منتشر شده در داخل و خارج از کشور/۱۳۸۳-۱۳۲۰
متن پیش رو، پیشگفتار کتاب “کتابشناسی شعر زنان ایران(در داخل و خارج از کشور از سال ۱۳۲۰ تا ۱۳۸۳)” است، که توسط مانا آقایی و روشنک بیگناه تدوین شده است. پیشگفتار این کتاب را مانا آقایی نوشته شده است، که در زیر می خوانید.
کتابى که پیش رو دارید فهرستى از کلیه زنان شاعر ایران است که از آغاز سال ۱۳۲۰تا پایان سال۱۳۸۲شمسى در داخل و خارج از ایران اثر مستقلى به زبان فارسی و به صورت کتاب شعر ارائه داده اند. هدف از تهیه و انتشار این کتاب، که اولین کتابشناسى شعر زنان ایران به شمار می رود، شناساندن گسترش روبه افزون فعالیت های زنان شاعر به علاقمندان و کمک به اهل پژوهش از جمله کتابداران، پژوهشگران امور زنان، نویسندگان و ناشران می باشد. دسترسی به آثار مرجع که هدف از تهیه ى آن ها ارائه ى اطلاعات دقیق و فراگیر آمارى می باشد یکی از اولین و ضروری ترین گام ها در جهت پیشبرد مطالعات علمی تلقی می گردد.
تدوین و انتشار منابعى از این دست راه را براى مطالعات و پژوهش هاى بعدى هموار می کند. ناگفته نماند که با گسترش فعالیت های ادبی زنان در داخل و خارج کشور و پراکندگی ایرانیان مهاجر در سطح جهان نیاز به تهیه ى این گونه آثار بیش از پیش احساس می شود. لازم به یادآوری است که تقسیم بندی شاعران بر اساس معیارهای جنسیتی و اختصاص دادن این کتابشناسی به زنان نه به منظور جداسازی آنان از مردان بلکه در جهت نشان دادن حضور گسترده آنان در شعر معاصر ایران و روشن ساختن سهم این گروه به عنوان پاره ای از واقعیت صورت گرفته است.
جلد کتاب کتابشناسی شعر زنان ایران
شواهد متعددی در دست است که نشان مى دهد تاریخ ادبیات ما به دلیل ساختار مردانه اى که داشته است زنان نویسنده را مورد بی مهرى قرار داده است. نگاهى اجمالى به تذکره هاى فارسى مبین این ادعاست. مثلا امیرعلى شیرنوائى، وزیر و دانشمند معروف دوره ى تیموری، در کتاب خود”مجالس النفایس”که مهم ترین منبع ادبی قرن نهم قمری به شمار می رود، نزدیک به چهارصد مرد شاعر را معرفی کرده، اما بیش از بیست زن شاعر همزمان خود را نادیده گرفته و تنها از دو زن شاعر یعنى بیدلى و مهرى یاد کرده است. محمد عوفی و دولتشاه سمرقندى نیز در تذکره های خود”لباب الالباب” (تالیف ۶۱۷ ق.)، که قدیمی ترین تذکره ى فارسی به شمار می رود، و”تذکره الشعراء” (تالیف ۸۹۲ ق.) فقط از دو و چهار زن شاعر یعنى رابعه، دختر کاشغرى، پرى، مهستى، جهان خاتون و دلارام چنگى نام برده اند. موارد دیگری از این حذف و فراموشکاری را می توان در آنتولوژی های امروزی مشاهده کرد. ناگفته نماند که در سال هاى اخیر کوشش هاى باارزش و قابل تقدیرى در جهت معرفی و شناساندن آثار زنان شاعر در ایران انجام شده است که از این جمله مى توان از کتاب هاى “بارورتر از بهار” (۱۳۷۰) ازآقاى فرامرز سلیمانى، “اوهام سرخ شقایق” (۱۳۷۶) و “زنان همیشه” (۱۳۸۱) از خانم پوران فرخزاد، “زن، شعر و اندیشه” (۱۳۷۸) از خانم غزل تاجبخش، “شاعران زن ایران” (۱۳۷۴) از خانم مهرى شاه حسینى و “شعر زن از آغاز تا امروز” از خانم پگاه احمدى (۱۳۸۴) نام برد. متاسفانه در این آنتولوژى ها که