حبس انفرادی ـ شکنجه سفید/ الهه امانی

در آمریکا و ایران

(بخش هایی از این متن برای بزرگداشت روز جهانی حقوق بشر ـ ۱۰ دسامبر ـ ۲۰۱۳ در لوس انجلس تهیه شده بود.)

در روز ۱۰ دسامبر جامعه جهانی، ۶۵ سالگی اعلامیه جهانی حقوق بشر را جشن می گیرند. در خلال ۶۵ سال گذشته، گرچه حقوق فردی، مدنی، اجتماعی و سیاسی هر چه بهتر مورد بررسی و توجه قرار گرفته است و از حاشیه به مرکز مباحثات جهانی سوق یافته است، اما هنوز موارد عدیده و گسترده نقض حقوق بشر در جهان وجود دارد. به یُمن مبارزه و تلاش مدافعان حقوق انسانی و رهروان راه آزادی و برابری اجتماعی مفاهیم و درک عمومی از موارد نقض حقوق بشر عمیق تر گردیده و جامعه جهانی با دقت بیشتری به تعریف و باز تعریف موارد نقض حقوق انسانی افراد و نقض حقوق زندانیان پرداخته است. یکی از این مفاهیم حبس انفرادی است که جامعه جهانی امروزه آن را به مثابه “شکنجه سفید” قلمداد می کند.

موضوع “حبس انفرادی” در سال ۲۰۱۳ به مثابه تم انتخابی بسیاری از سازمان های مدافع حقوق بشر در آمریکا سبب توجه خاص به حقوق زندانیان شد. کمپین گسترده نهادهای مدنی علیه شکنجه در آمریکا که در برگیرنده نهادهای مذهبی و غیر مذهبی می بود، توجه خاص به اصل ۵ اعلامیه جهانی حقوق بشر را که “هیچ کس نمی بایست مورد شکنجه یا بیرحمی و آزار یا تحت مجازات غیرانسانی و یا رفتاری قرار گیرد که منجر به تنزل مقام انسانی وی گردد”، تاکید می نماید.

گزارشگر ویژه سازمان ملل Juan Mendes که خود نیز زندانی سیاسی بوده در گزارشی که در اکتبر ۲۰۱۲ صادر کرد خواهان بازبینی قوانین زندان ها و نحوه برخورد مسئولان با زندانیان به ویژه هنگام استفاده از حبس انفرادی در سراسر جهان شد.

او در مصاحبه ای با خبرنگاران، خواستار حذف کامل حبس انفرادی برای زنان باردار، افرادی که از بیماری های روانی رنج می برند و زندانیان کم سال، شد و اظهار داشت که تحت هیچ شرایطی این مجازات قابل توجیه نیست. او تاکید کرد که نحوه برخورد با زندانیان باید در تطابق با استانداردهای بین المللی بوده و این مسئولیت بر عهده دولت ها و مدیریت زندانهاست که هر گونه رفتار خشن و غیر انسانی را مورد بررسی قرار داده و از ادامه آن جلوگیری نمایند.

او همچنین اشاره کرد که ۱۵۴ کشور از ۱۹۳ کشور عضو سازمان ملل، کنوانسیون مبارزه با شکنجه که حبس انفرادی نیز امروزه به مثابه یکی از اشکال شکنجه شناخته شده است را امضاء کرده اند و خواستار آن شد که سایر کشورها نیز این کنوانسیون را امضاء کنند.

متعاقب دیگر گزارش که توجه بسیاری از مطبوعات جهانی را نیز کسب کرد در تاریخ ۸ جولای ۲۰۱۳ ، ۳۰۰۰۰ زندانی در ۸ زندان کالیفرنیا در اعتراض به شرایط غیرانسانی خود بزرگترین اعتصاب غذایی تاریخ کالیفرنیا را سازمان دادند.

خواست اصلی این اعتصاب این بود که به انزوای درازمدت و حبس انفرادی در زندان های کالیفرنیا پایان داده شود. شرایط غیرانسانی زندانیان در زندان های آمریکا امروزه به یکی از مسائل و دغدغه های مدافعان حقوق انسانی در آمریکا بدل شده است. در آمریکا هر روزه ۸۰۰۰۰ نفر در حبس انفرادی بسر می برند ـ اگر چه اکثریت این زندانیان به دلیل اعمال خشونت و در مواردی قتل نگهبانان و یا سایر زندانیان و یا به صرف عضویت در گروه های تبه کار (Gangs) در سلول های انفرادی نگه داشته می شوند، اما حبس انفرادی دگراندیشان نیز بسیار مورد توجه و بحث قرار می گیرد. National Lawyers Guild در اجلاس سالیانه خود در سال ۲۰۱۳ که در سن هوان، پورتوریکو برگزار گردید میزگردی در زمینه زندانیان سیاسی و حبس انفرادی ارائه داد که پیام عمده آن این بود که مبارزه با حبس انفرادی شرط لازم برای جنبش های رهایی بخش در آمریکا است.

