ناو سلطنتی “شیروخورشید ایران“، تنها کشتی جنگی ایران در دوران قاجار در دریای خزر بود که در زمان ناصرالدین‌شاه قاجار خریداری شد و تا پایان دوران قاجار کمابیش فعال بود. این کشتی توپ‌دار در بندرگاه انزلی آشیان داشت. ناصرالدین‌شاه در سفر خود به پهنه شمالی کشور با این کشتی به بازدید از کرانه‌های زیبای ایران پرداخت.
روزنامه قفقاز در شماره ۱۸ خود درباره این کشتی می‌نویسد
جعفر سپهری در مقابل کشتی پرسپولیس
:
« … کشتی جدید اعلیحضرت شاه ایران، ناصرالدین‌شاه، که در استکهلم درست کرده‌اند وارد گمرکخانه پطرزبورغ۱ شد. این کشتی دارای دو ستون و دو چرخ۲ است. به‌طوری که می‌توان با نفت هم راه‌انداخت. کشتی مزبور خیلی قشنگ و خوش وضع است، سرعت حرکت آن در ساعت بیشتر از پانزده میل۳ است. مرتبه بالائی عبارت از سه اتاق است: خوابگاه، سالون و اتاق تحریر۴. مرتبه پایین نهارخوری و اتاق کاپیطن۵و اتاق‌چه‌ها به‌جهت نوکر و عمله کشتی. اتاقی که به‌جهت شخص همایونی درست شده، دیوارهایش نقاشی‌های ممتاز و معتبر از دورنماهای مملکت سوئد و شهر استکهلم و ایران تزیین شده است و کف آن با فرش‌های اعلی مفروش. این کشتی از حیث صنعت خیلی خوب است. ماشین۶ او بهترین ماشین‌هاست و در کارخانجات کشتی‌سازی فرنگستان تا امروز بهتر از این ماشین‌ها درست نکرده‌اند۷! این کشتی به چهل‌هزار منات تمام شده است. کشتی را بدون گمرک از قانال‌ها۸ به رودخانه ولگا داخل خواهند کرد و از آنجا وارد دریای مازندران…»۹ .
ناصرالدین‌شاه قاجار، تحت تاثیر افکار امیرکبیر، به دنبال ایجاد یک نیروی دریایی کارآمد در دریاهای شمال و جنوب کشور بود. و در ۱۸۶۵ م. (۱۲۴۴ خورشیدی) این کار را با خرید رزمناو پرسپولیس برای ایجاد امنیت در خلیج فارس و دریای مکران آغاز کرد. این کشتی اینک در موزه دریانوردی بوشهر قرار دارد و در نوشتار دیگری به آن خواهیم پرداخت
.
کشتی توپ‌دار شیروخورشید تنها کشتی ایرانی در این سال‌هاست که آن هم با اجازه روسیه و به بهانه «تفریح و تفرج پادشاه قاجار در سواحل زیبای شمال ایران» خریداری شد. ناصرالدین‌شاه به سفر، گردش و شکار علاقه بسیار داشت.
یکی از رخدادهای غم‌انگیز و اسف‌بار زمان قاجار، که نتیجه مستقیم ضعف دستگاه حاکمه ایران بود، درباره این کشتی رخ داد. هنگامی که ناو سلطنتی شیروخورشید ایران برای بازدید از بندر انزلی به بادکوبه رفت و به نزدیکی بندر رسید، از لنگرگاه صدای شلیک هوایی تیر توپ و تفنگ برخاست. ناخدای ایرانی به گمان اینکه مقدم ناو شیروخورشید که با پرچم سلطنتی حرکت می‌کرد را تبریک می‌گویند، پاسخ داد. اما گلوله‌های بعدی چرخ کشتی را شکافت و آن را از کار انداخت. ناوچه‌های گشت دریایی روسی به کشتی ایرانی نزدیک شدند و آنگاه معلوم شد که «ناو سلطنتی قبله عالم حق ندارد با پرچم رسمی شیروخورشید ایران به بندر بادکوبه نزدیک گردد» …. به ناچار ناو سلطنتی بدون بازدید بادکوبه عقب‌نشینی کرد.
همچنین مردمان گیلان نخستین شنوندگان سوت قطار در ایران زمین در سال ۱۲۲۷ خورشیدی برابر با ۱۸۴۸ میلادی بوده اند. راه‌آهن تهران به شهرری معروف به ماشین دودی شاه‌عبدالعظیم، در سال ۱۲۶۱ خورشیدی راه‌اندازی شد. در سال‌های آغازین دوران سلطنت ناصرالدین‌شاه، راه‌آهن پونل به کپورچال انزلی و راه‌آهن رشت به پیر بازار کشیده شد. تنها بازمانده این مسیر یک لوکوموتیو بخار است که بر روی آخرین قطعه چندمتری ریل آن، هنوز در داخل محوطه سازمان بنادر انزلی خودنمایی می‌کند.
* ماخذ: رائین، اسماعیل. دریانوردی ایرانیان. انتشارات جاویدان، ۱۳۵۶.
پانویس ها:
۱ـ پترزبورگ به همین صورت نوشته شده است.
۲ـ پیش از اختراع پروانه، از چرخ کشتی برای انتقال نیروی پیشرانه استفاده می‌کردند.
۳ـ هر گره دریایی معادل ۱.۹ کیلومتر در ساعت است یعنی سرعت کشتی نزدیک به ۳۰ کیلومتر در ساعت بوده است.
۴ـ اتاق نوشتن گزارش روزانه کشتی، ببری خان، گربه محبوب شاه هم در همین اتاق سکونت کرده بود. در اهمیت مقام والای ببری خان همین بس که بزرگان عریضه‌های خود را به دمب او می‌بستند!
۵ـ واژه کاپیتان با همین صورت نوشته شده است. جالب است بدانید که ریشه این واژه کشتی‌بان فارسی است.
۶ـ برای واژه ناآشنای موتور از واژه ماشین استفاده کرده‌اند.
۷ـ کشتی قبله عالم است !
۸ـ واژه کانال به معنی آبراهه را به این صورت نوشته‌اند.
۹ـ البته این کشتی بسیار عالی از دیدگاه قبله عالم یک نقص هم داشت و آن اینکه تنها یک کابین کوچک برای زنان شاه اختصاص داه شده بود و از این رو ناصرالدین‌شاه فقط توانست دو نفر از زنان حرمسرا را با خود به این سفر ببرد!
* جعفر سپهری مدرس کامپیوتر در دانشگاه های آزاد، جامع علمی کاربردی و پیام نور و مدرس رسمی فدراسیون کوهنوردی و صعودهای ورزشی در زمینه “هواشناسی کوهستان” بوده است. او صدها مقاله در زمینه ی ایران شناسی و تاریخ علم در ایران به چاپ رسانده . سپهری از سال ۲۰۱۴ به کانادا مهاجرت کرده است.
