نوجوانی و مشکلات آن(۷)
نوجوانانی که به بدن خود آسیب می رسانند
در سال های اخیر نوجوانان قسمت های مختلف بدن خود را خال کوبی یا سوراخ می کنند. بعضی از نوجوانان بعضی از قسمت های بدن خود را خال کوبی یا سوراخ کرده و حلقه ها یا گوشواره هایی به آنها آویزان می کنند. حتی بعضی از آنها زبان خود را سوراخ کرده و چیزهای فلزی به آن متصل می کنند. در گروه نوجوانان امروزی، آنهایی که بدن خود را خال کوبی یا سوراخ می کنند، کسانی هستند که می خواهند منحصر به فرد باشند یا می خواهند عضو گروه یا دستۀ خاصی باشند یا می خواهند بر خلاف نظر پدر و مادر رفتارکرده و جذاب، خشن، زیبا و دوست داشتنی باشند. به طور کلی در جامعۀ امروزی، هیچ دلیلی برای نگرانی پدر و مادرها وجود ندارد، زیرا این نوع آسیب زدن به خود تا حدی در جامعه پذیرفته شده است. در مقابل این افراد، نوجوانانی وجود دارند که برای احساس آرامش و راحتی، سعی می کنند به طور مخفیانه پوست بدن خود را ببرند، بسوزانند یا بخراشند. آسیب و صدمه زدن عمدی به پوست و بدن خود به این منظور انجام می شود که فرد بتواند بر هیجانات خود غالب آید. این جریان به نام بریدن، سوزاندن یا به طور کلی به نام خودآزاری نامیده می شود. اگرچه این نوجوانان به خود آسیب می رسانند، ولی به هیچ وجه نمی خواهند خودکشی کنند. با وجود این واقعیت که خودآزاری در بین نوجوانان به طور رقت انگیزی افزایش یافته است، بسیاری از نوجوانان این نوع رفتارها را از اعضای خانواده مخفی نگه داشته، در نتیجه پدر و مادرها از این امر بی خبر می مانند. رفتارهای زیر علایم نگران کننده ای هستند که این نوجوانان از خود بروز می دهند: همیشه پیراهن های آستین بلند، یقه اسکی یا دامن های بلند می پوشند. وقتی در مورد زخم ها خراش ها و سوختگی ها از آنها سئوال شود، یا از پاسخ دادن طفره می روند یا پاسخ های گنگ و مبهم می دهند و خیلی خشمگین و عصبانی می شوند. همیشه از النگوهای نارنجی یا سفید رنگ استفاده می کنند تا نشان بدهند که خودآزار بوده و در حال حاضرخودآزاری می کنند. از پوشیدن لباس های تابستانی و شنا خودداری می کنند. در اتاقشان همیشه تیغ ریش تراشی، قیچی، چاقو و خرده های شیشه وجود دارد. دستمال کاغذی خونی در حمام و ظروف اشغال، داروهای مخصوص زخم و سوختگی در اتاق و لکه های خون در لایه های درونی لباس های نوجوانان به چشم می خورد. بیش از سایر نوجوانان همسال خود، مرموز و رازدار به نظر می رسند و از تمام دوستان و اعضای خانواده کناره گیری می کنند. با کسانی که خودشان را زخمی می کنند یا می سوزانند، دوستی نزدیک دارند.
نوجوانان معمولاً برای خود آزاری از وسایل زیر استفاده می کنند: قیچی، چنگال، چاقو، سوزن خیاطی، سنجاق، عینک، گیره های کاغذی، خرده شیشه، ناخن گیر، مداد، شانه و موگیر.
خوشبختانه تمام نوجوانانی که از طریق زخمی کردن و سوزاندن به خودآزاری می پردازند، این کار را در قسمت های سطحی بدن خود انجام می دهند. بنابراین چندان باعث آسیب یا صدمه نمی شود با این حال گاهی همین زخم های سطحی منجر به زخم ها و پیامدهای بسیار خطرناک و عمیق تری می شوند. به طوری که گاهی برای درمان زخم ها نیاز به بخیه و دارو درمانی پیدا می شود. اکثریت نوجوانان خودآزاری خود را از دیگران مخفی می کنند. بنابراین آنها قسمت هایی از بدن خود را انتخاب می کنند که به آسانی قابل رویت نباشند و چنانچه آنها محل های قابل رویت را زخمی کنند یا بسوزانند، سعی می کنند با پوشیدن لباس های خاص آنها را از دید دیگران مخفی کنند.