کمپین “شکنجه به مثابه حبس انفرادی” در سال ۲۰۱۳ در آمریکا تمایزی بین حبس انفرادی دگراندیشان، زندانیان سیاسی و زندانیان عادی قائل نبوده و هر دو به مثابه نقض حقوق انسانی زندانیان و شکنجه که در مغایرت با اعلامیه جهانی حقوق بشر است، تلقی شده است.

آمریکا ۲۵% جمعیت زندانیان جهان و تنها ۵% از جمعیت کل جهان را دارد. رشد زندان های خصوصی در خلال دهه ۲۰۱۳ – ۲۰۰۳ بسیار سرسام آور بوده به طوری که در سال ۲۰۰۳ ، ۲۰۰۰ زندانی در ۵ زندان خصوصی آمریکا (سرمایه گذاری غیردولتی) حضور داشتند در حالی که در سال ۲۰۱۳ متجاوز از ۶۰۰۰۰ زندانی در ۱۰۰ زندان خصوصی نگه داری می شوند. متجاوز از ۱۵۹۸۷۸۰ زندانی در زندان های فدرال و ایالتی در پایان سال ۲۰۱۱ وجود داشته که از این تعداد ۱۱۱۳۸۷ زن و بقیه مرد برآورد شده است. آمریکا بیشترین سرانه زندان را در جهان دارد. همچنین از این تعداد ۵۱۸۷۶۳ نفر سیاهپوست، ۲۸۹۴۲۹ نفر آمریکایی تبار و ۴۶۸۵۲۸ نفر سفیدپوست می باشند. بحران مدیریت زندان ها در آمریکا و حضور گسترده رنگین پوستان یکی از پیچیده ترین مشکلات اجتماعی در آمریکا می باشد. نیروهای مترقی در آمریکا بر آنند که سیستم قضائی در آمریکا به طور غیرعادلانه مجازات های سنگین برای رنگین پوستان در نظر می گیرد.

بسیاری از سلول های انفرادی به علت ازدحام برای نگه داری دو زندانی اختصاص داده می شود.

بر اساس گزارشی که در سال ۲۰۱۱ تهیه شده متجاوز از ۵۰۰ زندانی بیش از ۵ سال در حبس انفرادی بسر برده و ۷۸ نفر متجاوز از ۲۰ سال در سلول های انفرادی می باشند.

آزادی هرمان والاس در سال ۲۰۱۳ در بستر بیماری بعد از ۴۱ سال حبس انفرادی این مورد از نقض حقوق انسانی را بیشتر مورد توجه مدافعان حقوق بشر قرار داد.

لازم به تذکر است که۷۰% از مردانی که در گوانتانامو زندانی هستند در حبس انفرادی می باشند که به زعم یکی از گاردهای گوانتانامو “آپارتمان شخصی” و به زعم یکی از زندانیان “قبر” تلقی می گردد.

در کالیفرنیا در حال حاضر ۲ زندان زنان وجود دارد. بر اساس گزارش سپتامبر ۲۰۱۳ در زندان زنان California Dept of Correction  ، (CCWF) Central California Women facility 107 زندانی زن در زندان انفرادی بسر می برند. این زندانیان زن به طور متوسط ۱۳۱ روز در سلول انفرادی نگه داشته می شوند. ۲۰ زن متجاوز از ۲۰۰ روز و ۲ زن متجاوز از ۸۰۰ روز در سلول انفرادی این زندان بسر می برند.

در زندان زنان دیگر کالیفرنیا که California Institute of Women می باشد ۳۴ زن که به طور متوسط مدت نگه داری آنان در زندان انفرادی ۷۳ روز می باشد و ۲ زن که متجاوز از ۲۰۰ روز در سلول انفرادی بوده اند، قرار دارند.

نکته قابل توجه این است که اکثر قریب به اتفاق این زنان به دلیل گزارش دادن موارد تجاوز، اذیت و آزار جنسی توسط نگهبانان زندان به حبس انفرادی محکوم شده اند.

در ایران که حبس انفرادی همواره به مثابه یکی از ابزار شکستن روانی زندانیان استفاده شده است در ۲۱ اردیبهشت ۱۳۹۲ یا ۱۱ ماه مه ۲۰۱۳ غیرقانونی اعلام گردید و با ابلاغ قانون مجازات اسلامی جدید برای زندانیان، اعمال مجازات حبس انفرادی ممنوع گردید. به گفته سخنگوی کمیسیون قضائی و حقوقی مجلس چه فردی که به طور مستقیم دستور نگه داری متهمی را در سلول انفرادی بدهد و چه فردی که زندانی را در انفرادی نگه دارد تحت پیگرد قانونی قرار خواهد گرفت.

