ترجمه: حمید پرنیان
اشاره: این مطلب در بخش انگلیسی شهروند در تاریخ ۱۲ ژانویه ۲۰۱۲ منتشر شده است، ولی ترجمه ی آن زمانی دارد منتشر می شود که نمایش آثار ییلماز گونی تمام شده است، گرچه اطلاعات مندرج در آن همچنان به کار علاقمندان به فیلم و هنر خواهد خورد.
عجیب است که چطور هنر می‌تواند پدیده‌ای فرازمانی باشد، حتی در رسانه‌ای مثل سینما که برای انتقال پیام‌اش به بیننده، متکی بر فن‌آوری است.
نشسته‌ام توی سینمای بل لایتباکس (جشنواره‌ی بین‌المللی فیلم تورنتو) و دارم فیلم «یول» (جاده) از استاد ییلماز گونی را تماشا می‌کنم و به این فکر می‌کنم که این فیلم همان‌قدر به دوره‌ی انقلاب‌های ۱۹۸۲ در خاورمیانه مربوط است که به وضعیت امروز.
جشنواره‌ی بین‌المللی فیلم تورنتو در اقدامی کم‌نظیر در بخش «جاده‌ای به سوی خانه: فیلمهای استاد ییلماز گونی» به نمایش آثار این استاد سینما پرداخته است. این فرصت کم‌نظیر به تماشاچی‌های تورنتو اجازه می‌دهد تا فیلمهای نادری را ببینند.
از ۲۶ ژانویه تا ۵ فوریه ۲۰۱۲ هشت فیلم از ییلماز گونی نمایش داده خواهد شد که در میان‌شان فیلم «امید» (۱۹۷۹) است که منتقدین آن را با «دزد دوچرخه» ویتوریو دسیکا مقایسه می‌کنند.
فیلم «مرثیه» (۱۹۷۱) مطالعه‌ی فقر روستایی و سرکوب است. این فیلم، تحسین‌شده‌ترین فیلم گونی است و کارگردان‌اش آن را از داخل زندان کارگردانی کرده است. حلقه‌های خام این فیلم را به سوئیس قاچاق کردند و در پاریس تدوین شده است.
«جاده» (۱۹۸۲) نقد تلخی است از سرکوب‌های سیاسی و مذهبی و جنسی. این فیلم برنده‌ی جایزه‌ی نخل طلایی و جایزه‌ی ویژه‌ی منتقدین جشنواره‌ی کن شده است.
فیلمهای دیگری که در این بخش نمایش داده می‌شوند عبارتند از «رمه» (۱۹۷۸-۱۹۷۹)، «بیچاره‌ها» (۱۹۷۴)، «سید خان: عروس خاک» (۱۹۶۸)، «گرگ‌های گرسنه» (۱۹۶۹) و «رفیق» (۱۹۷۴).
این بخش که هر سال دستِ یک نهاد سینمایی در امریکای شمالی است، امسال از سوی ایرجو آکمن با همکاری بنیاد گونی برگزار شده است.
اگرچه ممکن است علاقمندان سینما با نام ییلماز گونی آشنا و مانوس نباشند، اما هنردوستان و علاقمندان به تاریخ سینمای خاورمیانه قطعا با کارها و تاثیراتی که این بازیگر و کارگردان کردتبار ترکیه بر پیشرفت و تحول فیلم‌سازی در ترکیه داشته آشنا هستند.
ییلماز گونی، کارگردان و فیلم‌نامه‌نویس و رمان‌نویس و بازیگر کردتبار ترکیه به‌خاطر به تصویرکشیدن مردم طبقه‌ی کارگر و مبارزات اجتماعی-سیاسی‌شان معروف است.
وی که والدین‌اش در مزارع پنبه کار می‌کردند، در میان فقیران و کارگران بزرگ شد و پیشینه‌اش را در مرکز کارهای سینمایی‌اش قرار داد.
گونی یکی از کارگردان‌های ترکیه است که از سینما برای آموزش سیاسی و تغییر اجتماعی بهره می‌برند و موقعیت‌های طبقه‌ی کارگر و فقرا را نمایش می‌دهند. سبک وی که به رئالیسم اجتماعی معروف است تغییر عظیمی بر سینمای ترکیه گذاشت. سینمای ترکیه قبل از گونی، پر از فیلمهای جنگی و ملودرام بود.
ییلماز گونی کارش را با دستیاری آتف ییلماز شروع کرد و بعد به بازیگری روی آورد و زود معروف شد. وی در یک سال در ۲۰ فیلم بازی کرد و نام هنری «چیرکین کرال» (شاه زشت) را بر خود نهاد.
در سال ۱۹۶۱ و در اوج شهرت بازیگری اش، به‌خاطر انتشار یک رمان کمونیستی محکوم به زندان (۱۸ ماهه) شد. این اولین حلقه از زندانی‌شدن‌های این فیلم‌ساز بود که به‌خاطر حمایت از سیاست‌های چپ و ملی گرایی کردی، از سوی رژیم نظامی ترکیه محکوم می‌شد.
گونی در ۱۹۶۵ از بازیگری به کارگردانی روی آورد و در ۱۹۶۸ کمپانی فیلم‌سازی خودش را تحت عنوان «گونی فیلم‌چیلیک» تاسیس کرد. فیلمهای وی در دهه‌های ۷۰ و ۸۰ (فیلم‌هایی مثل «امید» و «درد») با احساسات مردم ترکیه علیه رژیم ستمگر آن کشور همراهی می‌کرد.
اگرچه گونی سال‌های جوانی خویش را در زندان گذراند، اما از پشت میله‌های زندان فیلم‌نامه‌های «رمه» و «دشمن» (۱۹۷۹) را نوشت که هر دو را زکی اوکتن کارگردانی کرد.
«دشمن» جایزه‌ی افتخاری سی‌ام دوره‌ی جشنواره‌ی بین‌المللی فیلم برلین را در سال ۱۹۸۰ از آن خویش کرد.
گونی در آخرین مصاحبه‌اش با کریس کوچرای تاسف می‌خورد که «فیلم رمه در واقع تاریخ مردم کرد است، اما اجازه نداشتیم زبان کردی را در این فیلم استفاده کنیم؛ اگر ما از زبان کردی استفاده می‌کردیم، همه‌ی عوامل فیلم را زندانی می‌کردند».
گونی در ۱۹۸۱ از زندان فرار کرد و به فرانسه پناهنده شد. و دو سال بعد (۱۹۸۳) به کارگردانی روی آورد و «دیوار» را ساخت که درباره‌ی زندگی بچه‌های زندانی است. این فیلم با همکاری دولت فرانسه ساخته شده بود.
فیلمهای گونی برای مخاطبان امروزین‌اش می‌تواند در قالبی هنری درس تاریخ بدهد؛ درس‌هایی درباره‌ی تاریخ آشفته‌ی ترکیه. همه‌ی دانشجویان فیلم و تاریخ و تغییرات اجتماعی و سیاسی، باید فیلمهای ییلماز گونی را ببینند.
