احمد مزارعی
پس از گذشت هشت ماه سرانجام آقای مسعود بارزانی در روز ۱۱/۱۱/۲۰۱۰ اعلام داشت که همه ی رهبران احزاب، سازمانها و گروه های سیاسی عراقی موافقت خود را برای تشکیل دولت و به رهبری آقایان طالبانی رئیس جمهور، مالکی نخست وزیر و اسامه نجیفی رئیس مجلس، اعلام داشته اند. در همین مراسم اعلام شد که مسئولان احزاب موافقت کرده اند که چهار نفر که به اتهام بعثی و ارتباط با بعثی ها مجرم شناخته بودند مورد عفو قرار گرفته و می توانند در فعالیت های رسمی سیاسی کشور شرکت کنند. از طرفی مجلس نیز برای تنظیم سیاست های مهم و استراتژیک کشوری در آینده تشکیل شود و ریاست آن با علاوی باشد.
هشت ماه گذشته همراه با فعالیت های گسترده احزاب سیاسی برای سر و سامان دادن به اوضاع عراق بود. گروه های خشونت گرا که قصد داشتند از طریق ایجاد رعب و وحشت سیاست های خود را بر روند سیاسی تحمیل کنند با شکست روبرو شدند. مالکی در نطق کوتاه قبل از رسمیت یافتن جلسه پارلمان اظهار داشت: “ما در کنار خود کسانی را داریم که در عین حال که در روند سیاست و مصالحه حرکت می کنند، اما از سوی دیگر می کوشند با ایجاد انفجار و کشتار مردم، سیاست های خود را بر ما تحمیل کنند.” و این گفته مالکی کاملاً درست بود. در مقاله ای که در روزنامه واشنگتن پست به قلم دو نفر به نام های کارن دِِ یانگ و ناهد فاضل در روز ۱۱/۱۱/۲۰۱۰ نوشته شده بود، چنین آمده بود: “کسانی در پارلمان شرکت دارند که از انتخاب مالکی ناراضی هستند، اینان ممکن است دوباره به سیاست های خشونت آمیز بازگردند.” معنایش روشن است ولی به نظر می رسد که تا حد زیادی این سیاست با شکست روبرو شده است و انفجارات از این پس سیر نزولی خواهد داشت.
در طول هشت ماه گذشته آمریکا و عربستان کوشیدند که علاوی را به نخست وزیری برسانند، اما موفق نشدند، در پایان آمریکا آخرین کوشش خود را که اعزام جو بایدن و مک کین به کردستان بود، نشان داد. این دو کوشش فراوانی به خرج دادند که کردها را قانع کنند که ریاست جمهوری را به علاوی واگذارند، اما آقای مسعود بارزانی که طرف مذاکره کننده بود شدیداً مخالفت کرده و این ضرب المثل عربی را برای آنان آورده بود: “صاحب خانه بهتر از غریبه خانه خود را می شناسد (ترجمه)”. اکنون که آمریکائی ها فرصت علاوی را از دست داده اند می کوشند با تشکیل “مجلس تصمیم گیری های استراتژیک” که می توان گفت به مثابه “مجلس فقهای شورای نگهبان” در ایران است، سیاست های خود را اعلام کنند، اما این مجلس باید در پارلمان تصویب شود و به نظر نمی رسد بتوان در عراق امروز چنین مجلسی را تحمیل کرد، عجالتاً آقای مالکی و ادیب از رهبران حزب الدعوه آینده مجلس را نامعلوم خواندند.
در ماه های گذشته دولت مالکی موفق شده است با بسیاری از اعضای سابق حزب بعث که در کشتار مردم دخالت نداشته اند مذاکره کند و آنان را دعوت به کار کند. در دو سه سال گذشته نیز بسیاری با امکانات دولت عراق به کشور بازگشتند، اما اخیراً در سایت Iraq-ina.com، دو مطلب آمده که بسیار امیدوار کننده است. در یکی از آنها آقای “عبود عیساوی از رهبران ائتلاف شیعه اعلام داشته که ما بودجه ای برای مصالحه و بازگرداندن مخالفان سیاسی در نظر گرفته ایم و امیدواریم که به زودی شاهد حضور آنان در وطن باشیم”. در دیگری گروهی از بعثی های سابق که با نام “حزب بعث، گروه بازخوانان” معروف هستند، طی اطلاعیه ای از اصلاحات آقای مالکی پشتیبانی کرده و از اعضا و هواداران حزب بعث خواسته است تا برای آبادی و آزادی عراق در اصلاحات شرکت کنند. اقدام دیگر مالکی در جذب مخالفان سابق خود موجب شد تا آقای صالح مطلق که در گذشته به عنوان بعثی “توطئه گر” تحت تعقیب قرار داشت و به اردن رفته بود به عراق بازگردد. او دارای بیست کرسی در پارلمان است و قرار است وزارت خارجه را به او بسپارند. آقای مطلق ۶۳ ساله دکتر مهندس محیط زیست، با سابقه ی ۷ سال تدریس در دانشگاه بغداد، در سال ۱۹۷۷، به محاکمه ی ناعادلانه شیعیان توسط حزب بعث، مخالفت و اعتراض می کند و از حزب بعث اخراج می شود. او فردی مذهبی، وطن دوست و از اهالی شهر فلوجه است. بعد از سقوط صدام در مصالحه سیاسی شرکت کرد، اما سرسختانه از مقاومت مسلحانه علیه آمریکایی ها نیز حمایت می کرد. بنا به نوشته شرح مفصلی در سایت thirdpower.org، یکی از دوستان مالکی به همراهی با سفیر ایران در لبنان از مدتها پیش در اردن با وی ارتباط داشته و سرانجام وی می پذیرد که در دولت مالکی شرکت کند.
