* این مقاله جنبه ی آموزشی دارد نه درمانی، هر دارویی باید با تشخیص و تجویز پزشک مصرف شود.
شکستگی هایی هستند که بر اثر ضربات مهم بر روی یک استخوان سالم در نتیجه فعالیت های بدنی تولید می شود. این شکستگی ربطی به شکستگی هایی که بر اثر بیماری استخوان مانند غده ها و عفونت های استخوانی تولید می شوند، ندارد و بر اثر فعالیت بدنی شدید و صدمات تکراری که باعث تغییر ساختمان استخوان می شود، به وجود می آید. این شکستگی در اکثر موارد در اعضای تحتانی دیده می شود ولی در اعضای فوقانی نیز بر اثر ورزش هایی که حالت پرتابی دارند و ایجاد صدمات ریز (میکروتروماتیزم) می کنند و شکستگی های مربوط به حرکات مخصوص مانند ژیمناستیک نیز دیده می شوند. این شکستگی ها اکثراً در نزد جوانانی که یک ورزش طولانی و شدید انجام می دهند یا در نزد کسانی که سابقه ورزشی ندارند و به یکباره شروع به ورزش مرتب می کنند دیده می شود.
عوامل کمک کننده به این نوع شکستگی
ـ ورزش طولانی و شدید
ـ شروع یک ورزش که بدن به آن عادت نداشته
ـ شروع یک ورزش طولانی و شدید پس از قطع آن ورزش به عللی
ـ هنگام یک استاژ
ـ فشار وارد کردن به بدن مثل کار سنگین و بعد ورزش سنگین
ـ تعویض ناگهانی نوع ورزش ـ یا تعویض زمین ورزشی
ـ مشکلات اندام تحتانی (در ناحیه پا، داشتن قوس شدید کف پا، کف پای صاف یا ورزش هایی که به پا فشار می آورند مانند دویدن های طولانی و یا کف نامناسب با ورزش
ـ بعضی درمان ها مثل استفاده از کورتیکوئیدها در سال های قبل
ـ تغذیه و نوشیدن آب (کمبود ویتامین D)
ـ عوامل هورمونی (مخصوصاً در بانوان) آمنوره که باعث می شود استخوان ها در وضعیت خوبی نباشند.
ـ آنورکسی
علائم بیماری
در هر محلی که تولید شود، در اغلب موارد دردی که به تدریج زیاد می شود اولین علامت است که ۱۵ روز پس از یک تغییر ورزش تولید می شود، مثل پریوستیت (ورم غلاف استخوان) که دردی است کاملاً مکانیکی که بر اثر فعالیت شروع می شود و در استراحت از بین می رود و شدت آن در شروع کم است و به تدریج بیشتر می شود و باعث کم شدن مدت ورزش تا قطع کامل آن می شود. در بیشتر موارد بر اثر درد شخص دچار لنگیدن می شود و به ندرت باعث دردهای شدید در پنجه پا (استخوان های متاتارس) می شود.
آزمایش کلینیکی
ـ در محل صدمه دیده در اوائل ممکن است دردی تولید نشود حتی با لمس کردن محل شکستگی. در محل لمس کردن ممکن است درد خفیفی ایجاد شود و گاهی کمی تورم حس شود و یا خونریزی کوچکی دیده شود.
ـ احساس درد هنگام انقباض عضلات اطراف شکستگی
آزمایشات مکمل
* رادیوگرافی: برای دیدن ترک خوردگی باید دانست که در ۵۰ درصد شکستگی ها رادیوگرافی چیزی نشان نمی دهد و علائم کلینیکی زودتر از عکسبرداری خودشان را نشان می دهند.
* پس از یک هفته امکان دیدن مو برداشتن استخوان است.
* پس از دو هفته علائم جوش خوردن در اطراف محل شکستگی دیده می شود و پس از مدتی نسج متراکم استخوانی شدن و دیده شدن دقیق محل شکستگی و ترمیم استخوان تولید می شود.
* در استخوان های کوتاه در ۱۵ روز اول چیزی دیده نمی شود و پس از آن ممکن است یک خط استخوان متراکم دور استخوان دیده شود.
* آزمایش های دیگر سنتی گرافی (طب اتمی) خیلی سریع پس از روزهای اولیه تولید درد علائم دقیق شکستگی و تغییرات ساختمانی استخوان دیده می شوند ولی سنتی گرافی زیاد دقیق نیست. MRI چند روز بیشتر از سنتی گرافی انجام می شود و خیلی دقیق است. اسکنر شکستگی را نشان می دهد ولی نسبت به علائم کلینیکی تاخیر دارد یعنی بلافاصله شکستگی دیده نمی شود و باید چند روزی صبر کرد.
