پیش‌درآمد
شاید بیش از یک دهه هست که جشنواره فیلم تورنتو در قامت اولین سکوی پرش به سوی اسکار ظاهر می‌شود. تقریبا همه آن‌ها که در اسکار موفق بوده‌اند چند ماه پیش‌تر در تورنتو توان‌شان را به محک گذاشته بودند. هم از این رو است که هالیوود برای شرکت دادن ساخته‌هایش در جشنواره تورنتو اهمیت بالایی قائل است.
جشنواره تورنتو محل خوبی برای گمانه‌زنی است تا کمپانی‌های فیلمسازی بر آن اساس سیاست‌ها و خط مشی‌های پیچیده‌ای که شانس موفقیت فیلم‌شان در اسکار را بیشتر می‌کند، در چند ماهی که هنوز فرصت دارند تدوین کنند.
این، تاکیدی است بر این واقعیت که موفقیت فیلم‌ها در اسکار را نمی‌توان و نباید تنها از دیدگاه ارزش‌های سینمایی یا زیبایی‌شناسانه آن‌ها نگاه کرد. از سوی دیگر، وقتی فیلم‌هایی بدون بهره بردن از پشتیبانی کمپانی‌های قدرتمند یا با پشتیبانی ضعیفی موفق به دریافت اسکار می‌شوند ارزش هنری آن‌ها چند برابر برجسته‌تر به‌چشم می‌آید. برای نمونه، سال پیش، پیروزی “مهتاب” بر “لالالند”، و همین‌طور پیروزی “فروشنده” بر “تونی اردمان” هر دو از این دست بودند.
حضور فیلم‌های آمریکایی در جشنواره تورنتو خوبی‌ها و بدی‌های خودش را دارد. از سویی، آن‌ها که مشتاقانه سیر صعودی فیلم‌ها به اسکار را دنبال می‌کنند این فرصت را دارند تا ارزیابی دقیق‌تری از احتمال برنده شدن فیلم‌ها به‌دست آورند. از سوی دیگر، بسیاری از این فیلم‌ها بلافاصله پس از جشنواره تورنتو به نمایش همگانی درمی‌آیند و این برای آن‌ها که به جشنواره به‌عنوان امکانی برای دیدن نادیدنی‌های سینمایی نگاه می‌کنند خوش‌آیند نیست چرا که آن رده از فیلم‌های هالیوودی ـ خوب یا بد ـ را که می‌توان چند روز پس از جشنواره در نمایش‌های همگانی دید جا را برای ساخته‌های دیگری تنگ می‌کنند که ممکن است هیچ‌گاه فرصت نمایش همگانی را پیدا نکنند.
در جشنواره امسال هم چندین فیلم حضور دارند که امید زیادی به دسترسی به اسکار دارند. از این میان می‌توان پیش از همه “پادشاهان” (Kings) از دنیز غمزه ارگوون سینماگر ترک نام برد که دو سال پیش “موستانگ” را به جشنواره تورنتو آورد، که از بسیاری جشنواره‌های معتبر جوایزی به‌دست آورده بود (مانند کان، کارلووی واری، و شیکاگو).
امسال، او “پادشاهان” را با هالی بری و دانیل کریگ در آمریکا کارگردانی کرده است که از شانس‌های اصلی اسکار بهترین بازیگر زن شمرده می‌شود.
همین‌طور می‌توان به “قوی‌تر” (Stronger) از دیوید گوردون گرین درباره بازمانده‌ای از بمب‌گذاری ماراتون بوستون اشاره کرد که از امیدهای اسکار امسال است.
“جنگ جریان” (The Current War) درباره بحث علمی بر سر برق با جریان مستقیم یا متناوب، و “سه بیلبورد خارج از ابینگ، میسوری” (Three Billboards Outside Ebbing, Missouri) نیز توجه بسیاری را به خود جلب کرده‌اند.
جشنواره تورنتو حتا یک نمایش رایگان از “دانکرک” (Dunkirk) را در برنامه‌اش گنجانده که از امیدهای اصلی اسکار ۲۰۱۸ است.
در بین فیلم‌های غیر انگلیسی زبان باید انتظار رقابت فشرده‌ای بین چند فیلم خوب را داشت. “در فنا” (ترجمه نادقیق از In the Fade) از فاتح آکین، از آلمان، “پایان خوش” (Happy End) از میشائیل هانکه از اتریش، “مربع” (The Square) از روبن اوستلوند از سوئد، و “یک زن فوق‌العاده” (A Fantastic Woman) از سباستین للیو از شیلی از این گروه‌اند. یکی از بحث‌های غالب بر جشنواره تورنتو گمانه‌زنی بر سر راهیابی این فیلم‌ها به اسکار خواهد بود.
پنج نفر از سینماگران ملی و دیاسپورای ایران در جشنواره امسال حضور دارند. شناخته‌شده‌ترین این‌ها، شیرین نشاط است که با “به دنبال ام کلثوم” (Looking for OumKulthum) در جشنواره شرکت کرده است. دیگری، علیرضا خاتمی است که با فیلم اسپانیایی زبان “آیات نسیان” (Oblivion Verses) از شیلی به جشنواره آمده است. این فیلم در بخش مسابقه جشنواره ونیز نیز حضور دارد. از علی عسگری، فیلمساز ایرانی ساکن ایتالیا امسال “ناپدیدی” (Disappearance) در جشنواره پذیرفته شده است. علی عسگری سال پیش با فیلم کوتاه “سکوت” در جشنواره دیاسپورا شرکت داشت. فیلم تجربی “تحریک” (Stimulation) از عبد آبست و “آوا” (Ava) از صدف فروغی دو فیلم دیگر هستند که از ایران در جشنواره تورنتو حضور دارند.
