صدمات استخوانی ـ عضلانی زانوها/ دکتر عطا انصاری

* این مقاله جنبه ی آموزشی دارد نه درمانی. هر دارویی باید با تشخیص و تجویز پزشک مصرف شود.

زانو بزرگترین مفصل بدن انسان و مسئول حرکات و استواری بدن ما است. در طی بعضی حرکات مثل بالا رفتن از پله ها زانوها ۴ تا ۵ برابر وزن بدن را تحمل می کنند بنابراین به راحتی می توانند ضعیف شده و بر اثر حرکات تکراری در بعضی مشاغل و بعضی ورزش ها صدمه دیده و خراب می شوند و این صدمات عضلانی استخوانی باعث تولید درد و محدود شدن حرکات زانو می شوند.

در این مقاله به دردهای زانو بر اثر آرتروز زانو نمی پردازیم و آن را به بعد موکول می کنم.

بیشترین صدمات زانو مربوط می شود به ورزشکاران مخصوصاً ورزشکاران حرفه ای.

همچنین مشاغلی که شخص می بایستی در حال چمباتمه نشسته و یا بیشتر از نیم ساعت در روز زانوها را بر روی زمین بگذارد و بالا رفتن مرتب از پله ها و یا حمل اشیاء سنگین نیز باعث صدمه به زانو و درد آن می شود.

صدمات استخوانی عضلانی وارد شده به زانوها می توانند تولید مشکلات زیادی کنند مانند:

* پیچ خوردگی که بر اثر کشیدگی یک لیگامان تولید می شود.

* تاندنیوپاتی یا تاندینیت، تاندون هایی که عضلات را به استخوان وصل می کنند در مفصل زانو صدمه می بینند و یا حتی پاره می شوند.

* صدمات وارده به مینسک؛ دو غضروف کوچک به شکل هلال که بین استخوان ران (محور) و استخوان درشت نی ساق پا (تی بیا) در هر زانو وجود دارند.

* بورسیت یا هیگرومای زانو، بر اثر انفلاماسیون بورس های سروز که کیسه های کوچکی در زانو هستند و باعث راحتی لغزش تاندون ها در داخل زانوها هستند.

* فشار بر روی عصب که به طرف ساق پا پائین می رود (سیاتیک).

انواع صدمات زانویی

در این مقاله به سه صدمه عضلانی استخوانی که بیشتر از همه دیده می شوند می پردازیم:

سندروم رانی ـ کشککی، سندروم سائیدگی نوار ایلئو تی بیال که بیشتر در نزد ورزشکاران دیده می شود و بورسیت زانو که بر اثر نشستن روی زانو به طور تکراری و طولانی و یا بر اثر ضربه مستقیم تولید می شود. این سه نوع صدمه بر اثر استفاده بیش از حد زانوهاست و به تدریج خود را نشان می دهند و به ندرت ممکن است بر اثر یک صدمه تصادفی یا ضربه مستقیم تماسی زانو باشد.

* سندروم رانی ـ کشککی: به نظر می رسد که یک چهارم ورزشکاران بالاخره روزی به سندروم رانی ـ کشککی مبتلا خواهند شد. این سندروم بر اثر التهاب غضروف های مفصل زانو بین استخوان ران و استخوان کشکک زانو تولید می شود و معمولا سیمپتوم های آن وقتی مشخص می شوند که از مفصل زانو بیش از حد کار کشیده شود و یا فشار زیادی بر آن وارد شود مثل زیاد کردن ناگهانی یک ورزش و یا این که یک مشکل محوری بین دو استخوان وجود داشته باشد.

علل اصلی تولید بیماری

ـ کمبود در قوس کف پا که باعث بدی محور زانو می شود (یعنی زانو در جای درست قرار نمی گیرد) و در نتیجه فاصله بین استخوان کشکک و ران میزان نیست و این موضوع زیاد دیده می شود و علل ژنتیکی یا بیولوژیک باعث این مشکل می شود.

ـ عدم تعادل فشار عضلانی وارده بر روی استخوان کشکک که باعث می شود فاصله بین دو استخوان به هم بخورد.

ـ تکرار یک حرکت مانند بالا و پائین رفتن از پله ها به طور مرتب، دویدن در سرازیری، راه رفتن بسیار طولانی، ورزش هایی که در آن پریدن وجود دارد مثل والیبال، بسکتبال، رقص و ورزش های رزمی که زانو زیاد استفاده می شود. این ورزش ها بیشتر به کسانی صدمه می زند که به اصطلاح خودشان را گرم نکرده اند و یا آنهایی که مشکلی در وضع قرار گرفتن استخوان کشکک دارند.

ـ صدمات وارده بر زانو بر اثر تصادف اتوموبیل و یا افتادن بر روی کشکک زانوها.

سندروم سائیدگی نوار ایلئو تی بیال: این نوع صدمات بر اثر حرکات تکراری در دراز مدت از باز و بسته کردن زانو تولید می شوند و ورزشکارانی که بیشتر صدمه پذیرند عبارتند از دوندگان سریع که ۴ تا ۷ درصدشان مبتلا می شوند و دوچرخه سواران و ورزشکاران رزمی. التهاب و انفلاماسیون بر اثر مالش تکراری در دو سطح ساختمانی زانو در قسمت خارجی آن تولید می شود.

