* این مقاله جنبه ی آموزشی دارد نه درمانی، هر دارویی باید با تشخیص و تجویز پزشک مصرف شود.
اگر زخم در معده تولید شده باشد به آن زخم گاستریک و اگر در دوازدهه (اثنی عشر) یعنی قسمت اولیه روده کوچک باشد به آن زخم Dusdenal می گوییم که در حقیقت زخم هایی هستند که به علت سائیدگی عمیق در جدار دستگاه گوارش به وجود آمده اند.
اصطلاح زخم های گاسترو دودنال برای هر دوی آنها به کار می رود، زیرا علائم شان کاملا مشابه است. این زخم ها اکثرا دردناکند، زیرا در تماس مستقیم با اسید موجود در لوله ی گوارشی هستند مثل اینکه یک پنبه ی آلوده به الکل را روی یک زخم بگذاریم، تولید سوزش می کند.
به نظر می رسد که ۱۰درصد مردم در کشورهای صنعتی به آن مبتلا خواهند شد و افراد چهل سال به بالا بیشتر در خطر مبتلا شدن هستند. زخم های روده ای ده برابر بیشتر از زخم های معده ای دیده می شوند.
علل باکتری هلیکوباکتر پیلوری که در مقابل اسید معده مقاوم است عامل اصلی تولید زخم هاست. تقریبا ۶۰تا ۸۰ درصد زخم های معده و ۸۰ تا ۸۵ درصد زخم های روده بر اثر وجود این باکتری در لوله گوارش می باشد. این باکتری به لایه مخاطی معده که معمولاً رویه دفاعی معده و روده را تشکیل می دهد حمله کرده و در نزد بعضی از افراد باعث تخریب مکانیزم دفاعی لوله گوارشی آنها می شود که در ۵۰ درصد افراد ۶۰ سال به بالا دیده می شود و در حدود ۲۰ درصد حاملین باکتری در طول عمرشان دچار زخم در روده یا معده خواهند شد.
مصرف آنتی انفلاماتوارهای غیر استروئیدی مثل آسپرین، ادویل و موترن دومین عاملی است که نقش مهمی در ایجاد زخم در لوله گوارش بازی می کنند و همراهی مصرف این آنتی انفلاماتوارها با عفونت هلیکو باکتر پیلوری امکان تولید زخم را به شدت زیاد می کند و احتمال تولید این زخم ها ۶۰ برابر بیشتر می شود.
علل دیگری که می توانند تولید زخم بکنند
ترشح شدید اسید در معده که می تواند بر اثر استعمال دخانیات (سیگار)، مصرف زیاد الکل، یک استرس مهم، آمادگی ارثی و غیره به وجود بیاید. این ها عامل واقعی تولید کننده زخم ها نیستند ولی باعث تشدید امکان تولید زخم هستند.
یک سوختگی شدید، زخمی شدن و یا استرس بدنی بر اثر یک بیماری خطرناک هم می توانند تولید زخم هایی (اغلب چندین زخم) اکثراً در معده بکنند و گاهی در شروع روده کوچک. به ندرت یک زخم معده می تواند بر اثر یک غده سرطانی زخمی شده باشد.
اسیدها و آنتی اسیدها در لوله گوارش
در جدار معده غده هایی وجود دارند که شیره معده را ترشح می کنند و به هضم غذا کمک می کنند. در این شیره مواد زیر وجود دارند:
ـ آنزیم ها مانند پیپسین که باعث شکسته شدن پروتئین ها به مولکول های کوچک تر یا پیپتیدها می شود.
ـ اسید کلریدریک که اسیدی قوی است و باعث فعالیت آنزیم های هضمی و از بین بردن اکثر میکرب ها، پارازیت ها، ویروس ها، باکتری ها و قارچ هاست که وارد می شوند.
ـ محتویات معده همیشه اسیدی است و PH آن به علت غذای خورده شده بین ۵/۱ تا ۵ در تغییر است و یا در همه اشخاص یکسان نیست.
ـ غدد دیگری مخاط ترشح می کنند که مسئول محافظت جدار داخلی معده است. این مخاط به صورت یک ورقه محافظت کننده از تخریب جدار معده بر اثر اسید کلریدریک و آنزیم ها جلوگیری می کند. جدار داخلی روده کوچک نیز از یک لایه مخاط پوشیده شده که از مواد اسیدی تخلیه شده از معده محافظ روده است.
پیشرفت بیماری
معمولاً یک زخم به تدریج در طی چند هفته تولید می شود ولی ممکن است به سرعت هم ایجاد شود مثلاً چند روز پس از مصرف آنتی انفلاماتوارهای غیر استروئیدی ولی این نوع زخم معمولاً زیاد دیده نمی شود.
