* این مقاله جنبه ی آموزشی دارد نه درمانی، هر دارویی باید با تشخیص و تجویز پزشک مصرف شود.
ویتیلیگو یا لک و پیس، یک بیماری مزمن پوستی است که بر اثر از بین رفتن رنگ دانه های پوست (پیگمانتاسیون) به وجود می آید و باعث می شود که لکه های کم رنگ تر و یا بدون رنگ نسبت به پوست طبیعی تولید شود که در کسانی که پوست تیره تری دارند بسیار مشخص است. یک تا دو درصد مردم به آن دچار می شوند و در نواحی مختلف بدن ظاهر می شوند. بی آزارند و خارش ندارند. درسنین کودکی زیر ده سال یا دهه دوم و سوم زندگی بروز پیدا می کنند. به غیر از پوست بدن ممکن است که در مخاط و حتی در چشم هم دیده شوند. موهایی که در قسمت بیمار پوست رشد می کنند هم سفید می شوند.
علل
ملانوسیت سلول هایی هستند که مسئولیت ساخت رنگدانه های ملانین را در پوست و مو و چشم ها به عهده دارند. تخریب این سلول ها مانع تولید ملانین و موجب سفید شدن پوست می شود.
دلیل از بین رفتن رنگ دانه ها در نقاط مختلف بدن هنوز معلوم نیست ولی امکان دچار شدن به آن در افرادی که در فامیلشان یک بیمار وجود دارد بسیار زیاد است.
ویتیلیگو همراه با بیماری های زیر دیده می شود:
ـ کم خونی
ـ پرکاری تیروئید
ـ بیماری ادیسون
سیمپتوم ها
ویتیلیگو یا پلاک های سفید رنگ به اشکال مختلف در بدن با درجات مختلف از دست دادن رنگ دانه ها اولین بار دیده شده است.
پزشک برای اینکه مطمئن بشود در یک اتاق تاریک مناطق بیمار را زیر نور لامپ وود قرار می دهد. نور ماوراءبنفش تولید شده توسط این لامپ روی پوست تولید رنگ های مختلفی می کند. در مناطق ویتیلیگو و بدون پیگمانتاسیون، رنگی وجود ندارد و پوست کاملاً سفید است. همین طور این لامپ می تواند مناطقی را که بیمار است ولی در نور معمولی طبیعی به نظر می رسند نشان دهد.
برای اینکه پزشک مطمئن شود که بیمار دچار بیماری دیگری همراه با ویتیلیگو هست یا نه آزمایش خون را برای تعیین عوامل زیر تجویز می کند:
ـ شمارش گلبول های خونی برای وجود کم خونی
ـ میزان هورمون TSH برای پر کاری تیروئید
ـ وجود آنتی کور آنتی نوکلر (AAN) برای اینکه مشخص شود که آیا بیمار دچار نوعی بیماری اتوایمیون است یعنی سیستم دفاعی بدن به بدن حمله می کند مثل بیماری ادیسون. پزشک ممکن است از ناحیه ی مبتلا بایوپسی کند و در بعضی مواقع آزمایشات چشمی لازم می شود.
درمان
درمان های مختلفی برای بهبودی آثار ویتیلیگو وجود دارد. افرادی که پوست سفید دارند نباید در معرض تابش آفتاب قرار بگیرند برای این که قسمت های مبتلا به ویتیلیگو تغییر رنگ نمی دهد و تفاوت رنگ پوست در مناطق مبتلا و غیرمبتلا بیشتر می شود.
دو نوع کرم می تواند به رنگ دانه داشتن دوباره پوست کمک کنند. کرم های حاوی کورتیکواستروئید در بازگشت رنگ دانه ها در لک های کوچک سفید ویتیلیگو کمک می کند، اما احتمال صدمه زدن به پوست هم هست و باید توسط پزشک با احتیاط تجویز شود. کرم های دیگری هم وجود دارد که روی سیستم دفاعی در ناحیه ضایعه موثر است.
باید دانست که این درمان ها حداقل سه ماه طول می کشد تا اثرش را نشان بدهد و گاهی تا ۱۸ ماه باید ادامه داشته باشد و همه بیماران به آن جواب نمی دهند.
