شهروند ۱۱۷۸

سخنرانی منصور کوشان در شب شعر و هنر شهروند

جمعه ۹ می ۲۰۰۸، پنجمین شب شعر و هنر شهروند با حضور منصور کوشان نویسنده ساکن نروژ در سالن کتابخانه نورت یورک برگزار شد. این برای اولین بار بود که برنامه شب شعر و هنر شهروند در روز جمعه برگزار میشد و علت آن هم کوتاه بودن مدت اقامت آقای کوشان در تورنتو و موجود نبودن سالن مناسب برای بعدازظهر شنبه بود.


گردانندگان برنامه، آقای حسن زرهی سردبیر شهروند و خانم لی لی نبوی برنامه ساز رادیو ۲۴ ساعته صدای ایران، بودند.

در آغاز آقای زرهی، سخنران را معرفی کرد.

منصور کوشان، شاعر، داستان نویس، نمایشنامه نویس، کارگردان و روزنامه نگار ایرانی است که تاکنون هفت مجموعه ی شعر، پنج مجموعه ی داستان، هفت رمان، سه اثر تحلیلی، دهها نمایشنامه ی بلند و کوتاه و صدها مقاله منتشر کرده است. وی هم چنین سردبیری چهار نشریه ادبی معتبر و مستقل، از جمله نشریه های معروف “تکاپو” و “آدینه” را در سالهای ۶۷ تا ۷۷ در ایران به عهده داشته است. کوشان سالهاست که ساکن نروژ در اروپاست.

منصور کوشان سخنرانی خود را با نام ” در جستجوی خرد ایرانی” ارائه کرد.

کوشان در آغاز با اشاره به دو نکته، دلیل خود را از پرداختن به این موضوع بیان کرد و گفت: ازیک سو، توازنی بین جمهوری اسلامی و عطار و مولوی هست، یعنی شاعرانی که جهانِ بودن را نادیده می گیرند و همه چیز را در ید خدا می گذارند. از سوی دیگر تاریخ ما این روزها شهرت پیدا کرده و همه رسانه ها از منشور حقوق بشر کوروش صحبت می کنند. اینها باعث شد که من به عنوان کسی که در خارج زندگی میکند، در پی این برآیم که ببینم ادبیات ما چیست؟

کوشان با اشاره به اینکه دوره هخامنشی حاصل کوروش و حکومت هخامنشیان نیست، و به دوران پیش از هخامنشیان برمیگردد، گفت: از هخامنشیان سند معتبری که ما داریم اوستاست. ما براساس گاهان و یشت های زرتشت می توانیم بگوییم ما پیش از هخامنشیان وضعمان چه بوده است. ما آئینی داشتیم به نام مهر و الهه ها و ایزدهایی داشتیم که همه زن بوده اند. می فهمیم که زرتشت راه انکار در پیش میگیرد و با دیوها مبارزه می کند. دیوان نیز ایزدهای گوناگون بودند.

کوشان با اشاره به اینکه جامعه ی اروپا امروزه بحث چند فرهنگی میکند، در حالی که در جامعه ی ما این بحث در زمان زرتشت بوده، گفت: وقتی بررسی می کنیم می بینیم که جامعه ی زمان زرتشت چندفرهنگی بوده و در جامعه چندفرهنگی قدرت نمیتواند حاکمیت مطلق داشته باشد.

زرتشت که به عنوان پیامبر مشهور است میگوید من براساس کشف و شهود و تفکر رسیدم به گاهان و اهریمن و اهورا. خدایی که اشوزرتشت از او در اوستا صحبت می کند خدای جبار نیست. دو الهه ی قدرتمند آن زمان(آناهیتا و میترا) الهه های نور و آب بودند که بی وجود آنها حیات وجود نداشت. یعنی الهه هایی میان انسان و طبیعت و چیز دیگری این بین نیست.

کوشان با این مقدمه افزود: خردی که ما می خواهیم جستجو کنیم پایه اش مادی ست و زمینی ست و برخلاف ادیان سامری سر در آسمان ندارد.

کوشان در ادامه سخنانش به عرفان اسلامی اشاره کرد و گفت: آنچه که امروز به نام عرفان اسلامی در ایران خوانده می شود کوچکترین نشانی در فرهنگ عرب ندارد. این عرفان از دوران مانی می آید و با تز او که مبارزه ی منفی بوده است.

مزدک هم همان تز مانی را به کار می برد اما نه منفی بلکه مثبت. میگوید حالا که همه چیز ما باید موروثی باشد و الهه ها و ایزدها بیشتر زن هستند، و ازلی و ابدی بودن سرنوشت از طریق مادر تعیین میشود، پس زنها را اشتراکی اعلام میکند. میخواهد با اصطلاح امروزی با حرامزاده درست کردن، این خط ازلی ابدی دبیرزاده، سرلشگرزاده و دهقان زاده را بشکند.

کوشان با اشاره به اینکه اعراب در آغاز برای تبلیغ اسلام به ایران نیامدند بلکه برای غنائم آمدند، گفت: ۸۵درصد فقهای صدر اسلام ایرانی هستند. این به دلیل فشار وحشتناک دوران ساسانیان و منش منفی مانی اتفاق می افتد.

