پس از ده ها سال بی توجهی و شکست سرانجام بار دیگر و به طور ناگهانی سازمان ملل در آزمایشی دیگر قرار گرفته تا نشان دهد که موضوع ستیز و درگیری بین اسرائیل و فلسطین را چگونه بررسی می کند.
شصت و ششمین اجلاس عمومی سازمان ملل در حالی شروع به کار می کند که کارشناسان سیاسی در ارزیابی خود برگزاری این مراسم سالانه را چیزی بیش از دهن دره های پنهان نمایندگان در سالن برگزاری مراسم نمی شمارند. امسال اما آنها در انتظار نوعی رویداد می باشند که آمیزه ای است از توقع و عدم اطمینان. در صورتی که پشت درهای بسته قرار و مداری ویژه که از چشم انظار هم باید دور بماند، رخ ندهد، کشورهای عضو سازمان ملل به این رأی خواهند داد که چه اندازه خواهان فلسطینی مستقل هستند و در صورت تشکیل، آن را به رسمیت می شناسند. تعداد اندکی جرأت می کنند که با اطمینان از نتیجه ی این اقدام فلسطینی ها برای درخواست دولتی مستقل، گمانه زنی کنند. پیامد آن چه در اجلاس امسال سازمان ملل به وقوع خواهد پیوست، در آینده ی فلسطین، اروپا و آمریکا مؤثر است. از این گذشته نقش سازمان ملل در سیاست بین المللی را روشن تر خواهد کرد.
سازمان آوازطوماری در حمایت از ایجاد کشور فلسطین تهیه کرد که آن را در مقابل سازمان ملل به نمایش گذاشت
ناآرامی بین اسرائیل و فلسطین، دمل چرکین مزمنی است که از سال ۱۹۴۷ به این سو، دامنگیر سازمان ملل شده است. به کارگیری حق وتو از سوی آمریکا برای رد و عدم پذیرش قطعنامه های صادر شده در محکوم کردن اسرائیل، بخصوص در چند دهه ی بعد از پایان جنگ سرد، شرایط ویژه ای را برای شورای امنیت سازمان به وجود آورده است. این شرایط شامل دشوار شدن سیاستی یک دست در بین اعضای شورای امنیت نیز می باشد. امسال اما فلسطینی ها قصد دارند که شورای امنیت را دور بزنند و به جای تقاضا از شورای امنیت، درخواست شناسایی دولت فلسطینی حتا محدودتر از آنچه پیش از این اعلام کرده اند، را از اجلاس سازمان ملل متحد بکنند. بدیهی است که آنها به واکنش های احتمالی تند دو دولت اسرائیل و آمریکا آگاه اند. این پرسش که این استراتژی فلسطینی ها چه توضیحی دارد، را می شود با این پاسخ کوتاه جواب داد که سیاست مداران فلسطینی به این نتیجه رسیده اند که درخواست شناسایی از سازمان ملل حتا اگر بی حاصل هم باشد، بدتر از شکست و بی نتیجه ماندن ده ها سال مذاکره صلح نخواهد بود. آنها چیزی ندارند که از دست بدهند. به همین دلیل هم دست به چنین آزمایشی زده اند که آگاهانه یا ناخودآگاه، سیاست بین المللی کشورهای عضو در مورد دولت مستقل فلسطین را به نمایش خواهد گذاشت.
پس از قرارداد اسلو و شکست آن که اسرائیل در آخرین گام، زیر بار آن نرفت، روشن شد که گویا موقعیت موجود نمی توانست به نفع برنامه و استراتژی فلسطینی ها باشد. برنامه ی ساختن دیوار حایل و خانه سازی در مناطق اشغالی هم نشان می دهد که هر چه قدر این درگیری و ستیز بیشتر ادامه یابد، مذاکرات صلح هم هر دفعه نتایجی بدتر از بار پیش و بی ثمر دارد. زیر بار نرفتن اسرائیل فقط نتیجه ی سیاست های تندروهای یهودی نیست که حاصل این همه جدایی بین دو گروه حماس و فتح هم نیز می باشد که سیاست برخورد با اسرائیل را از دو جنبه ی متفاوت بررسی می کنند. اکنون دو جناح فتح و حماس در کنار یکدیگر ایستاده اند و برای درخواست شناسایی دولت مستقل فلسطینی از سازمان ملل، علیرغم تهدید آمریکا به قطع کمک های اقتصادی به فلسطینی ها و ادعای اسرائیل برای تشدید خانه سازی در کرانه های غربی رود اردن، با هم، هم آوا و یک دست حرکت می کنند. منطق این کار هم ساده است: شرایط شاهد این است که فلسطینی ها بازنده خواهند شد. به همین خاطر هم آنها قصد تغییر دینامیک جنگ و درگیری با اسرائیل را دارند.
