم تأئید شده است. بهترین زمانی که بدن بهترین جواب را می دهد در نظر گرفته است، و تاکنون هیچ مرجع علمی معتبر پزشکی برنامه بهتر و مناسب تری ارائه نداده است و حتی المقدور هم سعی شده واکسن ها بدون عوارض و بدون خطر باشند.

هر واکسن قبل از این که به برنامه واکسیناسیون اضافه شود باید بررسی شود که با دیگر واکسن ها تداخلی نداشته باشد. با همه این ها هنوز هم پزشکان متخصص بیماری های کودکان تحت فشار اظهار نگرانی والدین از زمان تلقیح واکسن ها هستند. هنوز هم والدین می خواهند واکسیناسیون را انجام ندهند یا این که آن را به عقب بیاندازند. این خواسته ای است که آسیب رسانی بیماری ها را افزایش می دهد. در سال ۲۰۱۵ در ماه آوریل یک مطالعه ملی در  Pediatrics )طب کودکان( منتشر شد که می گوید در هر ماه به طور متوسط ۹۳ درصد موارد نشان می دهد که اقلا یک مورد درخواست حذف واکسیناسیون از طریق والدین وجود داشته است.

بیش از یک پنجم از ۵۳۴ مورد گزارش پزشکان نشان می دهد که ده درصد والدین چنین درخواستی داشته اند و در مواردی هم پزشکان مجبور شدند قبول کنند زیرا والدین عقیده داشتند که یک کودک قادر به تحمل این همه واکسن نیست. سیستم ایمنی کودکان به چند ماده خارجی در هر روز جواب می دهد در صورتی که برنامه ریزی کامل واکسیناسیون کودکان شامل کمتر از ۲۰۰ آنتی ژن است. ماده نگهدارنده ای که به واکسن افزوده می شود تیمروسال(Thimerosal)  است که ترکیبی از جیوه و ارگانو مرکور است و میتل مرکور نیست. یعنی پیوند ارگانیک جیوه است و ترکیب شیمیایی میتل جیوه نیست، که به واکسن کودکان مقدار بسیار ناچیزی افزوده می شود و در مواردی هم اصلا افزوده نمی شود.

آیا کودکان بدون واکسن رشد نمی کنند؟

ما در جهانی شلوغ، پر تحرک و پر سرعت زندگی می کنیم و بیماری ها هم به سرعت سفر می کنند و تغییر مکان می دهند. بر اساس مدارک روشن است که شکست در ایمن سازی یک کودک خطر بسیار بزرگی دارد.

رها کردن کودکان به صورت آسیب پذیر و بدون دفاع در برابر عوامل نابود کننده و کشنده صحیح نیست. برخی کودکان بسیار بیمار، یا بسیار کم سن هستند و همچنان در خطر می مانند. اگر این کودکان با هر کودکی که به هر دلیلی واکسینه نشده و در مقابل میکروب ها مقاوم نشده  باشند، در تماس قرار گیرند می توانند موجب شیوع امراضی نظیر سرخک شوند که در تابستان ۲۰۱۷ در ایالات متحده امریکا شایع شد. بیماری هایی که عمومی شناخته نشده اند مانند فلج اطفال و سرخک، اگر واکسیناسیون در مقابل آنها را متوقف کنیم، می توانند به سرعت دوباره ظاهر شوند. بخصوص در زمانی که معمولا از مرزهای جغرافیایی وارد شوند. به عنوان مثال شیوع سرخک در سال ۲۰۱۵ در ایالات متحده امریکا، که با بررسی مارکرهای ژنیتیکی ثابت شد به وسیله مسافرین آن طرف آب ها وارد امریکا شده است.

باید توجه کنیم که حفاظت کودکان به حفاظت همگان کمک می کند. با واکسیناسیون کامل کودکان علاوه بر مصون شدن خود کودک در مجموع تمام جامعه مصون می شود، به عبارت دیگر واکسیناسیون علاوه بر فواید فردی، فواید اجتماعی هم دارد. اگر بخواهیم یک بیماری عفونی برای همیشه ریشه کن شود سطح مصونیت جامعه همیشه باید کامل و صددرصد باشد. اگر تعدادی کودک را واکسینه نکنیم علاوه بر آسیب پذیر بودن او، مصونیت جامعه می شکند و به وسیله همان یک یا چند کودک غیرواکسینه، بیماری عفونی اگر کم شده بوده یا کاملا ریشه کن شده بوده، مجددا برمی گردد و اپیدمی می شود. به عنوان مثال در ایران می بینیم که بیماری آبله کاملا ریشه کن شده و حتی در نیم قرن اخیر یک مورد هم دیده نشده است. این نتیجه ی  مایع کوبی عمومی و متوالی است. همین طور بیماری فلج اطفال کم کم دارد ریشه کن می شود و در سال های اخیر تعداد مبتلایان به یکی دو مورد رسیده و می رود که به صفر برسد. مهم این است که با واکسیناسیون نوزادان تازه وارد به این دنیا مانع برگشت آن بیماری شویم. 

