در خاورمیانه هیچ اتفاقی غیرممکن نیست، حتی اگر مدت ها غیرممکن به نظر رسیده باشد.
چرخش سیاست ترکیه به نفع بشار اسد، از این غیرممکن های ممکن شدنی است. روزنامه سوری الوطن خبر می دهد که الجزایر در خفا تلاش هایی را برای آشتی دادن رجب طیب اردوغان با بشار اسد آغاز کرده است.
در نگاه نخست، با توجه به این که آنکارا از آغاز جنگ داخلی همواره کناره گیری بشار اسد را تنها راه ایجاد ثبات در سوریه می دانست، این خبر باورکردنی به نظر نمی رسد، اما نگاهی عمیق تر به آنچه در یک سال گذشته در ترکیه و سوریه اتفاق افتاده، این احتمال را که آنکارا ناگزیر از یک چرخش سیاسی استراتژیک شده باشد، پذیرفتنی می کند.
بشار اسد (راست) و رجب طیب اردوغان در دوران دوستی
در هفته های اخیر، ترکیه با پوزش خواهی از روسیه، به خاطر سرنگون ساختن یک هواپیمای این کشور، توانست ابرهای تیره را از آسمان مناسبات خود با مسکو کنار بزند. همزمان، تلاش هایی برای بهبود مناسبات آنکارا با تل آویو صورت گرفت که با توجه به گرایش های اسلامی در این کشور بعید به نظر می رسید، ولی خارج از تصور نبود، زیرا آنکارا به عنوان یک عضو پیمان ناتو نمی توانست برای همیشه مناسباتی سرد با اسرائیل داشته باشد.
اما به راستی چه عواملی سبب چرخش خارج از تصور دولت ترکیه شده است؟
احمد داووداوغلو نخست وزیر مستعفی ترکیه در کتابی با عنوان “اعماق استراتژیک” خواستار بازگشت ترکیه به دوران امپراتوری عثمانی و تجدید نفوذ این کشور در قفقاز، آسیای میانه، خاورمیانه و حتی شبه جزیره بالکان شده است. بسیاری از ناظران امور ترکیه معتقدند که حزب عدالت و توسعه و رئیس آن رجب طیب اردوغان همین “استراتژی اعماق” را دنبال می کنند.
این که اندکی پس از تجدید مناسبات آنکارا با مسکو و تل آویو روزنامه الوطن از میانجی گری الجزایر برای نزدیکی اردوغان و اسد خبر می دهد، از یک سو با همین سیاست هماهنگی دارد و از سوی دیگر ناشی از دو مشکل بزرگی است که ترکیه امروز به سختی با آن دست و پنجه نرم می کند: گسترش عملیات تروریستی داعش در خاک ترکیه و پیروزی های پیاپی کردهای شمال سوریه در نبرد با داعش.
مورد نخست، ترکیه را، که از زمان به قدرت رسیدن حزب عدالت و توسعه در سال ۲۰۰۳ میلادی از ثبات کامل برخوردار بود، کاملا بی ثبات کرده و سبب شده که درآمد گردشگری ترکیه تابستان امسال نسبت به تابستان سال گذشته دست کم ۵۰ درصد کاهش یابد. درصد قابل اعتنائی از درآمد ملی ترکیه از صنعت گردشگری و ترانزیت تامین می شود و میلیون ها نفر از این راه امرار معاش می کنند. بنابر این کاهش درآمدهای ناشی از گردشگری می تواند عامل مهمی برای بی ثبات کردن ترکیه باشد و حتی در میان مدت قدرت را از دست اردوغان و حزب اسلامی او خارج کند. به این دلیل، ترکیه ناگزیر است از همه راه های ممکن برای مقابله با خطر داعش استفاده کند. یکی از این راه ها نیز، فشردن دست خونین بشار اسد است. خودکامگان آنجا که پای بقای حکومتشان در میان باشد، همه اصولی را که قبلا اعلام کرده اند، یک شبه زیرپا می نهند.
پیروزی های کردهای شمال سوریه در برابر داعش، به ویژه به خاطر پشتیبانی آشکار ایالات متحده آمریکا، خاری است در چشم آنکارا. حکومت اسلامگرای ترکیه فراموش نمی کند که اگر پشتیبانی آمریکا نبود، احتمالا اقلیم خودگردان کردستان عراق شکل نمی گرفت و اگر شکل می گرفت، پایدار نمی ماند. اکنون این احتمال وجود دارد که در شمال سوریه نیز، با پشتیبانی آمریکا، یک کردستان خودمختار دیگر به وجود بیاید. در این صورت، کردها به تحقق رویای تشکیل یک کردستان مستقل در منطقه بسیار نزدیک تر خواهند شد.
آنکارا مجبور است برای پیش گیری از تحقق چنین طرحی که بی تردید باعث قدرت گرفتن کردهای ترکیه نیز می شود، به هر وسیله ای متوسل شود. آشتی با بشار اسد، بی گمان یکی از کارآمدترین این وسایل است، زیرا بشار اسد نیز اگر اطمینان یابد که در کنار روسیه از پشتیبانی توامان ترکیه و ایران نیز برخوردار می شود، حاضر به سرکوب کردهایی خواهد شد که در شرایطی ویژه مجبور به آزاد گذاشتن دست آن ها شده است.
احتمالا برای پوشش گذاشتن بر این توطئه است که اردوغان به جلب نظر سوری های آواره متوسل می شود و وعده می دهد به آن ها تابعیت ترکیه اعطا شود. او حتی در اظهاراتی کاملا غیر منتظره به سوری ها می گوید که ترکیه را وطن خود بدانند. با اعطای تابعیت ترکیه به شهروندان سوریه، ترکیه می تواند همان سیاستی را در برابر دمشق پیش بگیرد که روسیه در برابر اوکراین برگزید: مداخله جویی تحت پوشش دفاع از حقوق شهروندان خود.
هیچ حکومت خودکامه ای در منطقه آمادگی پذیرش یک کردستان مستقل و دموکراتیک را ندارد. حمله های هفته های اخیر سپاه پاسداران جمهوری اسلامی به پیشمرگه های حزب دموکرات کردستان و تهدیدهای برخی از فرماندهان ارشد سپاه علیه اقلیم کردستان عراق نشانه وجود هراسی مشابه آنکارا در تهران نیست؟
آمریکا، مدت ها است سرکوب تمام عیار داعش را بر سرنگونی بشار اسد مقدم می شمارد. ترکیه، در پی ضربات تروریستی ماه های اخیر داعش، دیگر در موقعیتی نیست که بتواند سیاستی مخالف سیاست واشنگتن را در برابر سوریه ادامه بدهد.
در پی دلجویی از پوتین و نتانیاهو، اکنون برای رسیدن به “استراتژی اعماق” باید همان راهی را برگزید که هم مورد تایید واشنگتن است، هم باب طبع مسکو و تهران و هم مناسب منافع اسرائیل: مقابله با تروریست های خطرناک داعش، حتی به قیمت دست دادن با بشار اسد، مردی که دستش به خون نزدیک به ۴۰۰ هزار سوری آلوده است. بزرگترین قربانی چنین سازشی بی تردید کردهای ترکیه و سوریه خواهند بود.
ممکن است چنین کاری آشکارا انجام نشود، اما در نهان هیچ بعید نیست. رجب طیب اردوغان در سال های اخیر نشان داده است که برای حفظ قدرت خود حاضر به هر چرخشی هست. اخلاق نزد فرصت طلبان شعاری توخالی بیش نیست.
