هنگامی که فرد از نظر عاطفی با شخص دیگری پیوند برقرار می‌کند، دلبستگی آغاز می‌شود .بر طبق نظریه دلبستگی بالبی، دلبستگی یک ارتباط روانشناختی است که بین انسان‌ها رخ می‌دهد و برای مدت طولانی ادامه می‌یابد. از نظر بالبی، دلبستگی همان چیزی است که کودک را با توجه به نیازهای او که تنها توسط والدینش برآورده می‌شود، به مادر خود متصل می‌کند.
انواع سبکهای دلبستگی
۱– دلبستگی ایمن
وقتی کودکان به مراقب خود (والدین) دلبسته هستند، هر زمان که مراقبشان حضور داشته باشد، احساس شادی میکنند، اما وقتی از او جدا می شوند ناراحت هستند. در حالی که کودک هنگام ترک کردن پدر و مادرش دچار احساس ناراحتی می شود، با این وجود احساس می کند که به زودی سرپرستش برمی‌گردد.
۲– دلبستگی دوسوگرا
کودکی که هر وقت از پدر و مادر جدا شود بسیار ناراحت و غمگین می شود، اما از طرفی احساس نمی‌کند که هر وقت نیاز به چیزی داشته‌باشد می‌تواند به مراقب خود اعتماد کند.
۳– دلبستگی اجتنابی
کودکی که دلبستگی اجتنابی دارد تمایل دارد که از والدین خود دور شود. مطالعات نشان داده که ممکن است دلیل این نوع دلبستگی، والدینی باشند که از فرزندان خود غفلت کرده یا از آنها سوء استفاده میکنند.
۴– دلبستگی بی‌نظم
این دلبستگی در شرایطی است که هیچ وابستگی بین کودک و سرپرست وی وجود ندارد. هنگامی که والدین در زمان‌های مختلف واکنشهای مختلف از خود نشان می‌دهند، ممکن است کودک دچار سردرگمی و این نوع از دلبستگی شود.
اهمیت دلبستگی ایمن
تکرار تجربیات مثبت با مراقب اولیه به نوزادان کمک می‌کند تا دلبستگی ایمن داشته باشند. هنگامی که فرد بالغ با تغذیه، تغییر شرایط و یا در آغوش گرفتن کودک به گریه‌های کودک پاسخ می‌دهد، کودک یاد می‌گیرد که می‌تواند به مراقبش اعتماد کند تا از او حمایت کند و نیازهای او را برآورده سازد. تحقیقات نشان داده است که دلبستگی ایمن بهترین زیربنای ممکن برای رشد جسمی، عاطفی، فکری و اجتماعی سالم است.
کودکانی که دلبستگی ایمن دارند، تمایل دارند که:
روابط بهتر با دیگران برقرار کنند.
چیزهای جدید را امتحان کنند و به طور مستقل اکتشاف کنند.
پاسخ های شدیدی نسبت به استرس نداشته باشند.
از نظر اجتماعی سازنده تر هستند و رفتار پرخاشگرانه کمتری دارند.
کنجکاو و برون گرا هستند، آزادانه قادر به کشف محیط خود هستند.
همدل تر هستند.
خلاقیت و پایداری بیشتری در برطرف کردن چالش‌های زندگی نشان می‌دهند.
راحت تر یاد می‌گیرند.
بهتر قادر به کنار آمدن با مشکلات هستند.
توانایی ایجاد یک شبکه اجتماعی قوی، و ایجاد یک پیوند و رابطه پایدار و مثبت با شریک زندگی خود را دارند.
می‌توانند مشکلات را به تنهایی حل کنند و در صورت بروز مشکل، درخواست کمک کنند.
دوستیهای با دوام دارند.
روابط خواهر و برادری بهتری دارند.
احساس بهتری نسبت به خود دارند.
بیشتر در برابر احساس ناامیدی یا درماندگی محافظت می‌شوند.