جمهوری اسلامی یکی از ناقضان نقض حقوق بشر و اذیت و آزار دگراندیشان است و به طور مستمر در زمره کشورهایی ست که بیشترین مجازات اعدام را در مورد شهروندان خود اجرا می کند.

جمهوری اسلامی حتی خود را به موارد کمرنگ حقوق انسانی که در قانون اساسی ذکر شده، به هیچ وجه، پای بند نمی بیند و حتی ارسال یک پیامک به نماینده ی مجلس زمینه ی مجازات و تنبیه را در خود دارد.

از جمهوری اسلامی که خود را به هیچ روی متعهد به پاسخ گویی در برابر مردم میهن ما و یا جامعه جهانی در مورد کارنامه خود و در زمینه نقض حقوق بشر نمی داند، نمی توان انتظار داشت که صرف غیرقانونی قلمداد کردن حبس انفرادی تغییر چشمگیری در اذیت و آزار و نقض حقوق زندانیان بدهد.

در حالی که گزارشگر شکنجه سازمان ملل حبس انفرادی نوجوانان را تحت هیچ شرایطی جایز نمی داند، جمهوری اسلامی در موارد متعددی نوجوانان و افراد زیر ۱۸ سال را اعدام کرده است.

ماده ۱۷۵ قانون مجازات اسلامی، حبس انفرادی را تا حداکثر ۲۰ روز به مثابه “تنبیه های انضباطی” در نظر گرفته است در حالی که گزارشگر ویژه شکنجه سازمان ملل زندانی انفرادی بیش از ۱۵ روز را منع می نماید.

در ماه های متعاقب اردیبهشت ۱۳۹۲ که حبس انفرادی در ایران غیرقانونی اعلام شد، موارد متعددی را می توان بر شمرد که زندانیان به حبس انفرادی محکوم شده اند. این امر بویژه در زندان های کردستان، زاهدان، تهران و کرج به سیاق سابق ادامه دارد. در نامه جمعی زندانیان سیاسی زندان رجائی شهر کرج به مجامع حقوق بشری به فشارهای روانی روحی و جسمی زندانیان سلول های انفرادی برای تنبیه و گرفتن اعترافات اعتراض شده است.

زندانیان زن نیز از قرار گرفتن در سلول های انفرادی مصون نبوده. بخش زنان زندانی اوین و سایر زندان ها حکایت های زنان دگراندیش، مبارزان راه آزادی و حتی کسانی که حقوق شهروندی خود را عمل می کنند، در سینه دارند.

تصور دهشتناک “قبرها” نیز هنوز در حافظه بیدار موافقان حقوق انسانی زنده است. در سال های اخیر، سارا شورد که با دو آمریکایی دیگر “شان بائر و جاشوا فتال” در ۹ مرداد ۱۳۸۸ (۳۱جولای ۲۰۰۹) در منطقه مرزی ایران و کردستان عراق به اتهام جاسوسی بازداشت شدند، توجه زیادی را جلب کرد. سارا شورد به مدت ۴۱۰ روز در حبس انفرادی در ایران بسر برد که بدون شک با توجه به موقعیت وی، از امتیازات زیادی نسبت به سایر زندانیان زن که تجربه حبس انفرادی داشتند بهره مند بود، اما به هرحال فشار روحی و روانی و ایزوله بودن طولانی مدت را در زندان اوین تجربه کرد.

سارا شورد امروزه به یکی از کنشگران لغو مجازات اعدام در آمریکا تبدیل شده و کتابش در زمینه “زندان انفرادی به مثابه شکنجه” و تجربیات وی در زندان اوین در ماه مارچ ۲۰۱۴ از چاپ بیرون خواهد آمد.

مبارزه برای دادخواهی، حقوق انسانی زندانیان در زندان های ایران بخشی از جنبش حقوق و کرامت انسانی در ایران است که امروزه در کنار مبارزه برای لغو اعدام بیشتر از هر زمان دیگر مورد توجه پویندگان راه دموکراسی، آزادی و عدالت اجتماعی قرار گرفته است.

حبس انفرادی از آمریکا تا ایران چه در مورد زندانیان سیاسی و دگراندیشان و چه زندانیان عادی شکنجه سفیدی است که می بایست پایان یابد.

داستایوسکی به درستی می گوید “میزان تمدن در یک جامعه می تواند با ورود به زندان ها قضاوت گردد.”