هر چند توسعه صنعتی، رشد و شکوفایی در ابعاد مختلف زندگی بشر، به ویژه در بعد اقتصادی به وجود آورده و به تاسیس مراکز تولیدی و صنعتی نوین، استفاده از فن آوری های پیشرفته در زمینه بهره برداری بهینه از منابع و امکانات موجود در طبیعت، گسترش شهرها و کشورها، ازدیاد و تنوع کالا و خدمات، رفاه و آسایش و امثال آن انجامیده است، اما از آنجا که توسعه اقتصادی کشورها در مراحل نخست از رویکرد زیست محیطی برخوردار نبوده، خسارت های شدیدی را به محیط زیست وارد کرده است.
حفظ محیط زیست تلاش همگانی را می طلبد
در این زمینه می توان به بروز حوادث ناگوار زیست محیطی مانند حادثه انفجار در بوپال هند و نیز حادثه اتمی چرنوبیل روسیه و آلودگی های گوناگون وارده به محیط زیست به ویژه محیط زیست انسانی و طبیعی اشاره کرد. همچنین افزایش انواع وسایل نقلیه موتوری که از سوخت فسیلی استفاده می کنند و روز به روز به تعداد آنها نیز افزوده می شود، را می توان به عنوان عوامل اصلی آلودگی هوا نام برد.
کارخانه ها و مراکز صنعتی با تولید فاضلاب و پسابهای آلوده و گاهی کشنده، زیان های غیر قابل جبرانی به محیط زیست وارد می کنند.
عملکرد بشر در این زمینه تا آنجا ادامه یافته، که اقلیم مناطق را دگرگون کرده و رودخانه و دریاهای آلوده به وجود آورده و خلاصه آنکه بشر تعادل موجود در طبیعت را بر هم زده و در آن بی نظمی و نابسامانی بوجود آورده است.
محیط زیست دچار آلایندگی و تخریب شده و در نتیجه آب و هوای کره زمین که نقش بسزایی در حیات آدمی و دیگر موجودات دارد در وضعیت نامطلوبی قرار گرفته و با گسترش آن در ابعاد دیگر، فاجعه ای به نام (بحران محیط زیست) در عرصه جهانی پدید آمده است. این نابسامانی های موجود در طبیعت و آلودگی های زیست محیطی را باید ناشی از بهره وری نادرست انسان از طبیعت و منابع آن دانست. در چند سال اخیر به تدریج آگاهی مردم جهان درباره خطراتی که محیط زندگانی آنها را تهدید می کند افزایش یافته و در همین راستا انجمن ها، گروه ها و سازمان های طرفدار محیط زیست به صورت داوطلبانه تشکیل شده اند و به گونه ای فعال و مستمر با علل و عوامل مخرب زیست محیطی به مبارزه برخاسته اند. آنها کوشیده اند تا توجه مردم جهان را به واقعیات زیست محیطی و لزوم حفاظت از آن در جهت حفظ و استمرار نسل بشر و دیگر موجودات جلب کنند.
فعالیت های انسان در راستای توسعه، به هر طریقی که باشد، تبعات و اثرات مختلفی بر محیط زیست خواهد داشت. گرچه نمی توان از رشد و توسعه مورد نیاز جامعه بشری چشم پوشید، ولی می توان نسبت به استانداردسازی آن کوشید و معیارها و مقررات زیست محیطی را تدوین و تقویت کرد. از طرفی رشد و توسعه نیازهای بشری نباید به بهای نابودی منابع طبیعی تمام شود. از همین رو با توجه به مشکلات پیش آمده و به منظور همگرایی هرچه بیشتر دستاوردهای تکنولوژیک با حفظ محیط زیست شاخه جدیدی در مطالعات علمی و در دهه گذشته با رویکرد چند رشته ای، به نام “مدیریت محیط زیست” به وجود آمده است. مدیریت محیط زیست با پایه های علمی و پژوهشی جدید قادر است در دراز مدت بحران آلودگی محیط زیست را کاهش دهد و یا به حداقل برساند.