به افرادی که دوستشان دارند اعتماد میکنند و می‌دانند که چگونه مهربان باشند.
باور دارند که اتفاقات خوب روی خواهند داد.
دلبستگی ناایمن
نوزادانی که پاسخهای منفی یا غیرقابل پیش بینی را از جانب مراقب خود تجربه می کنند، ممکن است سبک دلبستگی ناامن را در خود رشد دهند. این کودکان ممکن است بزرگسالان را غیرقابل اعتماد بدانند و به راحتی به آنها اعتماد نکنند.
کودکانی که دلبستگی های ناامن دارند ممکن است:
از مردم دوری کنند.
نگرانی‌های بیش از حد و اغراق آمیز داشته‌باشند.
عصبانیت، ترس و اضطراب نشان دهند
از تعامل با دیگران خودداری کنند.
مشکلات همراه با اختلال دلبستگی
اختلالات دلبستگی فقط محدود به مشکل در ارتباط نزدیک کودک با مراقبین نیست، بلکه احتمال ابتلا به مشکلات و اختلالات اجتماعی، عاطفی، رفتاری و تحصیلی در این افراد بالاست. آنها همچنین در معرض خطر بیشتری برای درگیرشدن با مسائل حقوقی در دوران نوجوانی هستند.
کودکانی که اختلالات دلبستگی دارند، ضریب هوشی کمتری دارند. آنها همچنین در معرض خطر بیشتری برای داشتن مشکلات زبانی هستند.
این کودکان به احتمال زیاد در آینده دچار اختلالات روانی می‌شوند. در مطالعه‌ای که در سال ۲۰۱۳ در مورد کودکان مبتلا به اختلالات دلبستگی انجام‌شد، مشخص شد که
۵۲ درصد مبتلا به ADHD بودند
۲۹ درصد اختلال نافرمانی مقابله جویانه داشتند
۲۹ درصد اختلالات رفتاری داشتند
۱۹ درصد مبتلا به PTSD بودند
۱۴ درصد مبتلا به اختلال طیف اوتیسم بودند
۱۴ درصد فوبیای خاصی داشتند
۱ درصد مبتلا به بیماری تیک بودند
به طور کلی، ۸۵ درصد از کودکان، علاوه بر داشتن اختلال دلبستگی، یک مشکل روانی دیگری نیز داشتند.
فناوری تهدیدی برای شکل گیری دلبستگی ایمن
تلفن همراه، کامپیوتر، تلویزیون و … عواملی در زندگی روزمره هستند که می‌توانند مانع از توجه کامل والدین به کودک خود شوند. پاسخگویی به ایمیل فوری در طول وعده غذایی، ارسال پیامک به دوستان در طول زمان بازی با کودک، یا تماس ویدئویی در مقابل فرزندتان، مواردی هستند که فرصت برقراری ارتباط چشمی با فرزند و درگیر شدن در برقراری دلبستگی ایمن بین والد و کودک را از شما و فرزندتان می‌گیرند. بدون تماس چشمی و توجه کامل شما، نشانه‌های غیر کلامی فرزندتان را از دست خواهید داد و متعاقبا قادر نخواهید بود ارتباط درست با او برقرار کنید.
چگونه کودکی با دلبستگی ایمن تربیت کنیم؟
کمک به کودک برای ایجاد یک سبک دلبستگی ایمن مسئله‌ای شخصی و مربوط به پاسخگویی به نشانه‌های کودک شما است. ابتدایی‌ترین حالت، پاسخگو بودن به نشانه‌های بدنی کودک است. به کودک خود کمک کنید تا یاد بگیرد که چگونه گرسنگی، خستگی و دیگر نیازهای خود را تشخیص دهد.
اطمینان حاصل کنید که کودک شما می‌داند وقتی احساس ترس می کند، یا می‌خواهد احساسات مثبت خود را با شما به اشتراک بگذارد، می‌تواند توجه شما را جلب کند. فراموش نکنید که حمایت عاطفی کودک و پاسخگویی به احساسات مثبت او از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
از تماس چشمی به عنوان راهی برای برقراری ارتباط با فرزند خود استفاده کنید.
