اسد سیف
نگاهی به کتاب کاوه داداش زاده از نقاشی ها و شعرهای سالمندان
زمان با ارزش‌ترین گوهر حیاتِ آدمی‌ست. زمان تکرار نمی شود. هر انسانی یک‌بار زاده می شود، شانس دوباره‌ای پیدا نمی کند تا هستی را با تجربه خویش غنی گرداند.
سالمندی وا‌ژه‌ای‌ست هنوز نامکشوف. در سال‌های اخیر جهانِ غرب توجه‌ای ویژه به آن نموده است. حضور کهنسالان را در ادبیات و هنر بیشتر از پیش شاهدیم. پیران موضوع فیلم و داستان و رمان قرار می گیرند. پژوهشگران پیری را موضوع تحقیق خویش قرار داده، آثاری ارزشمند در این زمینه منتشر کرده‌اند. تا سال‌ها پیش جهان واژه تبعیض سنی را نمی شناخت. امروز اما نفی این تبعیض خود مبارزه‌ای‌ست به راه حقوق بشر.
در فرهنگ ما پیری را پایان زندگی می دانند و این‌که انسان دوران پویایی خویش به پایان رسانده، غرقِ در حسرت، لنگ‌لنگان در پسِ زندگی روان است. پیری پایان آرزوهاست. پیر تنها از گذشته می گوید، از تجربه خویش تا شاید جوان را درس زندگی باشد. متأسفانه در فرهنگ ما هنوز نگاه به نسل سالمندان، نگاهی سنتی‌ست.
کاوه داداش زاده
در پی حاکمیت جمهوری اسلامی بر ایران، در میان سیل گسترده مهاجران، عده زیادی میانسال حضور داشتند. با گذشتِ سی سال از حیات رژیم، سنِ این افراد که در کشورهای غربی پراکنده‌اند، اکنون به سالمندی رسیده است. سالمندان ایرانی مهاجر در خارج از کشور زندگی متفاوتی با نسل بعد از خود و هم‌چنین هم‌نسلان خود در ایران دارند. آنان در کلیتِ خویش نیمی از عمر را در ایران گذرانده‌اند، هم آنجا تحصیل و کار کرده‌اند. در کشور میزبان مشکل زبان، کار، رابطه و…دارند. در سنی کشور خویش ترک کرده‌اند که می توان گفت می بایست دوران شکوفایی زندگی خویش طی می کردند.
زمان در مکان به هستی انسان شکل می دهد. آن‌که از سرزمین خود رانده می شود و یا به زندان گرفتار می آید، مکان از او دریغ داشته شده و مجبور است زمان را در مکانی دیگر رامِ خویش گرداند. بازیابی زمان در مکانی ناشناس، آن‌هم در سنین بالا، مشکل حکایتی‌ست سراسر رنج. قدرتِ حاکم بر ایران، با تسخیر مکان تارانده‌شدگان از کشور، زمان زیستی آنان را مختل کرده است.
چگونگی گذرِ زمان برای کهنسالان موضوعی‌ست که کاوه داداش‌زاده، نقاش ایرانی ساکن کالیفرنیا، چند سالی‌ست به آن مشغول است. داداش‌زاده در ایران معلم نقاشی کودکان بود و در این راه پیش از انقلاب چهار کتاب از وی با نام “نقاشی و نوشته‌های کودکان” منتشر شده است. او که خود اکنون در مرز هشتاد سالگی قرار دارد، همه تجربه سالیان به یکباره در خارج از کشور در اختیار سالمندان ایرانی گذاشته است. عده زیادی از آنان را سال‌هاست در کلاس‌های نقاشی دور هم گرد آورده، به آنان نقاشی یاد می دهد. استقبال از کلاس‌های او نشانگر شوری‌ست از زندگی که وی در هم‌نسلان خود برانگیخته است.
