سالشمار تاریخ جمهوری اسلامی ایران

دوازدهمین شماره ی پیاپی شهروند به رویدادهای سال ۱۳۶۹ می پردازد.  از شماره ۱۳۵۸ مرور سال ۵۸ را آغاز کردیم و بنا داریم رویدادهای مهم این ۳۳ سال حکومت جمهوری اسلامی را در ۳۳ شماره ی شهروند بیاوریم. برای سه سال اول با استفاده از آرشیو روزنامه های اطلاعات و کیهان توانستیم تقریبا به همه آنچه که در آن زمان ها در روزنامه ها منعکس می شد، اشاره کنیم. از سال ۶۱ ما ماندیم و اینترنت، ضمن اینکه بارها از خوانندگانمان تقاضا کردیم در این مسیر ما را یاری کنند و اگر رویداد یا نکته ای باید گفته شود را یادآوری نمایند، یا خاطرات خودشان را از آن سالها برایمان بفرستند. این خاطره ها در همه زمینه ها می تواند باشد، از خانه و مدرسه گرفته تا خیابان و جامعه و زندان. حاصل این است و می دانیم که کامل نیست. 

۳۱ خرداد ۶۹ ـ فاجعه زلزله در شمال ایران

 روز پنجشنبه ساعت ۳۰ دقیقه و ۱۳ ثانیه بامداد در استان گیلان زلزله ‌ای دهشتناک رخ داد که بزرگی آن بین ۷.۳ تا ۷.۷ در مقیاس ریشتر بود. این رویداد در ۳۱ خردادماه سال ۱۳۶۹ برابر با بیستم ژوئن سال ۱۹۹۰ در ناحیه رودبار، منجیل و لوشان در بخش باختری البرز سبب کشتار نزدیک به ۳۵ هزارنفر، مجروح شدن ۶۰ هزار نفر و بی خانمانی بیش از۵۰۰ هزار نفر شد.

در زمان وقوع زلزله بسیاری از مردم استان گیلان به خصوص جوانان در دقایقی پس از ساعت ۲۴ پنجشنبه سرگرم تماشای مسابقات فوتبال جام جهانی ۱۹۹۰ ایتالیا بودند که زمین به یکباره لرزید و این چنین بود که دوباره دیو زلزله بی خبر به رودبار برگشت تا آن را بر سر ساکنان خواب و بیدارش به یکباره ویران سازد. لرزش شدید زمین، زحمات طاقت فرسای چندین نسل از مردم رودبار، منجیل، لوشان و تعدادی از روستاها را نابود کرد. 

۱۵ تیر ۶۹ ـ مجید محسنی کارگردان، نویسنده و بازیگر در سن ۶۷ سالگی درگذشت.  او در سال ۱۳۱۵ کار هنرپیشگی تئاتر را شروع کرد و در سال ۱۳۲۶ با بازی در یک فیلم تبلیغاتی وارد دنیای سینما شد و در سال ۱۳۳۰ به طور حرفه‌ای کار سینما را با فیلم خواب‌های طلایی شروع کرد. محسنی یکی از بهترین هنرمندان رادیو نیز بود.

او با همکاری جمعی از هنرمندان استودیو دوبلاژ مهرگان فیلم را تأسیس کرد که تا سال ۱۳۶۰ فعال بود.

در سال ۱۳۶۸ در نمایش خداحافظ روی صحنه رفت و این نمایش آخرین کار او بود. 

۲۶ تیر ۶۹ ـ کاظم تینا تهرانی، نویسنده و منتقد از نویسندگان مجلۀ پیشرو خروس جنگی در دهۀ ۱۳۳۰ بود که با امضای ک. تینا می نوشت.

در تهران زاده شد و به دلیل سختی های زندگی تحصیل در دبیرستان مروی را نیمه کاره رها کرد.

تینا تهرانی فعالیت ادبی خود را با پیوستن به گروه خروس جنگی آغاز کرد و نخستین آثارش در مجله خروس جنگی منتشر شد. آثار به جا مانده از او گویای این ادعاست که غیر از ادبیات به عرفان و اساطیر علاقه‌ی زیادی داشته. داستان‌هایش، شعرهای منثور عارفانه‌ای است که منتقدان بر تأثیر آن‌ها بر شعر سپهری اشاره کرده‌اند. در آخرین کتاب سپهری شعری با عنوان “سمت خیال دوست” به ک. تینا تقدیم شده است.

او در تمام عمر مجرد زیست و در نهایت در شب ۲۵ تیرماه سال ۱۳۶۹ اقدام به خودکشی کرد و فردای آن شب در بیمارستان در سن ۶۱ سالگی درگذشت. 