وقتی وارد خانه می‌شوید، با فرزندتان سلام و احوالپرسی کنید و زمانی را به برقراری ارتباط با او اختصاص دهید. توجه کنید که زمان کافی را برای برقراری ارتباط با او درنظر بگیرید. به عنوان مثال، اگر در خارج از خانه کار می کنید، قبل از شروع شام یا اینکه قبل از اینکه سرگرم فعالیت‌های دیگر خانه شوید، زمان موردنیاز را برای برقراری ارتباط در اختیار فرزندتان قرار دهید. این زمان ممکن است از روزی به روز دیگر متفاوت باشد.
اگر عصبانی شدید، عذرخواهی کنید، اما نه بیش از حد. دلبستگی ایمن اساساً بر پایه اعتماد است. در نظر بگیرید که چگونه عذرخواهی واقعی اعتماد در روابط را افزایش می‌دهد. عذرخواهی نشان می‌دهد که پوزش کننده به احساسات شما اهمیت می‌دهد.
قابل پیش بینی باشید اگر فرزند شما به طور طبیعی مضطرب است، مشخص بودن روال به او کمک می‌کند تا بداند چه چیزی را انتظار داشته باشد.
کودکانی که سبک دلبستگی اجتنابی دارند به نظر می‌رسد وقتی والدینشان آنها را ترک می کنند، اهمیتی نمی‌دهند اما مطالعات مربوط به فیزیولوژی آنها داستانی متفاوت را بیان می‌کند. اگر چه به نظر می‌رسد که کودک دارای سبک اجتنابی بسیار متکی به‌خود است، ولی در واقع اینطور نیست، ممکن است پریشانی او به جای عدم وجود، مورد توجه واقع نشده باشد.
کودکانی هم هستند که مضطرب هستند و به راحتی نمی‌توانند از بزرگسالان درخواست کمک کنند. به عنوان مثال، اگر از چیزی ترسیده باشند خیلی راحت آن را با بزرگسال درمیان نمی‌گذارند و یا اگر یک نوشیدنی را زمین ریخته باشند و برای تمیز کردن آن به کمک نیاز داشته باشند، به راحتی از بزرگسال درخواست کمک نمی‌کنند. در این مواقع باید با فرزند خود کار کنید و او را متوجه سازید که شما همیشه در دسترس هستید و کودکتان می‌تواند هروقت به شما احتیاج داشت یا درخواست کمک داشت با شما مطرح کند. تاکید کنید که حتی اگر شما عصبانی باشید روی رابطه شما و فرزندتان تاثیر نمی‌گذارد و فرزندتان همچنان می‌تواند حرفها و نیازهایش را با شما درمیان بگذارد.
خلق و خوی کودک نقش مهمی در شکل‌گیری سبک دلبستگی او دارد.اگر فرزند شما به طور طبیعی مضطرب است، برای درک اضطراب خود به کمک شما نیاز دارد تا بتواند به راحتی و با اعتمادبه‌نفس محیط را بررسی کند.
اگر دلبستگی ایمن در کودک شما شکل نگرفته است، می‌توانید برای جلوگیری از مشکلات آتی و آماده‌سازی بستری مناسب برای رشد فرزند خود از خدمات مشاوره روانشناسی استفاده کنید.
لیا خلیلی (Lia Khalili) رواندرمانگر رجیستر و عضو کالج روان درمانگران آنتاریو است. وی دارای فوق لیسانس روانشناسی و لیسانس گفتاردرمانی و نویسنده و مترجم مقالات و کتب آکادمیک است و بیش از ۱۰ سال سابقه درمان اختلالات و بیماریهای مختلف در حوزه سلامت روان کودکان، نوجوانان و خانواده‌ها را دارا می‌باشد.