خوب شدن سریع زخم: چهل درصد زخم ها معمولاًَ در عرض یک ماه خوب می شوند مخصوصاً زخم های تولید شده بر اثر آنتی انفلاماتوارهای غیر استروئیدی پس از قطع دارو . درمان شدن قطعی به ندرت دیده شده و معمولاً در سیگاری ها بازگشت بیماری بیشتر است تا غیر سیگاری ها.
اگر زخم درمان نشود و عامل تولید برطرف نگردد امکان این که در سال های بعد دوباره تولید شود، وجود دارد. حتی با یک درمان خوب هم ۲۰ تا ۳۰ درصد بازگشت زخم وجود دارد.
مشکلاتی که ممکن است پیش بیاید
یک زخم می تواند خونریزی کند (هموراژی) و خون در داخل لوله گوارش بریزد. خونریزی ممکن است شدید باشد همراه با استفراغ با خون و یا شبیه دانه های قهوه. در مدفوع خون دیده شود که ممکن است قرمز یا سیاه باشد. خونریزی ممکن است آهسته و مداوم باشد. ممکن است بیمار توجه نکند که مدفوع سیاه رنگ دارد. بر اثر شیره گوارش خون سیاه رنگ می شود. این خو ریزی با گذشت زمان ممکن است تولید کم خونی بکند که مشخص نمی شود. امکان دارد که اولین سیمپتوم زخم هموراژی باشد بدون این که دردی وجود داشته باشد، مخصوصاً در افراد مسن که باید بدون تاخیر به پزشک مراجعه شود.
مشکل دیگری که به ندرت دیده می شود سوراخ شدن کامل جدار معده است که باعث درد شدید می شود و خیلی سریع تولید پری تونیت می کند که یک اورژانس پزشکی و جراحی است.
سیمپتوم های زخم معده و زخم اثنی عشر (دوازدهه)
سیمپتوم های عمومی
ـ احساس سوزش تکراری در قسمت بالای شکم
ـ در زخم های معده درد بر اثر خوردن یا نوشیدن شدت پیدا می کند.
ـ در زخم های روده (اثنی عشر) درد در هنگام غذا خوردن آرامش دارد ولی پس از یک تا سه ساعت بعد از غذا وقتی که خودش را خالی می کند شدیدتر می شود. (مثلاً شب ها)
ـ احساس سیر شدن سریع
ـ آروغ زدن و وجود گاز در معده
ـ بعضی وقت ها هیچ سیمپتومی قبل از خون ریزی وجود ندارد.
علائم شدت بیماری
ـ حالت تهوع و استفراغ
ـ وجود خون در استفراغ به رنگ قهوه یا در مدفوع به رنگ سیاه
ـ خستگی
ـ از دست دادن وزن
توجه: در نزد بانوان باردار که از زخم ها رنج می برند در هنگام بارداری سیمپتوم ها از بین می روند، زیرا میزان اسید معده کم می شود، ولی احساس سوزش، تهوع و استفراغ به علت فشاری که جنین بر روی معده مادر وارد می کند، ممکن است در اواخر بارداری برگردند.
چه کسانی در خطر مبتلا شدن هستند
ـ زنان ۵۵ سال به بالا برای زخم های معده
ـ مردان ۴۰ سال به بالا برای زخم های دوازدهه
ـ بعضی افراد ممکن است آمادگی ارثی برای زخم های گاستردو دنال داشته باشند.
چند راهنمایی برای کم کردن سیمپتوم ها
ـ چند غذای کم حجم در روز با فواصل دقیق آهسته و خوب جویده میل کنید.
ـ معده را به مدت طولانی خالی نگذارید.
ـ هنگام غذا خوردن از نوشیدن خودداری کنید.
ـ قبل از خوابیدن غذا نخورید.
ـ ترک سیگار بسیار مهم است، زیرا دخانیات باعث تاخیر و حتی جلوگیری از بهبودی نقاط صدمه دیده، مخاط گاستریک می شود.
ـ در صورت امکان سعی کنید علت استرس ها را پیدا کرده و استرس را کم کنید.
ـ از خوردن غذاها و نوشیدنی هایی که سیمپتوم های شما را شدیدتر می کنند خودداری کنید.
ـ الکل، چای، شیر و لبنیات، شکلات، نوشیدنی های گازدار، بعضی از ادویه ها مثل فلفل سیاه، دانه های خردل، جوز (موسکاد) و غذاهای چرب هم در بیشتر افراد باعث درد می شود.
ـ مصرف ماست و عسل به بهبودی زخم های گاسترو دودنال کمک می کند.
ـ قبل از مصرف محصولات بهداشتی طبیعی مطمئن باشید که باعث شدت بیماری شما نمی شود، بعضی از آن ها مثل چنگال شیطان (آنتی آنفلاماتوار) برای زخم معده و روده کنتراندیکه است.
بخش دوم و پایانی هفته آینده