از چند فیلم مهم دیگر نیز باید در این میان نام ببرم. “سوی دیگر امید” (The Other Side of Hope) از آکی کاریسماکی، سینماگر فنلاندی را در نمایش‌های پیش-جشنواره دیدم که بسیار زیبا بود و مسلما یکی از بهترین فیلم‌های جشنواره امسال خواهد بود. داستان فیلم درباره یک پناهنده سوری در فنلاند است که کاریسماکی با سبک منحصر به فرد خودش و با زبانی طنزآمیز آن را بیان می‌کند.
فیلم دیگری که توجه زیادی به‌خود جلب کرده ـ اما چنگی به دل من نزد ـ “مردم چه خواهند گفت” (What Will People Say) از ایرام حق فیلمساز پاکستانی ـ نروژی است. داستان فیلم به دختر جوانی در یک خانواده سنتی پاکستانی در نروژ می‌پردازد که بین زندگی آزاد نروژی و فرهنگ سرکوب‌گر سنتی دست و پا می‌زند. درباره این دو فیلم همزمان با دیگر فیلم‌هایی که خواهم دید در دو هفته آینده خواهم نوشت.
“بی‌عشق” (Loveless) ساخته اخیر آندریی زه‌ویاگی‌نتسف سینماگر روس است که برای چندمین بار به جشنواره می‌آید. ساخته پیشین او، “له‌ویاتان” مورد تحسین بسیاری منتقدان قرار گرفت و نامزد اسکار نیز شد. “بی‌عشق” به پسربچه ۱۲ ساله‌ای می‌پردازد که در جریان طلاق پدر و مادر و بی‌توجهی‌های آن‌دو به او ناتوان مانده است. “پایان خوش”، که در بالا از آن نام بردم به شکلی دنباله “عشق” ساخته میشائیل هانکه در ۲۰۱۲ به‌شمار می‌آید. هانکه در این فیلم با دیدی طنزآمیز به بازماندگان زن و شوهر پیری می‌پردازد که در “عشق” با آن‌ها آشنا شدیم. روبن اوستلوند، که با “فورس ماژور” به‌سرعت به جمع استادان سینما پیوست، امسال “مربع” را به جشنواره آورده که نخل طلای امسال کان را دریافت کرد. در این فیلم هم اوستلوند– مانند ساخته پیشینش – در فضایی سوررئال به نقد جامعه مدرن غرب می‌پردازد.
چند فیلم در ژانر سینمای وحشت دیدنی هستند. “شکل آب” (The Shape of Water) از گی‌یرمو دل تورو به عشق یک زن کر و لال و یک هیولا می‌پردازد.
دارن آرنوفسکی، سازنده “قوی سیاه” با “مادر!” (Mother!) به جشنواره بازگشته است که فیلم ترسناک دیگری از این فیلمساز سینمای وحشت است. در همین ژانر، یورگوس لانتیموس، سینماگر یونانی، “کشتن آهوی مقدس” (Killing a Sacred Deer) را دارد که برای من یک جورهایی یادآور “بچه رزماری” از رومن پولانسکی هست. بیله آگوست، فیلمساز دانمارکی که با “پله جهان‌گشا” و بعد “خانه جان” – بر اساس داستانی از ایزابل آینده – مشهور شد نیز داستانی روانی اما نه ترسناک را در فیلم “۵۵ پله” (۵۵ Steps) به تصویر کشیده.
فیلم‌های خوب دیگری که لازم است از آن‌ها نام ببرم این‌ها هستند:
“مرا با نام خودت صدا کن” (Call me by Your Name) از لوکا گادانینیو، ایتالیا
“ناپدید می‌شوی” (You Disappear) از پتر شونا فوگ، دانمارک
“نان‌آور” (Breadwinner) از نورا تومی، کانادا و ایرلند
“رنگین‌کمان” (Rainbow – A Private Affair) از برادران تاویانی، آخرین بازمانده بزرگان سینمای ایتالیا
“کوه بین ما” (Mountain Between Us) اولین ساخته هالیوودی هانی ابو اسد سینماگر فلسطینی که با “اینک بهشت” و “عمر” نامزد اسکار شد.
“وسترن” (Western) از والسکا گریزباک، آلمان
“روز بعد” (The Day After) از هونگ سانگ‌سو، کره جنوبی
“نبض در دقیقه” (Beats per Minute) از روبن کامپیو، فرانسه
“ماری شلی” (Mary Shelley) از حایفا المنصور اولین فیلمساز عربستان سعودی که پیش از این با “وجدا” به شهرت رسید که نه‌تنها اولین ساخته سینمایی عربستان سعودی بود، بلکه اولین ساخته سینمایی یک زن سعودی نیز بود. “ماری شلی” به زندگی این زن که خالق داستان فرانکشتاین است می‌پردازد.
جای چند فیلم هم در جشنواره امسال خالی است. “۲۴ فریم” (۲۴ Frames) از عباس کیارستمی، “رشته شبح” (Phantom Thread) از پال توماس اندرسون، و “چرخ فلک شگفت‌انگیز” (Wonder Wheel) از وودی آلن از این جمله‌اند.
