در بخش پیشین درباره‌ی علل زمینه‌ای سکته‌ی قلبی و عوامل شتاب‌دهنده‌ی آن صحبت کردیم و گفتیم که سخت شدن دیواره‌ی سرخرگ‌های قلب به دنبال بالا رفتن کلسترول بد خون و رسوب آن در دیواره‌ی سرخرگ‌ها علت اصلی سکته‌ی قلبی به‌حساب می‌آید و عواملی مثل مصرف سیگار، فشار خون بالا، دیابت، سابقه‌ی مثبت خانوادگی به این روند شتاب می‌دهند. در این بخش چگونگی پیشگیری از سکته‌ی قلبی را بررسی می‌کنیم.
برای پیشگیری از سکته‌ی قلبی و عوارض ناشی از آن که از نارسایی قلبی تا مرگ ناگهانی را دربرمی‌گیرد، باید ابتدا علائم آن را شناخت و در صورت رخداد، درست و به‌موقع اقدام کرد. یکی دیگر از راه‌های پیشگیری، همان‌طور که گفتیم بالا بردن کلسترول خوب خون است که در پایان این بخش به آن نیز می‌پردازیم.
علائم سکته‌ی قلبی عبارتند از:
احساس ناراحتی یا درد در قفسه‌ی سینه: این احساس ممکن است به‌صورت دردی تند، فشار یا احساس پُری در وسط سینه ظاهر شود و بیش از چند دقیقه ادامه یابد. این حالت می‌تواند بیاید و برود.
درد در نیمه‌ی بالای بدن: درد یا همان احساس ناراحتی ممکن است از قفسه‌ی سینه فراتر رفته، در نواحی گردن، شانه‌ها، پشت شانه‌ها و دندان‌ها یا فک منتشر شود. گاهی حتا ممکن است فقط درد در این نواحی احساس شود.
درد معده: درد ممکن است به سمت پایین قفسه‌ی سینه برود و در نواحی شکم احساس شود یا به‌صورت سوزش سر دل باشد.
تنگی نفس: ممکن است به نفس‌نفس بیافتید یا برای رفع کمبود اکسیژن نفس‌های عمیق بکشید. تنگی نفس گاهی قبل از احساس ناراحتی و درد در قفسه‌ی سینه رخ می‌دهد و یا حتا بدون احساس درد در قفسه‌ی سینه رخ می‌دهد.
اضطراب: گاهی ممکن است احساس ترس و وحشت بکنید بی‌آن‌که علتی برای آن داشته باشید.
سبکسری: علاوه بر احساس فشار روی قفسه‌ی سینه، ممکن است احساس گیجی یا خالی شدن سر به شما دست بدهد یا فکر کنید دارید از حال می‌روید.
عرق: ممکن است ناگهان عرق سرد و نامطلوب روی پوست شما بنشیند.
تهوع و استفراغ: حالت تهوع و استفراغ یکی دیگر از علائم همراه با سکته‌ی قلبی‌ست.
علائم سکته‌ی قلبی در زنان
در زیر ۵۰ سالگی، بیماری‌های قلبی عروقی و سکته در مردان شایع‌تر از زنان است. اما پس از یائسگی خطر این بیماری‌ها و رخداد سکته در زنان افزایش می‌یابد و احتمال ابتلا به بیماری‌های عروقی و رخداد سکته‌ی قلبی در سن ۷۵ سالگی با مردان برابر می‌شود. زنان ممکن است همه یا هیچ‌کدام از این علائم نمادین مربوط به سکته‌ی قلبی را نداشته باشند.
روی‌هم‌رفته در زنان تشخیص سکته‌ی قلبی سخت‌تر از مردان است، زیرا:
۱ـ در زنان شایع‌ترین علامت همان درد، فشار یا احساس ناراحتی در قفسه‌ی سینه است. اما احتمال این نیز می‌رود که سکته کنند بی‌آن‌که دردی در قفسه‌ی سینه، فک، شانه و پشت یا در ناحیه‌ی شکم احساس کنند و یا دیگر علائم بالا را نشان دهند.
۲ـ سکته‌ی قلبی خاموش، بدون علامت یا با علائم خفیف در زنان شایع‌تر است.
۳ـ زنان در قفسه‌ی سینه‌شان دردهایی احساس می‌کنند که ربطی به بیماری‌های قلبی عروقی ندارد. مثلا درد ناشی از انقباض نای. گاهی به دلیل وجود همین دردها، دردهای مربوط به سکته نادیده گرفته می‌شوند.
۴ـ حتا در الکتروکاردیوگرام زنان نشانه‌های مربوط به سکته‌ی قلبی کم‌تر دیده می‌شود.
۵ ـ به دلیل مبهم بودن علائم در زنان و دلایل دیگر، آن‌ها دیرتر از مردان به مراکز اورژانس مراجعه می‌کنند.
ناگفته نماند که علائم سکته‌ی قلبی از هر فرد به فرد دیگر فرق می‌کند. یکی ممکن است دردی خفیف داشته باشد و دیگری دردی بسیار شدید. بنابراین براساس تجربه‌ی دیگران تصمیم نگیرید. بیش‌تر سکته‌های قلبی با علائم مبهم شروع می‌شوند، مثلا احساس ناراحتی که اغلب درد نامیده نمی‌شود. این احساس ناراحتی ممکن است بیاید و برود. سعی نکنید علائم را دست کم بگیرید و به مشکلاتی مثل ناراحتی معده یا اضطراب نسبت‌شان بدهید.
نکته‌ی دیگر این‌که اگر علامت یا علائمی را که در بالا برشمردیم احساس کردید و ادامه‌دار شد، آن را بیش از پنج دقیقه تحمل نکنید و حتما به ۹۱۱ زنگ بزنید.