* اکوگرافی بستگی به محل شکستگی دارد و علائم ثانوی را نشان می دهد.
تشخیص افتراقی
ـ پریوستیت
ـ سندروم لوگ
ـ الگو دیستروفی محلی
ـ پاتولوژی های غده ای با دردهای انفلاماتوار شبانه
ـ تاندنیوپاتی ها
ـ عفونت های نوع استئومیلیت
پیشرفت بیماری
اگر درمان نشود و طول بکشد پیشرفت بیماری یک شکستگی کامل خواهد بود.
پیشگیری
ـ تنظیم برنامه های ورزشی ـ اگر مدتی قطع شده یکباره به اندازه قبلی شروع نشود، و به تدریج جلو برود، و اگر ادامه دارد یکباره سنگین تر و طولانی تر نشود، به تدریج زیادتر بشود، همین طور هنگام خستگی، استرس و امتحانات مدرسه ای فشار زیاد وارد نشود.
ـ مواظب عوامل کمک کننده به شکستگی باشید مثل کفش نامناسب با نوع ورزش و نوع زمین ـ ورزش نرمش و کشش عضلانی قبل از شروع ورزش سنگین.
درمان
ـ استراحت تا موقعی که در هنگام فشار درد وجود نداشته باشد.
ـ از عدم حرکت عضو جلوگیری کنید، زیرا باعث ضعف عضلانی و استخوانی و مفصلی می شود.
ـ پیشگیری بهترین درمان است.
ـ در نزد ورزشکاران سطح بالا نباید تمرینات را به مدت طولانی قطع کرد.
ـ شروع تمرینات باید تدریجی باشد پس از قطع کامل درد.
ـ برای این که میزان ورزش به حد قبل از صدمه دیدن برسد باید سه ماه طول بکشد.
ـ عمل جراحی برای شکستگی های تغییر محل داده در متاتارس ها، گردن استخوان ران و استخوان ناوی کولر انجام می شود.
محل هایی که بیشترین شکستگی ها را دارند
ـ استخوان درشت نی ساق پا، قسمت بالایی استخوان مخصوصاً در نزد ورزشکاران جوان و در حدود ۵ تا ۱۰ سانتی متر بالای قوزک پا در نزد دوندگان جوان.
درمان: ۴ تا ۶ هفته فشار بر روی پا وارد نشود این نصف مدتی است که استخوان شکسته محکم می شود.
ـ استخوان نازک نی ساق پا: درست بالای قوزک در نزد ورزشکارانی که پرش انجام می دهند یا آنهایی که شروع به فعالیت های دویدن می کنند.
ـ گردن استخوان ران ـ این شکستگی فقط در جوانانی که مسافت های طولانی می دوند دیده می شود. درد مکانیکی است که ممکن است در قسمت عمیق عضله باسن که تا زانو تیر می کشد احساس شود و باعث لنگیدن و درد در هنگام حرکات آرام مفصل ران می شود.
ـ متاتارس ها (استخوان های کف پا) یکی از قدیمی ترین شکستگی های خستگی است و زیاد دیده می شود و معمولاً در سه استخوان میانی کف پا تولید می شود و با تماس دردناک است.
درمان: عدم فشار کامل و بعد فشار به تدریج، درمان ۳ ـ ۴ هفته طول می کشد.
ـ پاشنه پا: در نزد ورزشکارانی که پرش انجام می دهند دیده می شود ممکن است در هر دو پا توام به وجود بیاید. درد در پاشنه یا اگر با دو انگشت به استخوان پا فشار وارد کنیم، رادیو گرافی معمولا اطلاعات مفیدی نمی دهد.
درمان: عدم فشار کامل با استراحت ۴ هفته ای.
ـ استخوان ناوی کولر: در ورزش کارانی که پرش انجام می دهند دیده می شود.
ـ شکستگی لگن در نزد دوندگان مسیرهای طولانی (ماراتن) دیده می شود. آزمایش های کلینیکی چیزی نشان نمی دهند.
ـ لغزش استخوان خاجی در مفصل کمری خاجی: در نزد جودوکارها، ژیمناست ها و رقصندگان حرفه ای دیده می شود.
* عطا انصاری استاد سابق دانشکده پزشکی دانشگاه کیسانگانی است.
ataansari@videotron.ca