آیا خودآزاری با اقدام به خودکشی یکی است؟
متاسفانه با بسیاری از نوجوانانی که رفتارهای خودآزاری دارند به عنوان افرادی که رفتارهای مربوط به خودکشی دارند، رفتار می شود. اگرچه نوجوانانی که به خودآزاری می پردازند، در معرض خطر خودکشی قرار دارند، ولی آنها نمی خواهند با خودآزاری های مکرر، خود را بکشند. در واقع وقتی رفتارهای آنها را به عنوان اقدام به خودکشی تلقی می کنید، بسیاری از آنها به شدت خشمگین و ناراحت می شوند. نوجوانانی که به خودآزاری می پردازند، رفتارهای خود را به عنوان اقداماتی که برای بقای خود لازم است، تلقی می کنند نه برای نابودی خود. در واقع آنها می خواهند با زخمی کردن و سوزاندن قسمت های مختلف بدن خود بر استرس ها و اضطراب های خود غالب آیند. نوجوانانی که اقدام به خودکشی می کنند، روش کاملاً متفاوتی از نوجوانانی که به خودآزاری می پردازند، به کار می برند. نوجوانانی که تمایل به خودکشی دارند معمولاً سعی می کنند از قرص های کشنده، اسلحه و یا شیوه های دار زدن، پرت کردن خود زیر اتومبیل یا قطار، و یا پایین پریدن از پل استفاده کنند. در حالی که نوجوانانی که به خودآزاری می پردازند، از این شیوه ها استفاده نمی کنند. نوجوانانی که خودآزاری می کنند، به خوبی می دانند که تا چه حد خود را زخمی و یا تا چه حد قسمتی از بدن خود را بسوزانند.
اگر چه خودآزاری و اقدام به خودکشی دو نوع رفتار کاملاً مشخص و واضح هستند، با این حال گاهی این دو باهم اتفاق می افتند. بعضی از نوجوانانی که خودآزار هستند، گاهی ممکن است افکار خودکشی نیز داشته باشند و حتی ممکن است به آن اقدام هم بکنند. چنانچه اقدام به خودکشی برطرف بشود، بیشتر نوجوانان خودآزار تمایل به اقدام مجدد ندارند، ولی همین نوجوانان به رفتارهای خودآزار خود ادامه خواهند داد تا بتوانند با استرس ها، اضطراب ها و ناراحتی ها سازش داشته باشند. موارد و عوامل زیر در افراد خودآزار وجود دارد:
الف ـ افراد خودآزار اعتماد به نفس و مهارت کافی برای سازش کردن با موقعیت ها را ندارند.
ب ـ آنها نسبت به زخمی کردن و خراش دادن و سوزاندن بدن خود در مواقعی که استرس و اضطراب دارند، عادت کرده اند.
ج ـ خودآزاری آنها ممکن است مدت ها طول بکشد، زیرا آنها فکر می کنند که توانایی کافی برای متوقف کردن آن را ندارند.
بسیاری از نوجوانان می گویند که همیشه دچار تنش و اضطراب هستند و فکر می کنند که هر آن ممکن است منفجر شوند، لذا برای جلوگیری از این امر اقدام به خودآزاری می کنند. آنها احساس می کنند که با زخمی کردن و سوزاندن بدن خود می توانند از فشار روانی و اضطراب خود بکاهند. نوجوانان خودآزار وقتی خشمگین می گردند خارج از کنترل می شوند. با توجه به اینکه آنها نمی خواهند خودشان را خشن نشان بدهند، بنابراین، ترجیح می دهند که به جای اینکه به دیگران آسیب برسانند، به خود آسیب برسانند.
وقتی نوجوانان دچار اضطراب شدیدی می شوند، احساس می کنند که همه چیز غیر واقعی است. آنها می گویند که انگار ما در بدن و کالبد خود نیستیم و همین امرآنها را به وحشت می اندازد، زیرا فکر می کنند که دیوانه شده اند. آنها می خواهند با زخمی کردن و بریدن بدن خود احساس واقعی از بدن خود داشته باشند و بدانند که خارج از کالبد خودشان قرار ندادند که به این جریان، زوال شخصیت و افتراق گفته می شود. بعضی از نوجوانان وقتی دچار استرس و اضطراب می شوند، فکر می کنند که با زخمی کردن و سوزاندن بدن خود می توانند به حالت خلسه بروند و از خود بی خود شوند و از این طریق می توانند از شر مشکلات خلاص شوند. برای چنین نوجوانانی درد جسمانی به درد هیجانی اعتبار می بخشد. وقتی این نوجوانان خود را زخمی می سازند یا می سوزانند، از احساس درد لذت می برند و به عالم هپروت می روند. بعضی هم می گویند که در جریان زخمی کردن یا سوزاندن هیچ گونه دردی احساس نمی کنند، اما وقتی زخم ها و جای سوختن ها در حال بهبود هستند، درد آغاز می شود.
