شهروند ۱۱۹۲ ـ ۲۸ آگوست ۲۰۰۸
ایمن سازی شهرها در برابر فجایع و حوادث طبیعی مورد توجه همگان بوده و هست. مدیریت ریسک ابزاری است که در این گونه موارد قابلیت عملکردی بسزایی داشته و قادر است با پیشنهادات مفید از آثار زیانبار فجایع طبیعی بکاهد.
تجربه نشان داده است که ابعاد وسیع خسارات و تلفات ناشی از این گونه موارد در شهرهای مختلف جهان سبب شده است پژوهشگران دست به اقدامات کاربردی گسترده ای در زمینه بهینه سازی ایمنی در شهرها بزنند. از سوی دیگر، روش های مقابله با این گونه فجایع روز بروز بیشتر شده و قابلیت و کاربرد بیشتری پیدا کرده است.
بدیهی است که تحقیق و پژوهش در امور مربوط به ایمن سازی شهرها در برابر فجایع طبیعی سبب افزایش ابتکارات و اختراعات متنوعی در طراحی و یافتن بهترین ها شده است، البته بایستی مد نظر داشت که ابداع روش های مقرون به صرفه در اولویت بررسی خواهد بود.
برای دستیابی به این هدف، اولین قدم ایجاد برنامه هایی است که هدفش کاهش آثار زیانبار تحقق ریسک است.
در هر برنامه کمک رسانی حفاظت از جان و مال مردم جامعه که سرمایه های کلان کشور محسوب میشوند در اولویت بررسی است.
در این گزارش، موضوع مدیریت ریسک شهری در فجایع مخاطره آمیز با ابزارهای مدیریت بحران مورد بررسی قرارمی گیرد.
در سال های اخیر شاهد سونامی / هوریکن و توفان و گردبادهای مهیبی در شهرهای بزرگ جهان بوده ایم. اینگونه شهرها هر کدام از جنبه های مختلف اجتماعی، اقتصادی و زیست محیطی دارای ویژگی های خاصی بوده اند.
تحولات عظیم جهانی شدن در زمینه توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی از یک سو و وابستگی تکنولوژیک، اثرات متقابل مهمی را در ساختار آتی اجتماعی و اقتصادی شهرهای بزرگ جهان خواهند داشت. طبق آمار ارایه شده از طرف سازمان ملل، پیش بینی شده در سال۲۰۲۰ جمعیت برخی از شهرهای جنوبی آمریکا /شهرهای ساحلی مالزی و اندونزی/توکیو، بمبئی، لاگوس، شانگهای، جاکارتا، سائوپالو، کراچی، پکن، داکا و مکزیکوسیتی که هر کدام به نحوی دستخوش صدمات حاصله از توفان و گردباد و سونامی بوده اند به طور فزاینده ای رشد خواهد کرد. از این رو، می بایستی در جهت حفظ و حراست از جان و مال این گروه اقدامات شایسته صورت پذیرد تا در صورت تحقق فجایع طبیعی این شهرها به نابودی کشانده نشوند!
خوشبختانه در سالهای اخیر مدیریت ریسک و ایمن سازی در زمان بحران مورد توجه بسیار قرار گرفته است، زیرا مدیریت شهری ناگزیر است برای کاهش اثرات فجایع طبیعی منسجم و کارآ عمل نماید و روش های نو و تکنولوژی مرتبط با ایمن سازی را دائماً بهبود بخشد.
ابعاد وسیع خسارات و تلفات جانی ناشی از فجایع طبیعی در شهرهای مختلف جهان سبب شده تا تحقیق و پژوهش گسترده ای در زمینه بهینه کردن ایمنی در شهرها انجام گیرد.
مهمترین مسئله شیوه های ارتقای آمادگی از جمله مانورهای مقابله با بحران در مقابل فجایع طبیعی است تا شهروندان با آمادگی کامل توان مقابله با آثار زیان بار فجایع طبیعی را داشته باشند.
روش های آماده سازی:
مهم ترین راه، کاستن از آثار زیانبار خسارات است و این مهم در سایه ایجاد ستادهای مدیریت ریسک و بحران و سازماندهی و هماهنگی سازمانهای ذیربط تحقق مییابد. از سوی دیگر، افزایش آگاهی مردم در مورد ریسکهای ناشی از فجایع طبیعی و ایجاد تغییرات اساسی در رفتار مردم ضرورت پیدا خواهد کرد. مردم هر شهر باید اعتقاد پیدا کنند که با آموزش مناسب، می توانند خود را طوری مدیریت نمایند که در مقابل فجایع طبیعی، خودامدادی نمایند.