تأثیر کشورهای همسایه در کمک به تشکیل دولت مالکی
بدون شک اگر کمک های بسیار زیاد و مستمر همسایگان عراق نبود، دولت فعلی تشکیل نمی شد، ایران، ترکیه و سوریه نقش اصلی در وضعیت موجود داشتند. در مورد ایران باید گفت که رابطه ی تاریخی با رهبران مذهبی عراق و هم چنین نفوذ تاریخی ایران در عراق از نظر سیاسی و فرهنگی، بسیار موثر است. قراردادهای گسترده بازرگانی، وجود عتبات مقدسه که بیش از سه میلیون زائر سالانه به عراق مسافرت می کنند، رابطه ی امنیتی میان دو کشور و از همه مهمتر این که ملت عراق از نظر فرهنگی و سیاسی هم خوانی زیادی با کشورهای عربی هم چون عربستان، امارات، اردن و …. ندارند، در دوره ی صدام نیز چنین بود، با این حساب ایران، سوریه و ترکیه می توانند هم پیمانان و شرکای خوبی برای عراق باشند. آقای اسامه نجیفی از اهالی موصل فرد مورد نظر و علاقه ی ترکیه است. ترکها در منطقه ی موصل نفوذ فراوان دارند و انتخاب نجیفی مورد حمایت کردها نیز قرار داشت، زیرا هم مرزی آنان با موصل می طلبید که با تمایلات سیاسی ترکیه همدلی نشان دهند. ترکیه در کردستان عراق نیز ده ها میلیارد دلار سرمایه گزاری دارد. با این حساب ترکیه به طور جدی خواستار روند اصلاحات دولت مالکی و برقراری آرامش در عراق بود. در مورد سوریه باید گفت که بخشی از بعثی های مخالف صدام که در سوریه اقامت داشتند و از امکانات رسانه ای و مالی دولت سوریه برخوردار بودند اکنون به عراق آمده و در دولت مالکی شرکت دارند، مالکی خود نیز مدتی طولانی در سوریه زندگی می کرد. با این حساب نقش کشورهای همسایه عراق بسیار مثبت و در حقیقت به نفع همه ی آنها است. ایران در پیش بردن مصالحه در عراق و تشکیل دولت با شرکت طیف های گوناگون نقش به سزائی داشت. بنا به نوشته ی روزنامه ی شرق الاوسط چاپ لندن تاریخ ۱۱/۱۱/۲۰۱۰، روز تشکیل دولت در بغداد، بنا به گزارش شیرزاد شیرخانی، آقای نوشیروان بارزانی معاون مسعود بارزانی در حزب دموکرات و دکتر فواد حسین رئیس دیوان اقلیم کردستان در تهران به سر می بردند و با لاریجانی و جلیلی ملاقات داشته تا در مورد روند تشکیل دولت در بغداد تبادل نظر کنند. بنا به نوشته ی همین گزارش مسئولان ایرانی روند تشکیل دولت را در بغداد دنبال می کرده و کوشیده اند همه گونه همکاری را با بارزانی پیش ببرند و ….”
به نظر می رسد روند اصلاحات سیاسی در عراق در حال پیشروی است. بیشتر کسانی که در روز یازدهم نوامبر راضی شدند تا در مراسم پارلمان شرکت کنند، در هشت ماه گذشته در بدترین خشونت ها شرکت داشته اند، اما به این نتیجه رسیدند که باید اختلافات با یکدیگر را به رسمیت بشناسند و از خشونت دست بردارند. مردم عراق سابقه ی زندگی حزبی بسیار خوبی دارند. در دوره ی سی سال گذشته بیش از ۵/۳ میلیون عراقی عضو حزب بعث بودند و تمام امور کشور از طریق ارگان های حزبی که در تمام شهرها و روستاهای عراق حضور داشتند پیش برده می شد، امروز این فرصت پیش آمده که دیکتاتوری حزبی با رفتن صدام از میان رفته، اما تجربیات کار حزبی و جمعی باقی بماند.