عوارض ناشی از سکته‌ی قلبی
ـ یکی از عوارض شایع سکته‌ی قلبی نارسایی قلبی‌ست. وقتی بخش بزرگی از ماهیچه‌ی قلب می‌میرد توان قلب برای پمپ کردن خون به بقیه‌ی بدن کاهش می‌یابد و همین به نارسایی قلبی می‌انجامد. بدن آب را در خود نگه می‌دارد و از پی آن اعضایی مثل کلیه از کار می‌افتند.
ـ فیبریلاسیون بطنی، آسیب به ماهیچه‌ی قلب هم‌چنین می‌تواند به فیبریلاسیون بطنی بیانجامد. به عبارت دیگر، پس از سکته فعالیت الکتریکی طبیعی ماهیچه‌ی قلب به هم می‌خورد و امواج الکتریکی نامنظم جایش را می‌گیرد، و همین سبب می‌شود که ضربان قلب متوقف شود و خون به مغز و دیگر اعضای بدن نرسد. اگر در مدت ۵ دقیقه خون به مغز نرسد آسیب دائمی یا مرگ مغزی پیش می‌آید.
بیش‌تر مرگ‌های ناشی از سکته‌ی قلبی که در اثر فیبریلاسیون بطنی اتفاق می‌افتد به این دلیل است که فرد به‌موقع به مرکز اورژانس یا بیمارستان نمی‌رسد. این نوع مرگ با شروع سریع کمک‌های اولیه قابل پیشگیری‌ست. یعنی انجام تنفس دهان به دهان و فشار روی قفسه‌ی سینه تا حدی که قلب را وادار به کار کند. البته مطالعات سال‌های اخیر نشان داده که اگر فرد کمک‌کننده نمی‌خواهد تنفس دهان به دهان بدهد، همان فشار روی قفسه‌ی سینه به‌تنهایی موثر است.
کلسترول خوب
در بخش قبل به کلسترول خوب و بد اشاره کردم و گفتم که کلسترول خوب از سخت شدن دیواره‌ی سرخرگ‌های قلب می‌کاهد و در نتیجه احتمال سکته‌ی قلبی را کم می‌کند. در این‌جا شرح می‌دهم که چگونه می‌شود سطح این کلسترول را در خون افزایش داد. برای بالا بردن این نوع کلسترول در خون نخست و بیش از هر چیز باید به شیوه‌ی زندگی‌تان توجه کنید.
شیوه‌ی زندگی تنها عامل موثر در افزایش یا کاهش کلسترول خوب خون است. حتا یک تغییر کوچک در عادت‌های روزانه می‌تواند میزان این نوع کلسترول را تا اندازه‌ی دلخواه بالا ببرد. مثلا:
ـ ترک سیگار، تا ۱۰ درصد میزان کلسترول خوب خون را بالا می‌برد. ترک سیگار آسان نیست ولی استفاده از چند استراتژی می‌تواند به شما کمک کند تا آن را ترک کنید.
ـ کاهش وزن. حتا کم کردن سه کیلوگرم از وزن در افراد چاق، به اندازه‌ی ۱میلی‌گرم/دسی‌لیتر کلسترول خوب خون را بالا می‌برد.
ـ فعالیت فیزیکی بیش‌تر. ورزش یا راه رفتن در مدت دو ماه تا ۵ درصد میزان کلسترول خوب را بالا می‌برد. بهترین ورزش‌ها عبارتند از تند راه رفتن، دوچرخه‌سواری و شنا، به مدت ۳۰ دقیقه و ۵ بار در هفته. یعنی انجام ورزش‌هایی که ضربان قلب را بالا ببرد. اگر به دلیل کمبود وقت یا توان جسمی نمی‌توانید ۳۰ دقیقه راه بروید یا دوچرخه‌سواری کنید این را به سه قسمت در روز تقسیم کنید.
ـ از چربی‌های سالم‌تر استفاده کنید. در رژیم غذایی سالم باید مقداری چربی باشد، اما این مقدار باید محدود باشد. هر فرد ۲۵ تا ۳۵ درصد از کالری روزانه‌اش را می‌تواند از چربی‌ها بگیرد ولی کم‌تر از ۷ درصد آن باید از چربی‌های اشباع شده باشد. خوردن ماهی، بادام، بادام زمینی، روغن زیتون و روغن کانولا کلسترول خوب را بالا می‌برند.
ـ اگر می‌خواهید الکل بنوشید، از زیاده‌روی خودداری کنید. اعتدال در مصرف الکل نیز به بالا نگه داشتن میزان کلسترول خوب کمک می‌کند. رعایت اعتدال عبارتست از این‌که: مردان بالای ۶۵ سال و زنان بزرگسال (از هر گروه سنی) می‌توانند یک پیاله و مردان زیر ۶۵ سال دو پیاله در شبانه‌روز بنوشند. حتا اگر قرار است یکبار در هفته بنوشید باز هم میزان نوشیدن باید روزانه حساب شود نه هفتگی. اگر الکل نمی‌نوشید که دیگر چه بهتر.
ـ برخی غذاها مثل نان‌های مرکب از چندغله، بادام، گردو و بادام برزیلی، روغن برزک از چیزهایی هستند که برای بالا بردن کلسترول خوب توصیه می‌شوند. به‌طور کلی خوردن غذاهای سالم و ورزش روزانه بهترین راه برای بالا بردن کلسترول خوب و پیشگیری از سکته‌ی قلبی‌ست.
* اکرم پدرام نیا، نویسنده، مترجم، پژوهشگر و پزشک ایرانی ساکن تورنتو ـ کانادا و از همکاران تحریریه ی شهروند است.