دوران بعد از ساسانیان، یعنی سامانیان دوران پرشکوهی است که خرد و فرهنگ ایرانی را حفظ می کند و شاهنامه محصول این دوره است.

در تاریخ ما یا جهان چند کتاب ارزشمند هست یکی ایلیاد و اودیسه هومر و دیگری شاهنامه ی فردوسی است. اگر می گویند فردوسی بزرگ است، نه به خاطر زبان فارسی است. اگر فردوسی شاهنامه را به زبان فارسی هم ننوشته بود، یقینا ما امروز فارسی صحبت می کردیم چون سامانیان تمام هم وغم خود را بر این گذاشته بودند. ولی چرا میگویند فردوسی بزرگ است، زیرا که او اساطیر ما را حفظ کرده، خرد ما را حفظ کرده و جامعه و دانش ما را در شاهنامه نشان داده است. مدام میگویند شاهنامه بزرگ است برای حفظ زبان فارسی که مبادا ما به دنبال خرد مستتر در آن برویم. چرا به جای اینکه بگویند عطار بخوانید نمیگویند ویس و رامین بخوانید.

کوشان ترویج و تبلیغ مولوی و عطار را به خاطر مسائل مذهبی آنها خواند ولی افزود: ارزش کتاب های عطار به عنوان شاعر انکارناپذیر است. ارزش مثنوی مولوی انکارناپذیر است ولی مثنوی منبع اضداد است. در یک غزل خرد را رد می کند و در غزل دیگر به خرد هدایت میکند. اما به دلیل حفظ داستان ها و میراث و فرهنگ ما ارزشمند است.

کوشان پرسش هایی را به عنوان یک پژوهنده مطرح کرد و گفت: چرا ما باید عطار را ستایش کنیم وقتی که در ماجرای شیخ صنعان زمانی که او به دنبال دختر ترسا میرود، می بینیم عطار مسلمان برای یک نامسلمان چه صفت هایی به کار میبرد و یهودی و مسیحی و زرتشتی را از یک خوک کمتر می بیند! مولوی امروز در جهان غرب مطرح است چون جهان غرب از این نظر ۸۰۰ سال از شرق عقب است، اما چرا باید فقط به مولوی فکر کند و فردوسی را فراموش کند؟ چرا کسانی که تا به حال کار پژوهشی کرده اند همه اش رفته اند سراغ اسلام در ادبیات ایران، در حالی که در فردوسی و نظامی گنجوی اسلام نیست.

کوشان با لحنی اعتراضی و گله مند می گوید: تاریخ پژوهش ما آنقدر فاسد است که منِ ناوارد مجبور شدم در حالی که کارم داستان نویسی و شعر است، کارم آفرینشی ست دنبال پژوهش بروم. شما بروید ضرب المثل هایی که دهخدا زحمت کشیده و جمع آوری کرده بخوانید، فاجعه است. می نویسد، “ای کشته که را کشتی تا کشته شدی زار”. در ایران ۵۰۰هزار نفر کشته شدند اینها چه کسی را کشته بودند. ضرب المثل دیگر میگوید “خواهی نشوی رسوا همرنگ جماعت شو”. سهروردی را هی علم میکنند به عنوان حکیم مسلمان در حالی که او بعد از ۲۵ سالگی دیگر مسلمان نیست و از ۱۶ سالگی به عرفان رو آورده بود.

***

پس از پایان سخنرانی، فرشاد آزادیان، دانشجوی ایرانی دانشگاه تورنتو که در پی تحصن در دانشگاه به منظور اعتراض به افزایش شهریه، به همراه ۱۳ تن دیگر از دانشجویان دستگیر و با تامین وثیقه آزاد شده، از لزوم حمایت جامعه از اعتراض مسالمت آمیز خودشان گفت. دکتر آزادیان پدر فرشاد نیز توضیحاتی به زبان فارسی در همین خصوص داد و طومارهایی برای حمایت از این دانشجویان در روی میز کتاب قرار داشت که بسیاری آن را امضا کردند.

نیمه دوم برنامه با شعرخوانی آقای کریم زیانی آغاز شد. سپس منصور کوشان چند شعر خواند و بخش پرسش و پاسخ برگزار شد.

***

گفتنی ست مقاله “خرد ایرانی در سهروردی و هدایت” از منصور کوشان در سه شماره شهروند در اوایل اپریل۲۰۰۸ به چاپ رسید .

این مطلب از مجموعه ‌ی “در جست و جوی خرد ایرانی، هستی ‌شناسی ‌ی ادبیات فارسی”، کتاب سوم: “هستی ‌شناسی‌ ی داستان و رمان فارسی” بود که از طریق لینک های زیر می توانید این مقالات را که در رابطه با موضوع سخنرانی او در تورنتو بود، بخوانید.

https://shahrvand.com/?c=117&a=3872

https://shahrvand.com/?c=117&a=3922

https://shahrvand.com/?c=117&a=4002