علل اصلی تولید بیماری

ـ در بیشتر موارد مشکل قرار گرفتن محل کشکک در مفصل زانو.

ـ عدم نرمش حرکتی نوار ایلئو تی بیال و عضلاتی که به آن مربوط می شوند تقریباً همیشه علت آن هستند.

ـ ورزش هایی که ورزشکار باید بطور تکراری زانوها را باز و بسته کند مانند دویدن سریع، کوه نوردی و دوچرخه سواری.

بورسیت زانو: بورسیت بر اثر انفلاماسیون و یا ضخیم شدن یک بورس سروز تولید می شود. این ها بالشک هایی حاوی مایع هستند که باعث می شوند استخوان ها، تاندون ها و عضلات در زانو بهم مالیده و سائیده نشوند.

۱۱ بورس در داخل هر زانو وجود دارد ولی در بیشتر موارد بورسیت در جلوی استخوان کشکک تولید می شود.

علل اصلی تولید بیماری

ـ کارکردن تکراری در حالتی که روی زانوها فشار بیاید (در حالت چهار دست و پا مثل نصب کردن موزائیک روی زمین) عامل اصلی تولید بورسیت است، زیرا در درازمدت باعث ضخیم شدن بورس می شود و بعضی وقت ها به آن بورسیت زانوی زن خانه دار می گویند (خانمی که شغلش تمیز کردن هتل یا منازل مردم است)

ـ افتادن روی زانو بر اثر ورزش هایی مثل والیبال و کشتی می توانند باعث یک انفلاماسیون ناگهانی بورس بشوند.

ـ راه رفتن طولانی می تواند باعث انفلاماسیون بورس انسرین در قسمت داخلی زانو بشود.

مشکلاتی که ممکن است تولید شوند

صدمه وارد شده به زانو اگر درمان نشود می تواند باعث مزمن شدن درد شود و مشکلات بیومکانیک دیگری در پایی که درد نمی کند به وجود آورد زیرا که باید وزن بیشتری را تحمل کند.

صدمات عضلانی استخوانی زانو بسیار زیاد دیده می شوند هم در نزد ورزشکاران و هم در نزد کارگران دقیقاً نمی توان گفت ولی مطالعات نشان داده که ۱۹ درصد افراد فعال در تمام مشاغل در ۱۲ ماه گذشته دچار دردهایی در زانویشان شده اند.

سیمپتوم های صدمات عضلانی استخوانی زانو

سندروم رانی کشککی: درد در اطراف استخوان کشکک و جلوی زانو می تواند یک درد حاد باشد که گاهگاهی تولید می شود یا دردهای متوسط و مزمن، در اوائل دردها پس از فعالیت دیده می شوند نه در هنگام فعالیت ولی اگر درمان نشود سیمپتوم ها شدید شده و هنگام فعالیت هم وجود دارند. بعضی افراد صداهای ضعیفی در زانو می شنوند و مالش بین مفصلی را حس می کنند که ممکن است همراه درد باشد یا نباشد، بعضی وقت ها صداها بلند هستند.

ـ درد در ناحیه کشکک در حالت نشسته وقتی که جا به اندازه کافی برای دراز کردن پاها نباشد مثل سالن سینما که به آن علامت سینما می گویند.

ـ مواردی که زانو ناگهان جا خالی می کند.

ـ درد در هنگام بالا رفتن از پله ها و یا دولا شدن زیاد می شود.

سندروم مالش نوار ایلئو تی بیال: درد ناحیه خارجی زانو دیده می شود و به ندرت همراه با درد در مفصل رانی ـ لگنی است. درد بر اثر فعالیت بدنی خیلی شدید می شود مثل راه رفتن، کوه نوردی یا دوچرخه سواری. درد در سرازیری بسیار مهم تر است (هنگام راه رفتن یا دویدن) و شدت آن بستگی به طولانی بودن مسیر دارد و شخص را مجبور می کند که فعالیت را قطع کند.

بورسیت: در بورسیت اغلب موارد یک بادکردگی در قسمت جلوی زانو بین پوست و کشکک احساس می شود. بورسیت به ندرت تولید درد می کند و وقتی که شوک ضربه وارده برطرف شد گاهی ممکن است بر اثر بورسیت مزمن احساس ناراحتی در حالت نشستن روی زانو و ضخیم شدن پوست دیده شود.

چه کسانی در خطر ابتلا هستند

ورزشکاران؛ آنهایی که زانوهایشان فعالیت زیادی دارند و بیشتر از همه دوندگان، دوچرخه سواران و فوتبالیست ها، رقصنده ها، والیبالیست ها، بسکتبالیست ها که زیاد می پرند و کسانی که به علت شغلی در حالت دولا شده و زانو بر زمین کار می کنند و فشار زیاد روی زانو وارد می کنند مثل الکتریسین ها، بناها، لوله کش ها، کسانی که کاشی یا روکش روی زمین نصب می کنند، گل و سبزی کاران و کسانی که به علت شغلی مجبورند از پله ها بالا و پائین بروند.

بخش دوم و پایانی هفته ی آینده

*عطا انصاری استاد سابق دانشکده پزشکی دانشگاه کیسانگانی Kisangani است.