شماره ۱۲۱۰ ـ پنجشنبه ۱ ژانویه ۲۰۰۹
بخش دوم و پایانی
اوضاع طبیعی اشترانکوه
اشترانکوه یکی از رشته کوههای معروف ایران است. این رشته کوه دارای یخچال ها و برف چال های دایمی است و یکی از بلندترین رشته کوههای منطقه پیشکوه در زاگرس است. جهت این رشته کوه شمال غربی ـ جنوب شرقی است. و از ایستگاه رودک در محور راه آهن تهران ـ اهواز در ۱۸ کیلومتری غرب درود شروع می شود و تا خلیل آباد در ۲۰ کیلومتری جنوب غربی الیگودرز امتداد می یابد. رخ شمالی این رشته کوه مشرف به سمت ایستگاه رودک و چند ایستگاه دیگر راه آهن است، و رخ جنوبی آن مشرف به قالی کوه است و برآفتاب نامیده می شود. این کوه در قسمت شمالی بیشتر یال هایی با شیب ملایم دارد، در صورتی که در جبهه ی برآفتاب معمولا بریده و سنگی و دارای پرتگاه های عمیق است.
مهمترین قله های اشترانکوه عبارتند از:
۱ـ قله ی چال میشان به ارتفاع ۴۰۵۰ متر، مشرف به ده بیدستانه در شمال و گردنه ی پنبه کار در جنوب.
۲ـ قله ی گُل گُل به ارتفاع ۴۱۰۰ متر، مشرف به ده کرچیون و تیون در شمال و دریاچه ی گهر در جنوب.
۳ـ قله ی سن بران به ارتفاع ۴۱۵۰ متر، مشرف به ده تیون در شمال و دریاچه گهر در جنوب.
۴ـ قله ی کول لایو (چال میدان) به ارتفاع ۴۰۸۰ متر مشرف به دریاچه ی گهر
۵ـ قله ی فیال سون به ارتفاع ۳۹۰۰ متر مشرف به دریاچه ی گهر بالا در جنوب
۶ـ قله ی میرزایی به ارتفاع ۳۷۰۰ متر مشرف به دریاچه گهر
۷ و ۸ـ قله ی تخت شاه و شاه تخت ۳۸۵۰ و ۳۹۰۰ متر مشرف به گردنه ی تاپاله از جنوب.
۹ـ قله ی پیارو به ارتفاع ۴۰۰۰ متر
(ارتفاع های ذکر شده در اینجا ممکن است با نقشه ها و تحقیقات جدید، مغایرتهایی داشته باشد.)
راههای صعود به منطقه اشترانکوه
ناحیه ی شمالی منطقه اشترانکوه را میتوان به سه منطقه صعود تقسیم کرد:
۱ـ منطقه ی کمندون شامل قله های کول جنو، تخت شاه، از نادر. این قله ها را می توان از ده کمندون صعود کرد. مسیر صعود به سمت شرق تا محلی به نام تونل برف پیر ۵ ساعت وقت لازم دارد و از تونل برف پیر تا قله به طور متوسط ۵/۳ ساعت به طول می انجامد.
۲ـ منطقه ی سراب تخت شاه شامل قله های تخت شاه، پیارو، فیال سون و همایون. این قله ها از طریق سراب تخت شاه قابل صعود هستند و برای صعود تمامی قله های این منطقه (تخت شاه) حدود سه روز وقت لازم است.
۳ـ منطقه ی تیون و پاتاف شامل قله های میرزایی، کول لایو، سن بران، گل گهر، گل گل و چال میشان. این قله ها تماما از منطقه ی تیون و دربند با صرف ۵/۱ روز وقت قابل صعود هستند.
برای رسیدن به منطقه ی اشترانکوه از سه محور می توان اقدام کرد:
۱ـ جاده ی اسفالته اصفهان ـ خوزستان که در مسیر خود از ازنا و دورود در شمال و شمال غربی منطقه ی اشترانکوه عبور می کند.
۲ـ راه آهن سراسری که از ازنا و درود عبور می کند.
۳ـ جاده شوسه ی الیگودرز ـ شول آباد که از شرق منطقه عبور می کند.
در داخل منطقه نزدیک ترین شهرها به منطقه ی اشترانکوه دورود و ازنا هستند. شهرستان دورود در شمال غربی منطقه واقع شده است. هوای این شهر به دلیل مجاورت با کارخانه سیمان آلوده است و غباری از گرد سیمان همیشه بر فراز شهر موجود است. شهر ازنا نیز در منتهی الیه به شمال منطقه قرار دارد و در مسیر راه آهن سراسری است.