بنابراین اکنون باز هم به این پرسش می رسیم که: با ارایه درخواست دولت مستقل فلسطینی توسط رهبران سیاسی این سرزمین در سازمان ملل، چه خواهد شد؟ یکی از امکانات این است که احتمالا پیمانی نوشته خواهد شد که بر اساس آن دولت اسرائیل دست از خانه سازی در مناطق اشغالی بردارد و فلسطین هم فعلا از درخواست خود دست بکشد تا به این صورت امکان ادامه ی گفتگوهای صلح وجود داشته باشد. مقامات فلسطینی به خوبی می دانند که دستیابی به یک صلح پایدار با اسرائیل در ارتباط تنگاتنگ است با مذاکره با دولت اسرائیل. به همین خاطر هم آنها خاطرنشان کرده اند که مسیری که آنها در سازمان ملل طی می کنند، به هیچ وجه جانشین مذاکرات صلح نخواهد بود. این ادعا را می توان چنین توضیح داد که تاکتیک جدید مقامات فلسطینی موجب نقض یا رد نوع دیگر مبارزه یا گفتگو با اسرائیل نیست.
در صورتی که اسرائیلی ها قبول کنند که دست از خانه سازی در مناطق اشغالی بردارند و مذاکرات صلح را جهت دست یابی به دو دولت مستقل اسرائیل و فلسطین ادامه دهند، احتمال این که فلسطینی ها بپذیرند که در حال حاضر درخواست دولت مستقل فلسطینی در قفسه های سازمان ملل بماند، وجود دارد. البته یادمان باشد که در اسرائیل هم نیروهای تندرو یهودی بیکار ننشسته اند و گفتگوهای درونی این نیروها نشان می دهد که اقدام فلسطینی ها برای درخواست شناسایی از سازمان ملل را نوعی تهاجم به منافع کشور می خوانند که به این ترتیب راه حل یاد شده چندان بدیهی هم نمی باشد.
می شود گمانه زنی کرد که در صورت عدم دست یابی به توافق نامه، فلسطینی ها به شورای امنیت سازمان ملل روی بیاورند. در شورای امنیت احتمالا آنها درخواست عضویت در سازمان ملل را خواهند کرد که نیروی تقویت کننده این حرکت را می شود حدس زد که راه حل آمریکا برای جلوگیری از جنگ و خون ریزی و ایجاد دو دولت مستقل می باشد که اساس آن مرزهای سال ۱۹۶۷ است.
اگرچه استفاده از وتو هم عذاب آور است و هم غیرقابل تحمل در عرصه ی سیاست جهانی، اما به یقین آمریکا از حق وتو در برابر درخواست فلسطینی ها برای شناسایی یا کشوری مستقل استفاده خواهد کرد. چنین کرداری از سوی آمریکا می تواند یک پیروزی تبلیغاتی برای فلسطینی ها باشد، اما پیشرفت سیاسی که بند ناف سیاست دو دولت مستقل اسرائیل و فلسطین هست را به همراه نخواهد داشت.
گام بعدی برای فلسطینی ها بردن این پرونده به مجمع عمومی سازمان ملل است. در این صورت، فلسطینی ها تقاضای دولت ناظر در سازمان مل را خواهند کرد. این مورد به آنها نه شناسایی کامل را می دهد و نه عضویت در سازمان ملل به مثابه دولتی مستقل را، اما، در عین حال می تواند پیروزی جانبی خوبی به حساب آید. در صورتی که فلسطینی ها بتوانند متنی متعادل برای قطعنامه تهیه و ارایه کنند که بر اساس آن اسرائیل به عنوان دولت مستقل و همسایه پذیرفته شده باشد، احتمال این که پشتیبانی ۱۹۳ کشور عضو سازمان ملل را جذب کنند وجود دارد.
کشور نروژ که من در آن زندگی می کنم و تا کنون تلاش فراوانی برای دو دولت مستقل اسرائیل و فلسطین کرده و بیش از پانزده سال پیش هم قرارداد ناکام اسلو را به امضای زنده یادان اسحاق رابین و یاسر عرفات رساند، هنوز هم به نوعی از سیاست های فلسطینی ها پشتیبانی می کند. این را می گویم چون علیرغم علنی شدن درخواست فلسطینی ها برای شناسایی از مجمع عمومی سازمان ملل، هنوز هم حتا یک کلام در مورد این که سیاست این کشور در قبال این درخواست چیست، از سوی وزارت خارجه ی این کشور اعلام نشده است. در هر حال اگر این درخواست با اقبال مواجه شود و با موفقیت پیش رود، تازه آغاز یک دور فشرده و جذاب بحث های حقوقی خواهد بود. اگر این گام برداشته شود به تدریج این باور در بین خیلی از کشورها رشد می کند که فلسطین حق دارد که عضو نهادهای دیگر سازمان ملل و سایر ارگان های بین المللی باشد. این چنین به آرامی فلسطین می تواند جایگاه بین المللی خود را محکم کند و در سال های پیش رو دولتی مستقل به حساب آید. در گفتگو با یکی از کارشناسان وزارت خارجه نروژ، او بر این باور بود که اگر این گام منتهی شود به حداقل دولت ناظر هم، می توان امیدوار بود که فلسطین بتواند در دادگاه لاهه پرونده ای علیه اسرائیل بگشاید یا سازمان ملل را مجبور کند که نیروهای حافظ صلح سازمان را در نوار غربی رود اردن و غزه قرار دهد.