از جانب دیگر برای ایمن سازی شهرها در مقابل فجایع طبیعی، فرهنگ تفکری مردم منطقه بایستی به گونه ای باشد تا ایمن سازی به صورت یک تفکر و اولویت توسط همه مسئولان در آید.
اهم موارد پیشنهادی در مدیریت ریسک و بحران را می توان به قرار زیر برشمرد:
۱ـ تنظیم سیستم کنترل کیفیت و مشخص نمودن وظیفه و مسئولیت هر بخش شهری بر اساس برنامه های جامع مدیریت ریسک و بحران فجایع طبیعی و ارایه یک نسخه از این سیستم به شهرداری، آتش نشانی/ ارگان های ذیصلاح/سازمانهای داوطلب امدادرسانی از قبیل سازمان صلیب سرخ یا جمعیت هلال احمر که هر یک وظایف خود را قبل از بروز بحران مکررا با انجام مانورهای مشترک تمرین کرده باشند.
۲ـ ایجاد و مشخص نمودن امداد رسانهای رزرو که جای خالی هم گروه های خود را در زمان بحران ایفاد نمایند و قادر باشند در کوتاهترین زمان ممکن وارد عملیات امداد رسانی گردند.
۳ـ آماده سازی مردم برای مقابله با فجایع طبیعی
این کار با انجام مانورهای شهری و تمرین حداقل سالانه تحقق خواهد یافت.
تهیه نقشه از اماکن بزرگ که در زمان حادثه یا بایستی تخلیه شوند و یا به صورت پناهگاه از آنها استفاده شود.
شبیه سازی شرایط تحقق ریسک و ایجاد بحران:
نقش رادیو و تلویزیون بسیار مفید خواهد بود چرا که نقش تبلیغات برای آمادگی مردم مهم است. مانورها هدفشان افزایش سطح آمادگی در جامعه است.
در هر مانوری چهار هدف مد نظر است که در اولویت بررسی است پیشگیری، آمادگی، مقابله و بازسازی براساس نوع فجایع طبیعی این چهار مرحله ممکن است تغییر اولویت دهند.
شرایط بحرانی ممکن است در هر زمانی رخ دهد؛ بنابراین، همواره باید برای مقابله با آن آماده بود
طبقه بندی مانورها
مانورها بر اساس نوع ریسک، زمان، مکان و اهداف آن بر چند دسته تقسیم می شوند:
۱ـ مانور توجیهی: اساسی ترین مورد در مانورهای مدیریت ریسک و بحران است و مبنای برنامه را تشکیل می دهد و دارای اهداف مشخصی است.
۲ـ مانورماتریکسی: یک فعالیت برنامه ریزی شده است که یک یا چند روش مقابله با فجایع طبیعی را به آزمایش می گذارد.
۳ـ مانور شبیه سازی: مدیران و مسئولان نهادها در معرض شرایط اضطراری شبیه سازی شده، بدون محدودیت زمانی، قرار می گیرند. این تمرین دورمیز اتاق کنفرانس انجام میشود. مسائل مربوطه مورد تجزیه و تحلیل قرارمی گیرد.
۴ـ مانور عملی: برای ارتقاء مهارت فرد و سازمان طراحی و سازماندهی میشود. حضور در یک حادثه غیر مترقبه را برای امدادرسانان فراهم می کند.
۵ـ مانور کامل: به آزمایش گذاشتن کامل یک برنامه جامعه مدیریت ریسک و بحران است. درمقیاس کامل برنامه ریزی شده و در یک محیط واقعی تحقق مییابد.
دستاوردهای این گونه عملیات در چیست؟
ارزشیابی برنامه واقعی بودن عملیاتی که به روی کاغذ طراحی شده، مشاهده و ارزیابی نحوه استفاده از تجهیزات و تقویت روش های عملیاتی، آزمایش میزان آمادگی و هماهنگی و نیز برآورد کیفی و کمی کل طرح. از یک مانور موفق موارد ذیل حاصل میشود:
ـ ایجاد آمادگی برای مقابله با فجایع طبیعی
ـ مشخص نمودن نقاط ضعف کل یا بخشی از سیستم
ـ بهبود بخشیدن مستمر به کل طرح امدادرسانی
ـ روشن نمودن مسئولیت ها و وظایف هر بخش جهت جلوگیری از خطا و دوباره کاری
اطمینان یافتن از قابلیت اجرایی طرح
ـ آزمایش نمودن ادوات در زمان بحران و اطمینان حاصل کردن از عملکردشان
ـ ارتقاء روش های عملیاتی با ارایه روشهای نوین
ـ برآورد کیفی و کمی منابع انسانی و فیزیکی
ـ کنترل کیفیت و بهبود مستمر طرح
فرهاد فرسادی کارشناس ارشد بیمه است.