رودخانه های منطقه ی اشترانکوه
۱ـ رودخانه ماربره؛ سرچشمه ی این رودخانه از دره تخت است. این رودخانه پیش از دره تخت قاتان نامیده می شود. رودخانه قاتان در محل دره تخت با رودخانه کوچکی که از جاپلق سرچشمه می گیرد، یکی شده و تشکیل رودخانه ماربره را می دهند. این رود یکی از مهمترین رودهای منطقه ی اشترانکوه است. از دره تخت، این رودخانه وارد کرچیون می شود و در امتداد در بند کلکله ادامه پیدا کرده وارد حشمت آباد می شود و سپس در نزدیکی دو رود با رودخانه تیره که از سربند اراک سرچشمه می گیرد، یکی می شود و از وسط شهر دورود می گذرد. از اینجا به بعد این رودخانه به نام آب سزار مرز طبیعی لر فیلی و لر بختیاری می شود.
در رودخانه ی ماربره انواع ماهی های بومی رودخانه ای ایران مانند زرده ماهی و سیاه ماهی دیده می شود.
۲ـ رودخانه قاتان ـ این رودخانه از شمال شرقی اشترانکوه سرچشمه می گیرد و در حوالی دره تخت به رودخانه ماربره می ریزد. سراسر مسیر این رودخانه در منطقه اشترانکوه است. در اواخر فصل تابستان آب قاتان کم می شود. در این رودخانه نیز ماهی های بومی موجود است.
۳ـ رودخانه گهر ـ سرچشمه ی این رودخانه از تنگ تاپله و چشمه های جوشان دریاچه گهر است. مسیر این رودخانه به طرف غرب و سپس جنوب غربی از دریاچه گهر شروع می شود و در امتداد دره ی نی گا بین رشته کوه اشترانکوه، تخت کالا، گزورسون سرسبز، و دره در رد شده و به سمت غرب می پیچد و پس از روستاهای نی، عمارت، جله، در جم چید به رودخانه سزار می ریزد.
در سالهای ۱۳۵۱ و پس از آن، در این رودخانه تعداد زیادی ماهی قزل آلای رنگین کمان و خال قرمز توسط سازمان حفاظت محیط زیست ریخته شده است.
۴ـ رودخانه ی دره دزدون ـ سرچشمه این رودخانه، دره دزدون است. مسیر این رودخانه در جنوب شرقی منطقه است و یکی از شعبات رودخانه دز می باشد. این رودخانه پس از عبور از منطقه ی اشترانکوه با رودخانه های دردایی، ارجنگ، سرداب، دره لاکو، آب رحمت، گاه بادوش، پیر ماهی، زز، و سوزان یکی می شود و در تنگ پنج به رودخانه ی دز می پیوندد.
دریاچه ی گهر
دریاچه ی گهر از پدیده های زیبای منطقه ی اشترانکوه است. این دریاچه در دره ای محصور بین رشته کوههای اشترانکوه، اسینه، و تخت کالا قرار دارد. گهر بزرگ را در اصطلاح محلی گله گهر و گهر کوچک را کره گهر می نامند.
گهر کوچک در فاصله یک کیلومتری شرق گهر بزرگ و بالاتر از آن قرار دارد و بیشتر یک سراب بزرگ است و اطراف گهر کوچک نی های فراوانی وجود دارد. آب گهر از آب برف، و چشمه های اطراف دریاچه تامین می شود.
آب دریاچه ی گهر بزرگ از رودخانه ای که از گهر کوچک می آید و نیز از چشمه های خودجوش دریاچه تامین می شود. طول آن یک کیلومتر و عرض آن حدود ۷۷۰ متر است. حداکثر عمق آن حدود ۳۵ متر، از سه طرف در احاطه کوه است و از طرف شرق به تنگ تاپله محدود می باشد.
در سالهای بعد از ۱۳۵۰ مقادیری ماهی قزل آلای رنگین کمان و خال قرمز در این دریاچه ریخته شده است. در ضلع های شرقی و شمال غربی دریاچه بیشه های بید وحشی وجود دارد که مرتبا سوزانده می شود. همچنین این دریاچه یکی از بزرگترین آبشخورهای قوچ و میش و کل و بز و یکی از بزرگترین شکارگاههای کشور است.
