* این مقاله جنبه ی آموزشی دارد نه درمانی، هر دارویی باید با تشخیص و تجویز پزشک مصرف شود.
اگزما یک درماتوز چرکی است که همراه انفلاماسیون غیر مسری پوست، قرمز شدن، زیکول های ریز، پوسته های کوچک جدا شده و خارش می باشد. اگزما ممکن است حتی در نزد شیرخواران هم دیده شود. بیماری دارای پریودهای حمله ای می باشد که در آن علائم بیماری شدیدتر می شوند. مدت زمان این حمله ها یکسان نیست و در فاصله بین دو حمله وضع پوست بهتر می شود. اگزما اغلب همراه با آسم و یا سایر عکس العمل های آلرژیک می باشد.
مکانیسم تولید اگزما هنوز به خوبی مشخص نیست ولی تواماً به سلول های پوستی که محافظ بدن از آلرژی ها هستند و دستگاه ایمنی بدن حمله می کند. اگزما می تواند یک بدکاری ژنتیکی باشد ولی عوامل محیط زیستی مثل تماس با محرک های شیمیایی و یا استرس در ایجاد آن موثر هستند.
در بین تمام بیماری های پوستی اگزما بیشتر از همه دیده می شود و تا ۳۰ درصد مراجعه به متخصصان پوست را شامل می شود. در کشورهای صنعتی ۱۵ تا ۳۰ درصد کودکان و ۲ تا ۱۰ درصد بالغان به آن دچار می شوند. طبق تخمین های جدید در سی سال اخیر تعداد بیماران ۲ تا ۳ برابر افزایش یافته است.
انواع اگزما
انواع مختلفی از اگزما وجود دارد و از کلمه اگزما برای تمام انواع این بیماری استفاده می شود.
ـ اگزمای اتوپیک (سرشتی): نوع اگزمای مزمن است که بیشتر از همه دیده می شود. آتوپیک بر اثر عکس العمل های آلرژیک یا تماس آلرژن هایی که معمولاً بی خطر هستند مثل گرد و خاک، گرده گیاهان، موی حیوانات خانگی و … به وجود می آید.
افراد آتوپیک به طور ناگهانی و یا متوالی دچار عکس العمل های مختلف آلرژیک می شوند مثل زکام یونجه ای، بلاک های قرمز رنگ عفونی پوست، آسم و یا آلرژی های غذایی.
این آلرژی ها اغلب یک منشاء ارثی هم دارند برای این که در بیشتر وقت ها در فامیل هایی دیده می شوند که اغلب یک نفر یا بیشتر از آن رنج می برند.
در ۹۰ درصد مواقع این نوع اگزما قبل از ۵ سالگی دیده می شود و به ندرت بعضی از بزرگسالان که در معرض آلرژن ها یا مواد محرک ملتهب کننده در محل کار قرار می گیرند، از اگزمای آتوبیک رنج می برند.
درماتیت تماسی: به این نوع اگزما درماتیت یا درمیت تماسی هم می گویند و بر اثر یک ماده ملتهب کننده پوست مثل تماس با صابون و مواد پاک کننده، عرق، آب دهان و امثالهم تولید می شوند.
درماتیت تماسی می تواند آلرژیک یا غیر آلرژیک فقط با یک تماس ساده با مواد ملتهب کننده به وجود بیاید.
اگزمای سبورتیک: پلاک های زرد رنگ همراه با پوسته ها از پوست های چرب و اغلب در روی پوست مودار سر تولید می شوند که در نزد بزرگسالان بسیار زیاد شوره سر تولید می کند. اگزمای سبورتیک گاهی در صورت، گوش ها و قفسه سینه هم دیده می شود که می تواند همراه با عفونت با قارچ های نوع Malassezia باشد.
پیشرفت بیماری
پیشرفت بیماری بستگی به نوع اگزما دارد. سیمپتوم ها می توانند یک تا دو هفته ادامه داشته باشند یا حتی تا چند سال طول بکشد. اگزمای آتوپیک معمولاً در نوزادان قبل از ۱۸ ماهگی تولید می شود، و در دوران کودکی آرام می شود و در ۷۰ درصد موارد در اوایل نوجوانی از بین می رود و گاهی وقت ها چند بار دوباره برمی گردد.
مشکلاتی که می تواند تولید کند
ـ اگر محل اگزما را بخارانیم پلاک ها ترشح می کنند و بیشتر ملتهب می شوند و بعضی مواقع این مناطق می توانند عفونی بشوند.
ـ گاهی ممکن است که یک عفونت باکتریایی مخصوصاً استافیلوکوک طلایی به آن اضافه شود که تولید یک دلمه های خشک می کند.