۲۴ تیر ۶۹ـ (نقل از سایت صبح صادق) در هشتمین اجلاسیه سالیانه خبرگان رهبری چند مصوبه تصویب شد: ۱ـ تغییر محل اجلاسیه از قم به تهران و در حسینیه امام خمینی، ۲ـ تشخیص صلاحیت کاندیداها از سه مجتهد و استاد و درس خارج در حوزه های علمیه که به فقهای شورای نگهبان واگذار شد. در نهایت، شورای نگهبان مرجعیت رسیدگی به صلاحیت داوطلبان شد.

۲ مرداد ۶۹ ـ مرتضی نی‌داوود از نوازندگان برجسته ایرانی در سن ۹۰ سالگی در آمریکا درگذشت. او که یهودی‌مذهب بود، برای خوانندگان معروفی چون قمرالملوک وزیری، ملوک ضرابی، روح انگیز، ادیب خوانساری، جواد بدیع زاده و غلامحسین بنان تصنیف ساخته یا با آوازشان تار نواخته است.

وی در سال ۱۳۴۸ اقدام به اجرا و ضبط در حدود ۳۰۰ گوشه از ردیف موسیقی ایرانی نمود که توسط انتشارات ماهور چاپ و نشر شده است. نی داوود در سال‌های پس از انقلاب نیز به فعالیت‌های موسیقی خود به صورت محدود ادامه داد و در همین سال‌ها پیش درآمد اصفهان را به شیوه‌ای نو برای ارکستر بزرگ تنظیم نمود که موسیقی اصلی سریال “هزار دستان” به حساب می‌آید.

مرتضی نی داوود، سال‌ها در خیابان فردوسی تهران مغازه الکتریکی داشت و در سال ۱۳۵۹ به دنبال پاره‌ای از محدودیت‌های ایجاد شده، ترجیح داد به ایالات متحده آمریکا مهاجرت کند.

 

زلزله رودبار و سفر گزارشگر ویژه سازمان ملل برای بازدید از زندان ها مهمترین خبرهای سال ۶۹

۱۶ مهر ۶۹ ـ (نقل از سایت صبح صادق) برگزاری دومین دور انتخابات مجلس خبرگان رهبری. مشارکت در مقایسه با اولین انتخابات مجلس خبرگان و سومین مجلس خبرگان از کاهش چشمگیری برخوردار شد. در اولین و سومین دوره انتخابات این مجلس ۱۸ میلیون مشارکت داشتند. در این انتخابات که اولین انتخابات پس از رحلت امام بود، چیزی بیش از ۱۱ میلیون نفر پای صندوق های رأی رفتند…

 

اول شهریور ۶۹ ـ پرویز ناتل خانلری ادیب، سیاست مدار، زبان‌شناس، نویسنده و شاعر معاصر ایرانی درگذشت.

در سال ۱۳۲۲ خانلری جزو اولین گروه دریافت‌کنندگان دکتری زبان و ادبیات فارسی از دانشگاه تهران بود. خانلری از دوران دانشجویی، همکاری خود را با مطبوعات آغاز کرد و اشعار و نوشته‌هایش در مجله مهر انتشار می‌یافت. در خاطرات خود از جمعی از ادیبان نامدار آن زمان همچون محمدتقی بهار، رشید یاسمی و سعید نفیسی یاد می‌کند که در دفتر مجلهٔ مهر گرد می‌آمدند و مشهور به ادبای سبعه (هفت‌گانه) بودند. در مقابل آنها به چهار نفر جوان‌تر نوگرا و تحصیل‌کرده اروپا یعنی صادق هدایت، مجتبی مینوی، بزرگ علوی و مسعود فرزاد اشاره می‌کند که در کافه رزنوار در خیابان لاله‌زار نو جمع می‌شدند و به گروه ربعه مشهور شده بودند و خانلری در حدود سال ۱۳۱۵ با آنان نیز آشنایی یافت.

مهمترین خدمت خانلری به فرهنگ ایرانی، تأسیس “بنیاد فرهنگ ایران” با جلب همکاری عده‌ای از پژوهشگران بود که در سال ۱۳۴۴ آغاز به کار کرد. بنیاد فرهنگ ایران در مدت فعالیت خود بیش از سیصد عنوان کتاب منتشر کرد که غالب آنها متون و تحقیقات مهمی در جنبه‌های مختلف ادبی و تاریخی و علمی بود. ریاست بنیاد فرهنگ از ابتدای تأسیس تا سال ۱۳۵۷ به عهده خانلری بود. خانلری همچنین ریاست فرهنگستان ادب و هنر را به عهده داشت. مدتی نیز مدیر کلی سازمان پیکار با بیسوادی را به عهده گرفت.

پس از انقلاب اسلامی پرویز ناتل خانلری به مدت صد روز زندانی شد و از همه فعالیت‌های رسمی و دانشگاهی کناره گرفت. پرویز ناتل خانلری در شهریور ۱۳۶۹ پس از یک دوره بیماری طولانی در ۷۷ سالگی در تهران درگذشت.