دوره ی خودآزاری
بسیاری از نوجوانان خودآزار قبل از آنکه به خودآزاری بپردازند، باید مراحل اولیۀ خاصی را طی کرده باشند، یعنی اتفاق خاصی افتاده باشد؛ اتفاقی که باعث خشم و ناراحتی نوجوان شده یا واقعه ای که نوجوان را مأیوس، مضطرب، شرمنده، ترسناک، غمگین و ناامید کرده باشد. بعد از این نوع وقایع، یک دورۀ ناآرامی برای نوجوان پیش می آید که در آن اقدام به زخمی کردن و سوزاندن بدن خود می کند. این نوع احساس های منفی به مرور تشدید شده و تمام وجود فرد را احاطه می کند، به طوری که به هیچ وجه نمی توان آنها را کنترل کرد. بعد از آنکه نوجوان یک بار به خودآزاری بپردازد و احساس آرامش و راحتی بکند، این کار را ادامه خواهد داد ولی بلافاصله احساس شرم و احساس گناه جایگزین احساس آرامش می شود، زیرا فرد متوجه می شود که به بدن خود آسیب رسانده است. سپس هم چنانکه در زندگی تمام افراد رخ می دهد، احساس های منفی ناشی از وقایع بد، روزها، هفته ها و ماهها بعد از واقعه شعله ور می شوند، که همین امر باعث به وجود آمدن دور معیوب می شود. خودآزاری در کوتاه مدت ممکن است موثر و کارساز باشد ولی در درازمدت باعث فلج شدن زندگی فرد می شود. خودآزاری بسیاری از نوجوانان عکس العمل سریع آنها نسبت به هیجاناتی است که تمام وجود آنها را احاطه می کند. بسیاری از نوجوانان می ترسند که از خودآزاری خود خودداری کنند، زیرا فکر می کنند که اگر این کار را بکنند، دچار دردهای هیجانی و روانی شدیدتری خواهند شد.
آیا دختران بیشتر از پسران به خود آزاری می پردازند؟
اگر چه به اندازۀ کافی تحقیقات معتبری در این زمینه انجام نگرفته است که مشخص کند که کدام یک از این دو گروه بیشتر به خودآزاری می پردازند، با این حال، آنچه مشاهده می شود این است که نوجوانان دختر بیشتر از نوجوانان پسر به خودآزاری می پردازند.
بسیاری از نوجوانانی که به خودآزاری می پردازند، دارای اختلالات تغذیه ای مثل بی اشتهایی عصبی و گرسنگی عصبی هستند. آنها همچنین ممکن است مشکلات مصرف مشروبات الکلی و مواد مخدر نیز داشته باشند. افسردگی در بین این نوجوانان بسیار شایع است. علاوه براین نوجوانان خودآزار نمی توانند در موقعیت های استرس آور به خوبی سازگار باشند.
نوجوانان در تمام دنیا و در فرهنگ های مختلف به خودآزاری می پردازند. در بعضی از فرهنگ ها تغییرات خاصی در بدن و بر اساس آداب و تشریفات خاصی انجام می شوند، البته این امربه هیچ وجه با آنچه که ما در این سری از مطالب بررسی می کنیم مطابقت ندارد. به همین ترتیب، نوجوانانی که برای تعلق به گروه خاصی یا براساس مد، تاتو یا خال کوبی می کنند جزء خود آزاری محسوب نمی شوند. بار دیگر تکرار می کنم که خودآزاری رفتاری است عمدی که فرد برای رهایی از استرس و اضطراب انجام می دهد. به عبارت دیگر می توان گفت که بسیاری از تاتوها و خال کوبی ها نشانگر خودآزاری نیست، با این حال شما باید به انگیزه و اهداف نوجوانی که بیش از اندازه خال کوبی و تاتو می کند توجه کنید. تفاوت عمده و اساسی بین نوجوانانی که می خواهند خود را مطرح کنند با نوجوانانی که برای رهایی از اضطراب، استرس و هیجانات شدید مبادرت به خودآزاری می کنند وجود دارد.