مدیریت محیط زیست دارای تعاریف مختلفی است که برخی از آنها عبارتند از: کنترل آن دسته از فعالیت های بشری که تاثیر بارزی بر محیط زیست دارند، و یا تدوین استراتژی های توسعه ای متناسب با محیط زیست، و یا اینکه مدیریت محیط زیست، سطح مشترک بین تلاشهای علمی و اجرای خط مشی های توسعه ای است.
مدیریت محیط زیست، روند تخصیص منابع طبیعی و مصنوعی به نحوی است که با استفاده بهینه از محیط زیست بتوان حداقل نیازهای اولیه بشری و در صورت امکان بیش از نیازهای اولیه را به صورت پایدار محقق نمود.
مدیریت محیط زیست، تلاشی است برای یافتن بهترین انتخاب های زیست محیطی ممکن با استفاده از تکنیک های موجود، به طوری که باعث صرف مخارج و هزینه های مفرط نگردد.
سیستم های مدیریت محیط زیست می توانند در فعالیت های خود از سه موضع مجزا عمل نمایند:
مدیریت بازدارنده: این نوع از مدیریت با هدف جلوگیری ازاثرات زیست محیطی نامطلوب اتخاذ می شود.
مدیریت واکنشی( تنبیهی): این نوع از مدیریت با هدف کنترل و محدود ساختن آسیب های زیست محیطی اتخاذ می گردد.
مدیریت ترمیمی: این نوع از مدیریت با هدف تعدیل اثرات زیست محیطی از طریق ایجاد توازن در فعالیتهای مختلف اعمال می گردد.
مدیریت زیست محیطی رویکردی سیستماتیک در به حداقل رساندن تاثیرات پروژه ها یا سازمان ها بر روی محیط زیست است.
استفاده از سیستم مدیریت زیست محیطی مزایای زیر را به همراه دارد:
• برخورداری از رویکردی ساختاریافته در تعیین اهداف زیست محیطی و ابزار دستیابی به آن
• شناسایی ریسک ها و فرصت های بهبود در بهبود کارآیی زیست محیطی
• ایجاد اطمینان در انطباق نیازمندی های قانونی زیست محیطی با دیگر جنبه های اجرایی پروژه ها و طرح های شهری یا صنعتی
• صرفه جویی و کاهش در هزینه های مربوط به مصرف انرژی، زباله و مواد اولیه
• فراهم سازی فضای مناسب جهت بهبود مستمر کارآیی زیست محیطی و تقویت نهادها و سازمانهای مجری در دستیابی به اهداف استراتژیک خود
تمرکز بر محیط زیست و اثر آن بر عملکرد کلی سازمان
سیستم مدیریت زیست محیطی اثربخش می تواند اثرات سازمان ها و مراکز تولیدی را بر محیط زیست کاهش داده و به طور همزمان موجب افزایش کارآیی، شناسایی فرصت های کاهش هزینه، و کاهش دیون زیست محیطی گردد. احساس وظیفه جدی و پذیرش مسئولیت زیست محیطی موجب ایجاد تصویری مثبت از سازمان در نظر مشتریان، مراجع قانون گذار، و سهامداران می گردد. این سیستم همچنین موجب می شود که تهیه و ارایه گزارشات عملکردی و سالانه به سهامداران از جامعیت وکفایت لازم برخوردار شود چراکه کارآیی زیست محیطی یک سازمان و یا یک مرکز تولیدی را نیز درگزارشات خود منعکس می سازد.
* زهرا حوائجی دارای مدرک فوق لیسانس محیط زیست، ۱۱ سال در زمینه محیط زیست با عنوان کارشناس در انجام پروژه های زیست محیطی کار کرده و همچنین مولف مقالات علمی و مترجم کتاب هایی در این زمینه بوده است.
