گزارش هفته گی نه‌ما‌نه‌سینما
در هفته یازدهم فصلِ سینمای مستقلِ “نه‌ما‌نه‌سینما”، فیلمِ “ما یک پاپ داریم” به کارگردانی نانی مورتی مورد بحث و بررسی قرار گرفت. “ما یک پاپ داریم” به داستان زندگی یک کاردینال سالخورده، ملویل، می‌پردازد که به دنبالِ انتخاب شدن به مقام پاپی از ایفای نقش خود خودداری می کند و خود را شایسته مقام پاپی نمی داند. با وجود تمام تلاش های کاردینال های دیگر او به شهر رم فرار کرده و با یادآوری دوران بچگی خود به تماشای تئاتر چخوف می نشیند.
سخنران جلسه، دانیل سانزونه، که از منتقدانِ باسابقه‌ی فیلم ایتالیایی ساکنِ تورنتو است، در دو سال قبل با خود کارگردان، نانی مورتی، بعد از اکران فیلم مصاحبه‌ای داشت. او در این جلسه اذعان داشت که مورتی از سیاسی‌ترین کارگردان های چپِ ایتالیایی است. به گفته‌ی سانزونه، هدفِ اصلی مورتی در فیلم فوق بیان ناتوانی قدرتمندان امروزی در اداره‌ی جامعه اطراف آنهاست. این نگرش با دید نشریه معروف “کایه دو سینما” پیرامون ارزش های فیلم همسو است. آنچه که در ادامه خواهد آمد خلاصه ای از نظریات این نشریه پیرامون فیلم فوق است.
نمایی از فیلم
به گفته منتقدان کایه دو سینما، با وجود آنکه فیلم مملو از شوخی‌های مذهبی و تصاویر چشم انداز واتیکان است، تنها چیزی که در فیلم مهم نیست داستانِ مذهبی فیلم است. در اینجا، با بیان ناتوانی پاپ در اداره واتیکان، نانو مورتی به زیبایی بیان می کند که دنیای فوق دیگر قابل کنترل به دست هیچ‌کس و هیچ نهادی نیست.
در دوره‌ای که مردان سیاسی بیشتر از هر زمان دیگری ناتوانی خود را در اداره دنیا بیان می کنند، و همگی احساس برده بودن را در مقابل کسانی که باید اداره می کردند دارند، مورتی با انتخابِ هوشمندانه کلیسای واتیکان (یکی از تنها‌ترین جاهایی که هنوز تصور می کنیم که قابل اداره است)، این توانایی را یافته که به خوبی به بیننده برساند که بحرانِ سیاسی در دنیا چیست و چرا دنیا دیگر قابل اداره کردن نیست. مورتی نشان می دهد که در این فضای مبهم سیاسی، حتی کاردینال های مذهبی هم دیگر در امان نیستند و باید مثل آدم و حوا از دنیای بهشتی خود فرارکرده و به نشانه‌ی شکستِ قدرتی که به باورشان خدا به آنها اعطا کرده، باید که دستشان را بر روی سرشان به نشانه‌ی تسلیم بگذارند.
پاپی که در فیلم از قدرت کنارگیری می‌کند تمثیلی از مرداِن سیاسی همانند “حسنی مبارک “و ” سرهنگ قذافی” است که در سال های گذشته در هر گوشه و کنار در مواجهه با انسان های ناراضی مجبور به کنارگیری از قدرت شدند. این ناتوانی گسترده نسبت به قدرتِ اداره کردن بزرگترین رویداد سیاسی سال‌های اخیر بود که فقط محدود به کشورهای عربی دیکتاتور زده نبود. در نواحی دیگر مثل ایتالیا و یونان هم مردان سیاسی مجبور به تعظیم در مقابل بحران‌های مختلف اقتصادی گشتند.
بحران‌های جهانی آینده مثل نابودی کره زمین به وسیله مشکلات محیط زیستی در آینده دور تنها عامل ناتوانی سیاسی دولتمردان در اداره کشورشان نبود. بحران‌ها مربوط به “همین” زمان بود و ما را وارد دنیای معکوسی کرد که در آن دولتمردان اداره شدند به جای آن که اداره کنند، و اقتصاد در آن مبدل به وسیله ای شد برای کنترل سیاست. در این بحران، کشورهای ثروتمند زیادی قدرت خود را در مقابل معضلات رخ داده از دست دادند.
آیا باید خندید یا گریست نسبت به این وضعیت؟ دنیای معکوس شده، دنیایی است که مفهومِ خوبی، آخرین کلام جستجوی انسانی آن است. اما این دنیای معکوس شده منتظر یک چیز بیشتر نیست: معکوس شدنی دوباره، تا بتواند به او کمک کند که سر جای خود برگردد: این ویژگی کاملاً منحصر به منطقِ بحران است. در این سال ها، فوکوشیما وارد بحران زیست محیطی شد، بهار انقلاب های عربی از جمله پروسه‌های آزادبخشی بودند که نسبت به قدرت های استبدادی شکل گرفت. در نتیجه چیزی که در سال های اخیر جدید و قابل ستایش است، پرداخت این موضوع است که دیگر سیاست رهگشا نیست. از همین روست که فیلمِ فوق بهترین انتخاب سالِ بهارِ عربی، ۲۰۱۱، است. در اینجا با کاربردِ تمثیلِی کلیسا، نانو مورتی به زیبایی در پرده عظیم و نقره‌ای سینما نقصان قدرت در دنیای معکوس فعلی را نشان داد.
در بخش پرسش و پاسخ سئوالاتِ مختلفی پیرامون چگونگی رابطه سیاست و هنر در ایتالیا و همچنین واکنش واتیکان به فیلم مطرح شد. همچنین بخش مهمی از جلسه به رابطه فرم و معنا در فیلم اختصاص یافت و آن که تا چه حد مورتی در ایجاد توازن بین دو عامل فوق موفق بوده است.
جلسه هفته‌ی آینده نه ما نه سینما به فیلمِ “تابو” از سینمای مستقل معاصر پرتغال اختصاص خواهد داشت. سخنران جلسه مهدی گنجوی دانشجوی مطالعات خاورمیانه از دانشگاه تورنتو است. این جلسه شنبه ۷ سپتامبر از ساعت ۱۸ تا ۲۲ در اتاق ۵۱۵۰ ساختمان اویزی در دانشگاه تورنتو برگزار خواهد شد.
* امیر گنجوی دانشجویِ دکترای مطالعات فیلم در دانشگاه تورنتو است.
*برنامه ی هفتگی “نه‌ما‌نه‌سینما” به همت تعدادی از دانشجویان دانشگاه تورنتو، روزهای شنبه در این دانشگاه برگزار می شود. اخبار جلساتِ “نه‌ما‌نه‌سینما” از طریق namanacinema@gmail.com قابل پیگیری است.