اگر فلسطینی ها پرونده ی خود را به سازمان ملل ارجاع دهند، در چشم اندازی حقوقی و در درازمدت، دست آوردهای زیادی خواهند داشت. شاید که تصمیم بعضی از دولت ها در پافشاری شان برای تأسیس دو دولت مستقل اسرائیل و فلسطین بتواند سایر دولت ها را هم تشویق کند که در این راه با آن ها همراه شوند و سرانجام این آغازی باشد برای روندی که ما خواهان آن در مجمع عمومی سازمان ملل در همین پاییز امسال هستیم. نتایج و مفاهیم سیاسی این حرکت سیاسی در کوتاه مدت هنوز قابل گمانه زنی درست نیست، چون درگیری یا همدلی دو جناح فتح و حماس نیز می تواند نقشی تعیین کننده در واکنش دیگر کشورها داشته باشد. این که این دو جناح رقیب تا چه انداره در این آزمایش تاریخی موفق به همکاری برای صلح با اسرائیل می شوند، موضوعی است که باید منتظر برخورد درست یا نادرست دو جناح بود. از جانب دیگر، نیروهای تندرو در اسرائیل هم تهدید کرده اند که اگر فلسطینی ها پرونده ی استقلال یا به رسمیت شناخته شدن فلسطین را به سازمان ملل ببرند، خانه سازی در سرزمین های اشغالی را شدت خواهند داد.
پیامدهای احتمالی اجلاس سال جاری سازمان ملل
* در منطقه ی خاورمیانه که هنوز پس از ناآرامی های موسوم به بهار عربی نتوانسته از ثباتی همه جانبه برخوردار باشد، ستیز و درگیری بین فلسطین و اسرائیل می تواند منتهی به مناقشه ی بزرگی شود و انفجاری را موجب شود که پایان آن دیگر معلوم نیست.
* موضوع فلسطین چه بخواهیم و چه نخواهیم در مبارزات انتخاباتی آمریکا که دور هم نیست، تأثیر خواهد داشت که احتمالا به سود “اوباما” هم نخواهد بود.
* در سازمان ملل، استفاده ی احتمالی آمریکا از حق وتو، می تواند به بحث شدیدی دامن بزند که سیستم وتو و شورای امنیت را نیز به چالش خواهد کشید. در این صورت حقانیت شورای امنیت در جهانی که شرایط اش با آنچه که در سال هزار و نهصد و چهل و پنج بوده، تغییر کرده است، نیز به بحث گذاشته خواهد شد و در این چالش شاید که روابط بین الملل نیز دست خوش تغییرات شود که مثبت یا منفی بودن آن هنوز قابل گمانه زنی نیست.
* اگر با دیدی خوش بینانه به موضوع فلسطین و ارجاع پرونده شناسایی اش به سازمان ملل، نگاه کنیم، باید امیدوار باشیم که با روشی صلح جویانه این مسأله به سامان برسد و شاهد به وجود آمدن خاورمیانه ای خالی از ستیز باشیم که در نهایت توسعه ی این منطقه را با خود به همراه خواهد داشت. خود فلسطینی ها اما از این موضوع هراس دارند که این پرونده آغاز دور تازه ای از منفی گرایی در مورد آنها شود و همین مورد بتواند دامن بزند به بحث ها و گفتمان هایی که هیچ کدام مگر فرسایش روح و جسم ثمری نخواهد داشت و صلح را در چله ی کمان ندارد.
به باور من هر آنچه آمد نیز به اندازه کافی می تواند دلیل آن باشد که امسال اجلاس عمومی سازمان ملل را به دقت دنبال کنیم و امیدوار باشیم که آنچه در جهت صلح پیش می رود، موفق و کامیاب باشد.
پی نوشت:
آنچه خواندید را قبل از دوشنبه همین هفته نوشته بودم و به همین خاطر هم مجبور هستم که پی نوشت را در آخر بیاورم تا آخرین تحولات روزهای اخیر در مورد فلسطین و تصمیم به درخواست عضویت در سازمان ملل را آورده باشم.