برای اشخاصی که تفاوت رنگ پوستشان با منطقه لک شده شدید است از روش های زیر می توان استفاده کرد:
ـ آرایش و پوشاندن منطقه سفید
ـ مخفی کردن رنگ دانه ها
ـ اضافه کردن رنگ دانه ها
ـ پیوند پوست
ـ پیوند سلول
ـ آرایش و پوشاندن پوست محل ضایعه: رنگ های مختلفی مطابق با رنگ پوست بیمار وجود دارد که بطور کامل می توان محل ضایعه را پوشاند و هیچ خطری هم ندارند حتی برای کودکان.
ـ مخفی کردن رنگ دانه ها: رنگ کردن پوست که شبیه رنگ منطقه صدمه دیده بشود، بعضی محصولات برنزه کردن پوست وجود دارند که رنگ محل را تیره می کنند و بدون این که ملانوسیت ها در پوست وجود داشته باشند در آن منطقه تولید ملانین می کنند. برنزه کردن بعد از مدتی از بین می رود و باید دوباره تکرار شود. برای مناطق کوچک می شود از خالکوبی های میکروپیگمانته استفاده کرد و به مناطق بی رنگ رنگ داد.
ـ پیوند پوست: پزشک از سایر مناطق بدن پوست را بر می دارد و در محل ویتیلیگو پیوند می کند ولی در محل ضایعه پیگمانتاسیون انجام نمی شود.
ـ درمان فتوشیمیوتراپی که مخلوطی از همراهی داروی Psoralene و تابش استفاده می کند، این درمان طولانی است و ممکن است بیشتر از یک سال طول بکشد ولی از بین رفتن پیگمانتاسیون دائمی است.
ـ کامل ترین و جدیدترین روش درمانی در حال حاضر روش کشت سلول های ملانوسیت خود بیمار در آزمایشگاه و پیوند آن به بیمار است. اگر ضایعه کوچک باشد سلول های جدا شده در محل ضایعه کاشته می شوند و اگر بیماری گسترده باشد باید اول سلول ها را کشت و تکثیر و بعد به منطقه بدون رنگ دانه توسط پزشک متخصص منتقل شود، برای یک سطح ۳ تا ۵ سانتی متری به طور متوسط احتیاج به ۴۵۰ هزار سلول است. پیگمانتاسیون بعد از دو هفته شروع و پس از ۴ هفته کامل می شود، مشکل اصلی تهیه و برداشتن سلول های سالم است که روش های مختلفی دارد که نه تنها دارای عوارض ثانویه ناخواسته برای بیمار است، احتیاج به پانسمان های مخصوصی هم دارند که در همه جا در دسترس نیست.
ـ باید در نظر داشت که هیچ روشی برای پیشگیری وجود ندارد با این که می گویند استفاده از کرم های ضد آفتاب کمتر از SPF15کاری مفید است.
ـ مسائل روانی: متاسفانه ۵۰ درصد بیماران را جوانان زیر ۲۰ سال تشکیل می دهند که مشکلات فیزیکی مهمی ندارند ولی مشکلات زیبایی بسیار شدید (بستگی به محل ضایعه) تولید می کند که باعث عدم اطمینان به خود، ترس از برقراری ارتباط با دیگران و دوستی با افراد ناشناس به دلیل برچسب خوردن، احساس نگرانی، اضطراب و شرمساری می شود. هم چنین این عواقب روانی اجتماعی دارای عوارض منفی در زندگی جنسی و زناشویی بیماران مبتلا به ویتیلیگو می شود. گوشه گیری و احساس طرد شدن توسط دیگران می تواند باعث افسردگی شود. همین طور مشکلات شغلی مثل از دست دادن شغل و ملاقات های طولانی با پزشک و مدت درمان زندگی بیمار را از نظر مالی تحت تاثیر قرار بدهد و مشکلات روحی و روانی زیادی تولید کند که متاسفانه معمولا توسط پزشک معالج در نظر گرفته نمی شود.
خانم های ایرانی در ایران اگر مبتلا هستند باید حتما همسر آینده شان را مطلع سازند زیرا قانون اساسی ایران به مردان اجازه داده که همسر مبتلا به بیماری برص (لک و پیس) را طلاق دهند!
*عطا انصاری استاد سابق دانشکده پزشکی دانشگاه کیسانگانی است.
ataansari@videotron.ca