از کارهای ارزشمند خانلری انتشار مجله “سخن” از سال ۱۳۲۲ تا ۱۳۵۷ بود که جمعاً ۲۷ دوره منتشر شد. مجلهٔ سخن در دوران دراز انتشار خود دو نسل از شاعران، مترجمان، محققان، داستان‌نویسان و ناقدان را تربیت کرد.

 

۴ شهریور ۶۹ ـ مهدی اخوان ثالث شاعر پرآوازه و موسیقی‌پژوه ایرانی با  تخلص «م. امید» در سن ۶۲ سالگی درگذشت. بود.

اخوان ثالث در شعر کلاسیک ایران توانمند بود. وی به شعر نو گرایید و آثاری در هر دو نوع شعر به جای نهاده است. همچنین آشنا به نوازندگی تار و مقام‌های موسیقیایی بوده ‌است.

پدر او که علی نام داشت، یکی از سه برادری بود که با انقلاب ۱۹۱۷ روسیه به ایران آمد و شناسنامه ایرانی گرفت، از این رو آنان نام خانوادگیشان را اخوان ثالث به معنی برادران سه‌گانه گذاشتند.  

۷ شهریور ۶۹ ـ سید شهاب‌الدین مرعشی نجفی فقیه و مرجع تقلید شیعه اهل ایران در سن ۹۳ سالگی درگذشت. او در طول بیش از هفتاد سال تدریس در حوزه علمیه قم، شاگردان زیادی تربیت کرد که از آن جمله‌اند: سید محمود طالقانی، مرتضی مطهری، محمد مفتح، محمدرضا مهدوی کنی… 

مرعشی نجفی در انتخابات ریاست‌جمهوری ۱۳۶۴، که به انتخاب سید علی خامنه‌ای برای دومین مرتبه به ریاست‌جمهوری انجامید، در کنار سید محمدکاظم شریعتمداری و سید صادق روحانی یکی از سه مرجع تقلیدی بود که از شرکت در انتخابات خودداری کرد. دلیل این اقدام در رسانه‌های بین‌المللی آن زمان اعتراض به رد صلاحیت مهدی بازرگان برای شرکت در انتخابات اعلام شده ‌بود.

۱۴ آذر ۶۹ ـ دکتر غلامحسین یوسفی ادیب، نویسنده، مترجم، استاد برجستهٔ ادبیات فارسی در سن ۶۳ سالگی درگذشت.  

دکتر غلامحسین یوسفی تا مهرماه ۱۳۵۸ در دانشگاه فردوسی مشهد در دوره‌های لیسانس و فوق لیسانس و دکتری ادبیات تدریس کرد.

دکتر یوسفی برای پیشبرد آموزش و تحقیق در زبان و ادبیات فارسی در دانشگاه فردوسی مشهد کوشش فراوان کرد. تأسیس دوره‌های فوق لیسانس و دکتری در دانشگاه فردوسی مشهد پس از دانشگاه تهران مدیون تلاشهای وی بود.

۲۲ مهر ۶۹ ـ بازدید گالیندوپل، گزارشگر ویژه ی کمیسیون حقوق بشر سازمان ملل از چند زندان جمهوری اسلامی. گرچه به آقای گالیندوپل اجازه ندادند بدانگونه که می خواهد از زندان های پاکسازی شده جمهوری اسلامی دیدن کند، و گرچه با تردستی، زندانیان “سرموضعی” را از او پنهان داشتند و گرچه می دانستند که گزارشگر ویژه ی کمیسیون حقوق بشر “سازمان ملل” بر آن نیست که مته بر خشخاش گذارد و حکومت ایران را از خود برنجاند، با این همه اوضاع خرابتر از آن بود که حتا آقای گالیندوپل محتاط و محافظه کار بتواند همه چیز را لاپوشانی کند و این در حالی ست که تنها به او اجازه داده بودند ۱۴ نفر از ۳۲ زندانی ی را که درخواست دیدارشان را کرده بود. ببیند:

“از ۱۴ تن یک نفر به جرم بهایی بودن، یک نفر به اتهام اقدام به خروج غیرقانونی، سه نفر به اتهام جاسوسی برای دولت های بیگانه، دو نفر به اتهام عضویت در حزب توده، ۷ نفر به دلیل امضا نامه سرگشاده به ریاست جمهوری، به زندان افتاده بودند”. (کتاب زندان جلد اول ناصر مهاجر) گزارش گالیندوپل در ۲۴ بهمن ماه سال ۶۹ منتشر شد.  

 

۱۵ دی ۶۹ ـ اعزام اولین سفیر جمهوری اسلامی ایران به هانوی در ویتنام. ویتنام نیز در سال ۱۳۷۶سفارت خود را در تهران تاسیس و اولین سفیر خود را به ایران اعزام نمود.