مسیر پیاده جهت رفتن به دریاچه گهر از طریق دورود، درب آستانه، گردنه ی گله چیر، ترمیون، گردنه پنبه کار، دره ی نی گا می باشد.
راه دیگر دریاچه گهر، از طریق ازنا، قریه محمدآباد، تیون، چشمه خیر، گردنه ی گله چیر، گردنه ی ترمیون، گردنه ی پنبه کار، دره ی نی گا می باشد این مسیر از تیون تا دریاچه حدود ۲۰ کیلومتر است.
چشمه های معروف اشترانکوه
در منطقه ی اشترانکوه بجز دریاچه ی گهر تعداد زیادی چشمه و سراب وجود دارد که پاره ای از آنها عبارت است از:
ـ چشمه ی گندم زار، در دامنه ی جنوبی سفید کوه بزرگ
ـ چشمه ی شاهزاده احمد، در دامنه ی شمال غربی سفیدکوه
ـ چشمه ی گل گل، در زیر چال بران در جبهه ی شمالی اشترانکوه
ـ چشمه های تخت آغل، در دامنه ی شمالی اشترانکوه
ـ چشمه ی خیبر، در دامنه ی غربی اشترانکوه
ـ چشمه ی گل سرخ، در کف دره ی نی گا و پای گردنه پنبه کار (از آبشخورهای زمستانه است)
ـ چشمه ی چال دیمه، در ارتفاعات چال دیمه و بیشه های دریاچه گهر
ـ چشمه ی بیلهر ستون، در شرق دریاچه گهر و پای گردنه بیلهر ستون
ـ چشمه ی گردوهای پنبه کار، در عمق دره ی گردوها، پای گردنه پنبه کار بر سر راه اشگفت رود. دور و بر این چشمه ها گردوی وحشی فراوان است و آبشخور قوچ و میش می باشد. خرس نیز در اطراف چشمه دیده شده است.
ـ چشمه ی قبر دختر، در ارتفاعات جنوبی گزرسون
ـ چشمه ی بیدهای گزرسون، در کنار اشگفت لیسیرا
ـ چشمه ی شولیلای سرسبز، در ارتفاعات غاربی سرسبز
ـ چشمه ی کول گردو کهنه، در دره گز، در اطراف این چشمه درخت اورس فراوان است.
ـ چشمه ی در هولیون، در ارتفاعات جنوبی کوه پریز
ـ چشمه ی پرچه کبور، در تپه های گچه
ـ چشمه ی کزرسون، در منتهی الیه شرقی بادی
ـ چشمه ی مهلب، در پای کوه تاپوها و در سر راه سراوند به عمارت
ـ سراب دارباب ،در دامنه ی شمالی اشترانکوه در دهستان حشمت آباد که ماهی قزل آلا نیز دارد.
ـ سراب سفید آب تخت کالا، بر سر راه دریاچه و دامنه ی شمالی تخت کالا که از چند چشمه ی بزرگ و کوچک تشکیل شده و آب آن بسیار صاف و گواراست.
ـ سراب سفید آب سرسبز که در ارتفاعات غربی سرسبز قرار دارد و یکی از مهمترین آبشخورهای کل و بز است. در اطراف این سراب پلنگ نیز دیده شده است.
پوشش گیاهی و جانوران اشترانکوه
دامنه های اشترانکوه بویژه شیب های شمالی آن، پوشش گیاهی نسبتا خوبی دارد. بوته های گون، درختان بلوط، کیکم، ارجن، امرد (گلابی کوهی)، زالزالک، بید وحشی، گردوی وحشی، علف کما (نوعی گیاه معطر) از گیاهان بارز منطقه هستند.
از جانوران این منطقه می توان کل و بز، خرس خاکستری، خرس قهوه ای، گراز، گرگ، پلنگ، شغال، کفتار، روباه، خرگوش، و پرندگانی مانند کبک، سیاه کبک، تیهو، کلاغ، کبوتر صحرایی، دال، قمری، شانه به سر، بلدرچین، الو (نوعی پرنده شکارچی)، سهره، گنجشک، و چلچله را نام برد.
سیاه گوش، جوجه تیغی، جوله و سگ آبی نیز در این منطقه وجود دارد. از خزندگان، مار، سوسمار، قمقمه، در منطقه وجود دارد.