برخی از آن ها در مقدمه خود به تحلیل تحولات شعر زنان ایرانی در دهه هاى مختلف پرداخته و سپس نمونه هایی از اشعار این گروه به دست داده اند، جای اکثریت زنان شاعر خارج از کشور خالی می باشد. این که چرا تهیه کنندگان این آنتولوژی ها که اکثرا خود زن و شاعر هستند، همنوعان خارج از کشور خود را، آن هم در عصر ارتباطات ـ که اگر نه دستیابی به تک تک آثار منتشره در خارج کشور بلکه حداقل اطلاع یابی از فعالیت های شاعران و نویسندگان خارج از کشور و پیگیری نمونه آثار آن ها از طریق اینترنت تا این حد سهل الوصول شده است ـ به این شکل سیستماتیک مورد بی اعتنایی قرار می دهند، نکته ای درخور تأمل است که باید بیشتر به آن پرداخت. به هرحال امید است که در آینده شاهد آنتولوژی های کاملتری از اشعار زنان و یا گزیده ى جداگانه ای از شعر زنان خارج از کشور باشیم. کتاب حاضر شامل دو بخش است. در نخستین بخش که فهرستی از شاعران و آثار آن هاست شناسنامه ى هر کتاب تحت نام نویسنده ى آن و به شکل زیر تنظیم شده است:
“نام کتاب /محل انتشار کتاب /نام ناشر /تاریخ انتشار کتاب/تعداد صفحات کتاب”.
لازم به توضیح است که:
ـ نام شاعران به ترتیب الفباى نام خانوادگى تنظیم شده است.
ـ از نام های مستعار به نام های اصلى ارجاع داده شده و تخلص هر شاعر در مقابل نام اصلی او و در گیومه قید گردیده است.
ـ عناوین کتاب ها به ترتیب الفبا و تحت نام پدیدآورندگان آن ها تدوین گردیده است.
ـ در مورد آثار منتشره در خارج کشور نخست نام شهر محل انتشار و سپس نام کشور محل انتشار کتاب ذکر گردیده است.
ـ نام ناشرین به صورت اختصارى پس از ذکر محل انتشار هر اثر قید گردیده است و از هرکتاب فقط تاریخ نخستین چاپ آن ملحوظ شده است.
ـ ضبط اطلاعات کتابشناختى هر کتاب دقیقا همانى است که در ماخذ مورد استفاده قرار گرفته است.
ـ شکل ضبط اطلاعات کتابشناختى در فهرست ها بر اساس جدانویسى کلمات مرکّب صورت گرفته است.
بخش دوم کتاب شامل فهرستهای زیر می باشد:
۱- فهرست عناوین منتشره در داخل کشور
۲- فهرست عناوین منتشره در خارج کشور
۳- فهرست منابع و مأخذ
در گردآوری اطلاعات لازمه و تهیه ى کتاب حاضر از راهکارهای مختلفی استفاده شده است. فهرست برخی کتاب هاى منتشره با مراجعه به کتابفروشی ها و از طریق تماس با کتابخانه ها و ناشرین فراهم آمده است. شناسنامه ى برخى دیگر از طریق پیگیرى مجلات راهنماى کتاب، اعلانات مندرج در مطبوعات و سایت هاى اینترنتى جمع آوری شده است. همچنین نگارنده با درج فراخوانى در سایت هاى ادبی مختلف از زنان شاعر جهت ارسال شناسنامه ى آثارشان درخواست همکاری نموده است. تمام سعى نگارنده بر این بوده که حتی الامکان نام هیچ شاعر و اثرى از قلم نیفتد. با این همه حتما نواقص و کاستی هایى در این کتاب وجود دارد که امیدوارم با کمک خوانندگان در چاپ هاى بعدى رفع گردد.
در پایان جا دارد از دوست عزیزم آقای رضا قربانی که در تهیه ى منابع ضروری بزرگترین یاری را به من رساند، از آقاى رضا منصورى، مدیر انتشارات آلفابت ماکسیما که زحمت انتشار این کتاب را به عهده گرفت و همچنین از خانم روشنک بیگناه به خاطر طراحی جلد کتاب تشکر کنم.
بهار۱۳۸۶