در بالا نوشتم که نروژ که خود نیز از حامیان تشکیل دو دولت مستقل اسرائیل و فلسطین است، هنوز موضع معینی را اعلام نکرده که وزیر خارجه این کشور روز یک شنبه اعلام کرد که ما هنوز هم خواهان تشکیل دو دولت مستقل هستیم و از آن دفاع می کنیم. اما هم او در بخشی دیگر از گفتگو با رسانه های نروژی گفت که نروژ ضمن حمایت از فلسطینی ها برای تصمیم گیری که آیا رأی مثبت به درخواست فلسطینی ها برای عضویت می دهد یا منفی، منوط است به متن قطعنامه ای که فلسطینی ها تهیه کرده اند و روز جمعه در مجمع عمومی سازمان ملل خواهند خواند. وزیر خارجه نروژ هم چنین به طور غیرمستقیم گفت که نروژ خواهان حضور فعال فلسطینی ها در سازمان ملل است و دولت متبوع اش نیز در پی عضو ناظر در گام برای دولت فلسطین است. ایشان در پایان صحبت خود با رسانه های نروژی اظهار داشت که از اعلام موضع آمریکا سخت دلگیر است. او گفت که سیاست “هویج و چماق” دیگر امروز نمی تواند کارآمد باشد و باید سیاست بین المللی نوینی که کاربرد جهانی هم داشته باشد را دولت مردان آمریکایی و حتا بخشی از کشورهای عضو اتحادیه اروپا در پیش گیرند. (این جمله آخر اشاره است به فشار اتحادیه اروپا بر محمود عباس برای عدم درخواست عضویت در سازمان ملل).
در همین مورد یکی از کارشناسان کانون دفاع از صلح و آزادی به روزنامه ی داگس آویزن نروژ گفته است: حرکت “محمود عباس” و دولت فلسطین دقیقا یادآور سال ۱۹۴۹، سالی که دولت اسرائیل از سازمان ملل تقاضای عضویت کرده بود، است. در آن سال آمریکا با تمام توان به همه ی کشورهای اقماری خویش فشار می آورد که عضویت این کشور را بپذیرند. امروز اما دولت “اوباما” که دو سال پیش خود نیز دست دوستی با مسلمانان دراز کرد و در مورد تنش بین فلسطین و اسرائیل گفته بود که باید این ماجرا با صلح و صفا حل شود، تصمیم دارد که علیه این درخواست به حق از کارت قرمز خود که «حق وتو» نام اش داده اند علیه فلسطین استفاده کند و برای این که به این زحمت نیفتد و در عرصه ی جهانی بتواند از مواضع پیشین خود دفاع کند، فشار بسیاری بر کشورهای عضو شورای امنیت و به خصوص بر کشورهای عضو غیردایم می آورد تا اصلا این درخواست به اکثریت نرسد که نیازی به وتو باشد. دیروز هم نماینده اسرائیل در سازمان ملل رسما اعلام کرد که آمریکا و اسرائیل برای رایزنی با کشورهای عضو سازمان ملل در حال گفتگو می باشند تا فلسطین را قانع کنند که دست از درخواست خود بردارد و اگر این تقاضا طرح شود، آنها رأی منفی به آن بدهند. این در حالی است که بیش از نود کشور تا امروز کشور مستقل فلسطین را به رسمیت شناخته اند. بنابراین باید منتطر روزهای پر جنب و جوشی در سالن های سازمان ملل برای جمع آوری رأی موافق یا مخالف توسط فلسطینی ها از یک طرف و آمریکا و اسرائیل از سوی دیگر بود.
اما سفر جناب دکتر “احمدی نژاد” نیز در این میانه می تواند به ضرر فلسطینی ها باشد. چرا؟ چون چهره ای که در عرصه ی جهانی از ایران وجود دارد، کشوری است که از تروریست ها حمایت می کند و احتمالا ایشان هم در متن سخنرانی خود به این جریان و حذف اسرائیل از نقشه جهان اشاره خواهد کرد. به این ترتیب دست دو دولت آمریکا و اسرائیل و سایر کشورهایی که بر ناامن بودن کشور مستقل فلسطین اصرار دارند، باز خواهد بود تا علیه مردم فلسطین و نه علیه حماس به سم پاشی ادامه و آنها را وادارند که به درخواست فلسطین رأی منفی دهند.
خلاصه آن که روزهای مهمی را برای سرنوشت و آینده ی فلسطین و سیاست های چماق و هویج کشورهای غربی و به ویژه آمریکا پیش رو خواهیم داشت. امیدوارم که سخنان احمدی نژاد وضعیت را از آنچه هست خراب تر نکند.
* عباس شکری دارای دکترا در رشته ی “ارتباطات و روزنامه نگاری”، پژوهشگر خبرگزاری نروژ، نویسنده و مترجم آزاد و از همکاران تحریریه شهروند در اسلو ـ نروژ است که بویژه اتفاقات آن بخش از اروپا را پوشش می دهد.