چگونه می توان به نوجوانان خودآزار کمک کرد؟
چنانکه شما نسبت به خودآزاری نوجوان خود مشکوک هستید، نگرانی و ناراحتی خود را با او در میان بگذارید، بعضی از نوجوانان در این زمینه صادق هستند و رک و پوست کنده همه چیز را مطرح می کنند. بعضی دیگر هم در مورد زخم ها و جای سوختن ها و وجود دستمال کاغذی های خونین در اتاقشان داستان ها و بهانه های غیر منطقی ارایه می دهند. به هر حال، وقتی شما متوجه شدید که نوجوانتان به طور عمدی به خودآزاری می پردازد، باید بلافاصله اقدامات لازم را به عمل بیاورید. نوجوانانی که بر اساس کنجکاوی یکی دوبار به طور سطحی زخم هایی در بدن خود ایجاد می کند، کمتر در معرض خطر قرار می گیرند. با این حال، شما باید از مراکز تخصصی و درمانی کمک های لازم را دریافت کنید. با توجه به اینکه هر نوجوان خودآزار منحصر به فرد است، بنابراین، در این زمینه یک بررسی همه جانبه لازم است تا مشخص شود: اولاً نوجوان به خودآزاری می پردازد یا خیر، ثانیاً روش های خودآزاری مشخص شود، ثالثاً در این مورد چه کمک هایی را می توان برای بازداری او انجام داد. موارد زیر راهبردهای بسیار مهمی هستند که می توان در مورد نوجوانان خودآزار انجام داد:
خونسردی خود را حفظ کرده و شتاب زده رفتار نکنید. نوجوانانی که به خودآزاری می پردازند معمولاً در معرض خطر جدی یا مرگ قرار ندارند. خودآزاری نوجوانان را یک امر شخصی قلمداد نکنید، شاید نوجوان می خواهد با این کار موجودیت خود را به شما ثابت نماید. معمولاً بیشتر رفتارهای خودآزاری ریشه در عوامل هیجانی دارند. هرگز نفرت یا خشم خود را نشان ندهید و کاری نکنید که او احساس گناه کند. وقتی نوجوان می گوید که نمی داند چرا به خودآزاری می پردازد او را باور کنید. بسیاری از نوجوانان همانند شما از این کار حیرت زده می شوند. تنها چیزی که آنها می دانند این است که آنها با این کار احساس بهتری پیدا می کنند. توجه داشته باشید که بعد از خودآزاری توجه بیش از اندازه ای به آنها مبذول نشود، زیرا این کار باعث تقویت رفتار خودآزاری آنها می شود. به جای اینکه فقط به خودآزاری نوجوان اهمیت بدهید، به او کمک کنید که حادثه یا واقعه ای که باعث جرقه زدن رفتار خودآزاری اش شده، شناسایی کند. به نوجوانان کمک کنید که تا بتوانند در مواقعی که احساس می کنند باید به خودآزاری بپردازند، حواس خود را به چیزهای دیگری منحرف سازند. به جای اینکه آنها را از خودآزاری باز دارید، سعی کنید بدانید که چرا آنها به خودآزاری می پردازند، زیرا خودآزاری نشانۀ گسترۀ عظیمی از مشکلات روانی است. به نوجوانان کمک کنید که از وابسته بودن و ارتباط داشتن با نوجوانان خودآزار خودداری نمایند. به نقاط قوت، علایق و رغبت ها و توانایی های نوجوانان تکیه کنید تا آنها بتوانند به جای خودآزاری به این موارد مثبت بپردازند. به آنها یادآوری کنید که فقط آنها نیستند که به خودآزاری می پردازند، افراد بسیار دیگری هم هستند که به خودآزاری مبتلا بوده اند و درمان شده اند. کاری نکنید که نوجوانان از خودآزاری به عنوان روشی جهت جلب حمایت، توجه و محبت پدر و مادر و اطرافیان استفاده نمایند. باید بدانیم که بسیاری از نوجوانانی که به خودآزاری می پردازند، به هیچ وجه در دورۀ بزرگسالی به این کار ادامه نخواهند داد. به محض اینکه نوجوانان درمان های تخصصی را دریافت کردند یا مهارت های سازشی با موقعیت های دشوار و استرس آور را یاد گرفتند و به دلایل خودآزاری خود آگاهی پیدا کردند، آن وقت می توانند دور معیوب خودآزاری را در هم بشکنند و از شر آن خلاص شوند.
* سیاوش جمالفر روان شناس و عضو جامعه روانکاوی انگلستان است.