آخرین دست آوردها در زمینه واکسیناسیون و تهیه واکسن های جدید

محققان در این زمینه لحظه ای غافل نیستند و در صدد تهیه واکسن برای بیماری هایی هستند که واکسن ندارند. دلیل این که برخی بیماری ها هنوز واکسن ندارند این است که عامل آنها محیط کشت مناسب ندارد و تاکنون نتوانسته اند آنها را در آزمایشگاه جداسازی، تکثیر و خالص کنند و به دست آورند. البته در مواردی دلایلی جز این هم دارد. در زیر به این دست آوردها و شرح چند واکسن جدید می پردازیم:

۱-در راه تهیه واکسن برای سرطان ها: در این زمینه محققان سخت در تلاشند و سعی می کنند برای همه سرطان ها واکسن تهیه کنند. تصور کنید اگر موفق به این کار شوند چه هدیه بزرگی به بشریت می دهند. در مقاله ای که توسط اینجانب در همین نشریه منتشر شده بود اشاره شده بود که به ساخت چنین واکسنی نزدیک شده اند و در این صورت اولین توموری که دارای واکسن خواهد شد سرطان پوست است؛ با این همه هم اکنون واکسن مؤثری برای تومور سرطانی پاپیلیوما  Human Papilloma Virus (HPV)  وجود دارد که در ایالت متحده امریکا در سال ۲۰۰۶ وارد بازار شده و ده ها تحقیق نشان می دهد که این واکسن قادر است از سرطان دهانه رحم جلوگیری کند. به علاوه در مورد سرطان های دهان، حلق و مقعد هم مؤثر است (نقل از مصاحبه ی گروه تهیه واکسن HPV در سپتامبر ۲۰۱۷)

۲- تهیه واکسن برای جلوگیری از اعتیاد به مواد مخدر: آمار نشان می دهد که در سال ۲۰۱۶ تعداد ۵۰۰۰۰ نفر معتاد بر اثر مصرف به مقدار بالا (over dose) بوده اند. این تلفات بالا باعث شده محققان در صدد تهیه واکسنی باشند که مانع اعتیاد به مواد مخدر شود.

۳- ایالات متحده امریکا درصدد تهیه واکسنی بر ضد بیماری زیکا است. تقریبا یک سال پس از این که پزشکان برزیلی و محققان دیگر برای اولین بار رابطه ای بین میکروسفالی (کوچک بودن جمجمه نوزادان) و یک ویروس مشاهده کردند و فهمیدند که این بیماری ویروسی است، واکسنی بر ضد آن برای امتحان روی انسان آماده کردند. تأثیر این واکسن برای جلوگیری از شیوع این بیماری تکان دهنده بود و مشاهده شد که فوریت یک مسئله و جهانی شدن آن چگونه موجب همکاری جهانی در رفع مشکل می شود و محققان با کمک یک دیگر موفق به خاموش کردن سریع آتش همه گیر می شوند و دولت ها هم با هزینه میلیون ها دلار از چنین طرح های با ارزشی حمایت می کنند. (۲۱جون ۲۰۱۶)

۴- اولین واکسن علیه تب دانگو (Dengue) که به آن تب استخوان شکن یا دانگ هم می گویند، تهیه این واکسن چراغ سبز گرفت. ویروس عامل این بیماری به وسیله حشرات منتقل می شود و در هر سال ۴۰ میلیون نفر به آن مبتلا می شوند و اشکال خیلی حاد این بیماری “آنفولانزایی مانند” تب و درد شدید ایجاد می کند و به علت همین درد به آن استخوان شکن می گویند و حتی می تواند کشنده هم باشد. بخصوص در بین کودکان مرگ و میر  دیده می شد و تا اواخر ۲۰۱۵ هیچگونه جلوگیری مؤثری نداشت و تنها راه جلوگیری از آن مبارزه با حشره ناقل آن بود. واکسن آن توسط کمپانی دارویی فرانسوی Sanofi ساخته شد و با نام Dengvaxina  عرضه شد و استفاده از آن برای کشورهای مکزیک، فیلیپین و بزریل تأئید شد. (۳۰ دسامبر ۲۰۱۵)

۵- بیماری سرخک در سال ۲۰۱۵ از یک پارک دیسنی لند در کالیفرنیا منشاء گرفت و شایع شد. مرکز کنترل و پیشگیری بیماری ها در ایالات متحده امریکا می گوید که بیماری به وسیله ویزیتورها از کشورهای دیگر وارد امریکا شده.  انگشت نگاری ژنیتیکی از ۹ بیمار نشان داد که ویروس سرخک در سال ۲۰۱۴ در فیلیپین شایع بوده و احتمالا بیماری از آن جا وارد شده است و این نشان می دهد که ردپای بیماری ها به صورت بین المللی ضروری است و واکسیناسیون ایالات متحده کافی نیست و همه ی کشورها باید مردم را واکسینه کنند (۵فوریه۲۰۱۵)

برای سلامت کامل، بشریت در آرزوی تهیه واکسن برای ایدز، هیپاتیت، سفلیس و کامل شدن ساخت واکسن های مالاریا و سالک و سایر بیماری هایی است که واکسن ندارند.

*دکتر خسرو نیستانی متخصص علوم آزمایشگاهی بالینی