بیشتر شاگردان داداش‌زاده زنان هستند. جسارت آنان در بیان موضوع بی‌نظیر است. علت شاید به قول مجید نفیسی در پیشگفتاری بر این اثر این باشد که؛ “زنان که در ایران مورد ستم شدید جنسی هستند وقتی به آمریکا می آیند و حمایت قانونی را از خود می بینند، سکوت را شکسته به بیان احساسات خود راغب می شوند.” زنان و مردانی بالای هفتادسال سن که در اکثریتِ خویش برای نخستین بار قلم‌مو و یا مدادِ نقاشی به دست گرفته، بر بوم و یا کاغذ طرح می زنند. شور هستی که در انسان بیدار شود، ذوقِ آفرینش سر بر می آورد. آفرینشِ نقاشی به سرایشِ شعر راه می برد و درون آدمی بیرونی می شود؛ به رنگی بر بوم و یا واژه‌هایی بر کاغذ.
کاوه داداش‌زاده منتخبی از کارهای بیش از صد تن از شاگردان خویش را در مجموعه‌ای با نام “زندگی ادامه دارد”، اخیراً در آمریکا به چاپ رسانده است.
آثار منتشر شده در این دفتر نشانی از افسوس گذشته بر خود ندارند. امیدی‌ست که راه به ادامه زندگی می برد. زمان در این آثار بی‌فردا نیست. آرزوهایی‌ست که بیشتر به دغدغه‌های ذهنی گذشته گره خورده‌اند. ایران و آینده آن موضوع بیشتر این آثار است. زندان، سنگسار و شلاق، حجاب، سرنگونگی رژیم، اعدام‌ها، زندگی آخوندها، رفتار ضد زن رژیم، تبعیض جنسی در بیشتر آثار به چشم می خورد.
در این میان یکی پایان رژیم را در انتظار است، آن دیگر در حسرت دیدار نوه‌ها روزگار می گذراند. یکی باغچه خانه خویش در ایران را کشیده و یکی هم طبیعتِ سرسبز و زیبایی که از ایران در ذهن مانده. بازگشت به ایران اما آرزویی همگانی‌ست.
نقاشی‌ها و شعرهای این مجموعه در واقع اعتراض به حکومتی‌ست که زندگی را از مردم دریغ داشته و آنان را از کشور خویش تارانده است.
نقاشی اثر کاظمی
در بیمِ حاکم بر زندگی، انسان به امید زنده است و امید در سراسر این دفتر موج می زند. پدیدآورندگان این آثار بی‌شک، چون همه ما، زمانی فکر می کردند که جهانی خواهند ساخت آرام و رام که در آن همه‌چیز در صلح، به دلخواه پیش خواهد رفت. متأسفانه چنین نشد. آرزوی ایده‌آل با واقعیت خشنی روبرو شد که نتیجه می توانست به یأس مطلق بدل گردد، اما امید رمز بی‌بدیلِ غلبه بر یأس و افسردگی‌ست. امید شادی می آفریند، در دل شور زندگی می نشاند و گذرِ خشنِ تاریخ را تحمل‌پذیر می کند.
پدیدآورندگان آثارِ این دفتر، در زندگی بسیار چیزها از دست داده‌اند، بخشی بزرگ از وجودشان در ایران مانده است. اگرچه در مهاجرت، در جای واقعی خویش قرار نگرفته‌اند، اما با امید به آینده، زندگی را ادامه می دهند. آنان برای خویش هویتی دیگر می جویند.
در فرهنگ ما تا کنون کسی این سان به آفرینش‌های ادبی و هنری سالمندان توجه نکرده است. کاوه داداش‌زاده نخستین کسی‌ست که در این عرصه واقعیتی عریان از زندگی ما را که در واقع بخشی از هستی ماست در تبعید، بر ما عرضه می کند تا ثبت تاریخ گردد.
کاوه داداش‌زاده به همراه شاگردان خویش در این اثر، انسان‌هایی هستند که علیه تبعیض سنی به مبارزه برخاسته‌اند. در این راه باید همگام آنان بود.
در چاپِ این کتاب، شنیدن این نکته نیز جالب است: جهتِ صرفه‌جویی در هزینه کتابی که نقاشی‌های رنگی در آن بسیارند، داداش‌زاده تصمیم می گیرد، از طریق ناشری چینی در آمریکا نسخه‌ی آماده چاپ را به چین بفرستد تا در آنجا چاپ گردد. در چین اما مسئولان چاپخانه با دیدن تصاویر زنان باحجاب و مردانِ عمامه به سر در کتاب، به بهانه ضدرژیم ایران بودن، از چاپ آن سر باز می زنند.
“زندگی ادامه دارد” را “شرکت کتاب” در آمریکا منتشر کرده است.