زندگی و فضای سیاسی در عراق بسیار ملایم و تحمل پذیر است، حتی روحانیان عراقی نیز بسیار انعطاف پذیرند. همان طور که می دانیم سیستانی با تمام توانش می کوشد کاری به کار سیاست مداران نداشته باشد. تحولات عراق می تواند تأثیر بسیار مثبتی در اوضاع ایران داشته باشد. نظام ارتجاعی و قرون وسطائی ولایت فقیه در ایران انسان ایرانی را به مثابه سفیه، اکثراً هم لایعقلون، لایفهمون و کالاغنام می بیند، زنان را به مثابه ی انسان هائی درجه دوم که باید در اندرونی ها زندگی کرده و آشپزهای خوبی باشند می نگرد، بگذریم که این سیاست با بن بست روبرو شده و می رود تا شکسته شود. برعکس ایران که حتی یک اتحادیه کارگری، یک جمع مستقل نویسندگان، انجمن زنان و …وجود ندارد، در عراق حزب کمونیست این کشور در کنار مرقد مطهر مولای متقیان در کربلا دفتر دارد. انواع اتحادیه های کارگری و اتحادیه های نویسندگان، زنان و غیره واقعاً آزاد و فعالند. از فردای نخست وزیری مالکی، آزادی های فردی به رسمیت شناخته شد. همه ی مراکز تفریحی دوره صدام مجدداً به کار پرداختند. همسایگی ما با عراق و رابطه ی گسترده ی دو کشور می تواند به شکستن وضعیت پوسیده ی موجود در ایران کمک کند.
اکنون ترکیب قدرت در پارلمان این چنین است که همه ی شیعیان، مجلس اعلی، بدر، مقتدا صدر و حزب الدعوه زیر رهبری مالکی قرار گرفته اند و نخست وزیری و مراکز کلیدی قدرت بدون شک در دست آنها خواهد بود. کردها ریاست جمهوری را دارند و معاون رئیس مجلس به نام عارف طیفور نیز از ائتلاف کردستان است. معاون دیگر رئیس مجلس به نام قصی سهیل از گروه مقتدا صدر است و این دو را حساب شده برای معاونت ریاست مجلس انتخاب کرده اند، زیرا وی بعثی متعصبی است به طوری که در اولین نطق خود کردها را غیر مستقیم مورد عتاب قرار داد. در پاسخ او محمود عثمان سیاستمدار فرهیخته کرد، از وی خواست که از کردها عذرخواهی کند و حرف خود را پس بگیرد. آقای اسامه نجیفی رئیس مجلس در گذشته مخالفت های زیادی با کردها داشته است. گروه عراقیه متعلق به علاوی در حال حاضر دچار پراکندگی هستند. علاوی در آخرین مصاحبه خود قرار گذاشته تا مجدداً به پارلمان بازگردد و در فعالیت های پارلمانی به طور جدی شرکت کند. او در روز انعقاد جلسه به عنوان اعتراض پارلمان را ترک کرده بود.
کردها به وزنه سنگینی در معادلات سیاسی عراق تبدیل گشته اند. پیش از شرکت در پارلمان بیست خواسته داشتند که تقریباً همه ی آنها مورد موافقت مالکی قرار گرفت. طالبانی در دوره ی گذشته ریاست جمهوری خود توانست نقش بسیار متعادلی را داشته باشد. در این مرحله بارزانی نیز توانست با اقدام دعوت به همه ی احزاب به اربیل در منزل شخصی خود، به پراکندگی و سردرگمی موجود پایان دهد. وی دو روز بعد از تشکیل پارلمان در مصاحبه ای با مجله ی لوس آنجلس تایمز شرکت کرد و در پاسخ به این سئوال که:”آقای بارزانی شما و کردستان نقش اصلی سازندگان مردان اصلی سیاست و قدرت را پیش بردید، چگونه فکر می کنید؟” چنین پاسخ داد: “سرنوشت ما در عراق تعیین می شود و نه در کردستان، کردستان جزئی از کشور عراق است. نادرست است که بگوئیم کار بزرگی را در کردستان انجام داده ایم و بغداد را فراموش کنیم، نظر شما در این مورد نادرست است و این گونه اندیشیدن سیاست عاقلانه ای نیست.” به نقل از نشریه الدعوه صفحه اول تاریخ ۱۴/۱۱/۲۰۱۰ پاسخ بسیار استادانه و عمیق بارزانی نشان دهنده این است که کردها در سالهای اخیر در سیاست گزاری و شرکت در دولت عراق بسیار تجربه اندوخته اند و اگر این پاسخ بارزانی را در کنار مخالفت جدی ایشان مبنی بر عدول از پست ریاست جمهوری که توسط مک کین مطرح شده بود قرار دهیم اهمیت کردها در برقراری آرامش در کردستان و کل کشور عراق بیشتر روشن می شود.
نمی توان گفت روند مصالحه در عراق به پایان رسیده، هنوز راه درازی در پیش است، اما توافقات کنونی بسیار امیدوار کننده است و امید می رود که با شرکت بیشتر مخالفان سیاسی در روند اصلاحات موجود بتواند ریشه های خشونت طلبی را بیشتر بخشکاند و ملت عراق بتوانند پس از تحمل آن همه فجایع که در نتیجه ی اشغال کشور و بمباران شهرها برایشان پیش آمد، وارد مرحله ی تازه ای از آرامش، آسایش و سازندگی گردند.
پانزدهم نوامبر ۲۰۱۰