 

۶ اسفند ۶۹ ـ زهرا کیا پژوهشگر، نویسنده و مترجم زبان و ادبیات فارسی و همسر دکتر پرویز ناتل خانلری در سن ۷۵ سالگی درگذشت.

پدرش هادی کیانوری نوه ی شیخ فضل الله نوری بود. زهرا کیا در سال تحصیلات ابتدائی را در مدرسه ناموس انجام داد، به دانشسرای‌ عالی راه یافت و سپس وارد دانشکده ادبیات شد و در سال ۱۳۱۸ در دوره دکتری ادبیات پذیرفته شد. زهرا کیا از نخستین بانوانی است که در داخل کشور درجه دکتری ادبیات گرفت و سپس به تدریس در مدارس کشور پرداخت؛ و دبیر ادبیات دبیرستان نوربخش شد که از مهم‌ترین مدارس دخترانه کشور بود. دکتر زهرا خانلری با گذرانیدن امتحان دانشیاری به تدریس در دانشگاه پرداخت و به مقام استادی دانشگاه رسید و سالیان دراز در دانشگاه تدریس می‌کرد.

زهرا خانلری از پیشگامان فعالیت‌های زنان در ایران بود و طی نوشته‌ها و گفته‌های خود چنین یادآور شده‌است : “فکر ترقی و تساوی زن و مرد باید در تمام شئون اجتماعی و سیاسی و حقوقی و اقتصادی عادی جاری این کشور باشد”. “زن ایرانی بهیچوجه کم استعدادتر از زنان دیگر کشورها نیست. تنها علت عقب ماندگی اش، عقب ماندگی اجتماع و استبداد حکومت است، زیرا زن ایرانی از عهده هر کاری بر می‌آید”.

او روز ۶ اسفند ۱۳۶۹ شش ماه پس از درگذشت همسرش پرویز خانلری از دنیا رفت.

ـ پس از تدوین و تصویب قانون ارتش جمهوری اسلامی ایران، در سال ۱۳۶۹ دانشگاه های فرماندهی و ستاد نیروی زمینی، نیروی هوایی و نیروی دریایی در یکدیگر ادغام شدند و با نام دانشکده فرماندهی و ستاد ارتش جمهوری اسلامی ایران (دافوس آجا ) ، تحت یک فرماندهی و در تابعیت ستاد مشترک ارتش جمهوری اسلامی ایران قرار گرفتند.

 دیگر درگذشتگان این سال:  

ـ پوران با نام اصلی «فرح‌دخت عبّاسی طاقانی»، خواننده و بازیگر در سن ۵۷ سالگی درگذشت.  در دههٔ ۳۰ او یکی از مشهورترین خوانندگان ایران بود. با نام «بانوی ناشناس» و سپس «بانو شاپوری» (نام خانوادگی همسر اول) و بعد از آن با نام مستعار «پوران» پا در وادی هنر گذاشت.

پوران در سال ۱۳۶۹ زمانی که برای دیدن نوه اش به ایران آمده بود به علت ابتلا به بیماری سرطان درگذشت.

 

ـ دکتر علی‌اکبر سیاسی رئیس دانشگاه تهران از ۱۳۲۱ تا ۱۳۳۳، و چند بار وزیر در دولت ایران در سن ۸۵ سالگی درگذشت.

دکتر سیاسی در سال ۱۳۰۹ موفق به دریافت درجه دکتری در رشته روانشناسی از دانشگاه سوربن شد.

او در تدوین قانون تاسیس دانشگاه تهران شرکت کرد. به ابتکار او دانشسرای مقدماتی و دانشسرای عالی برای تربیت معلم در ایران تاسیس شد. پس از تاسیس دانشگاه تهران از اداره تعلیمات عالیه استعفا داد و به تدریس در دانشکده ادبیات پرداخت.

با پایان جنگ جهانی دوم و خروج نیروهای آمریکایی از تاسیساتی که در امیرآباد تهران داشتند، دکتر سیاسی آن تاسیسات را از دولت برای دانشگاه تهران گرفت و “کوی دانشگاه تهران” پایه‌گذاری شد.

پس از تیراندازی به شاه در دانشگاه تهران در ۱۵ بهمن سال ۱۳۲۷ دکتر سیاسی در مقابل درخواست اخراج استادانی که به حزب توده وابسته بودند ایستادگی کرد. در ۱۶ آذر ۱۳۳۲ سه دانشجوی دانشگاه تهران در تظاهراتی که همزمان با ورود ریچارد نیکسون به تهران رخ داد، با تیراندازی سربازان ارتش کشته شدند. دکتر سیاسی به ملاقات شاه رفت و به این رفتار اعتراض کرد.

اعتراضات او در نهایت به تعویض او از ریاست دانشگاه انجامید.