ـ ایجاد سلولیت (بیماری عفونی پوست) همراه با تورم ناگهانی، حساس، قرمز و گرم شدن پوست است.
در این سه مورد باید بلافاصله با پزشک مشورت کرد.
سیمپتوم های اگزما
ـ پلاک های قرمز ملتهب که خارش دارند، دلمه های پوستی خشک و پوسته های ریز در جاهای بخصوصی از بدن بستگی به انوع اگزما.
ـ خارش
ـ تولید زیکول های ریز (برجستگی دانه مانند آب‌دار)
در درازمدت ممکن است پوست ضخیم تر و خشک تر بشود و موهایش بریزد و رنگش تغییر کند.
توجه برای اگزمای اتوپیک
در شیرخواران این نوع اگزما در گونه ها، پوست سر، شانه ها، قفسه سینه و اگر کودک شستش را می مکد روی انگشت شست دیده می شود.
در کودکان بالاتر از دو سال، در محل تا شدن آرنج ها، مچ دست، زانوها و مچ پاها تولید می شود. بعدها در نوجوانان دوباره در محل تا شدن اعضا، اطراف چشم ها و کف پا به وجود می آیند.
در بزرگسالان بیشتر در گردن، مچ پا، پاها و دست ها به وجود می آید.
چه کسانی در خطر ابتلا هستند
افرادی که یکی از فامیل نزدیک شان یا خودشان از انواع آلرژی ها مثل آسم آلرژیک، زکام آلرژیک، آلرژی های غذایی و بعضی از پلاک های قرمز عفونی پوست رنج می برند بیشتر در خطر مبتلا شدن هستند.
اشخاصی که در مناطقی با هوای خشک یا در شهرها زندگی می کنند بیشتر در خطر مبتلا شدن به اگزمای آتوپیک هستند.
هم چنین بعضی ها هم آمادگی ارثی برای اگزمای سبورتیک دارند.
عوامل احتمالی تولید خطر برای ابتلا
با این که بیماری اگزما شدیداً منشاء ژنتیکی دارد، اما عوامل مختلف زیادی که در نزد همه یکسان نیست می توانند باعث شدت اگزما بشوند مانند:
ـ تحریکات ملتهب کننده در تماس با پوست مثل پشم، فیبرهای مصنوعی، صابون و مواد تمیز کننده لباس و ظروف، عطرها، لوازم آرایش، ماسه، دود سیگار و شبیه اینها.
ـ آلرژن های موجود در مواد غذایی، گیاهان، حیوانات یا هوا؛
ـ گرمای مرطوب؛
ـ خیس کردن یا خشک کردن مرتب پوست؛
ـ عوامل احساسی مثل نگرانی، اختلافات خانوادگی، و استرس. متخصصان عقیده دارند که عوامل احساسی و روانی رل بسیار مهمی در تشدید بیماری های پوستی مانند اگزما دارند.
ـ عفونت های پوستی مخصوصاً قارچ ها مثل پای ورزشکاران.
پیشگیری
در حال حاضر امکان پیشگیری وجود ندارد. تنها چند راهنمایی برای آرام کردن حملات بیماری در زیر عنوان می شود.
مواظب آلرژن های غذایی باشید، زیرا می توانند باعث حمله اگزمای آتوپیک بشوند. برای شناسایی این آلرژن ها باید آزمایش مخصوص انجام شود تا شخص بداند که چه غذاهایی برای او بد است و به جای آن از مواد خوراکی دیگری که همان مقدار مغذی هستند استفاده کند. برای این کار بهتر است با متخصص تغذیه مشورت شود. غذاهای زیر به عنوان آلرژن شناخته شده اند:
ـ آراشیدها (بادام زمینی)
ـ آجیل ها مثل بادام، گردو، پسته و فندق
ـ شیر
ـ گندم
ـ سفیده تخم مرغ
ـ ماهی و حیوانات دریایی و صدف ها
ـ شکلات
ـ سویا
البته این لیست کامل نیست.
کم کردن استرس: از تمام تکنیک هایی که باعث کم شدن استرس می شوند باید استفاده کرد. پزشکان عقیده دارند که استرس باعث تولید اگزما نمی شود ولی می تواند باعث شدت سیمپتوم ها و عامل حملات آن بشود.
یک مطالعه که در سال ۲۰۰۱ در ژاپن انجام شد نشان داد که استرس تولید شده بر اثر بازی ویدیو باعث تشدید حملات اگزمای اتوپیک می شود. هم چنین طبق همین مطالعه تلفن همراه هم باعث شدت عکس العمل های آلرژیک می شود.
تا آنجایی که ممکن است از آلرژن ها دوری کنید، مثل آکارین ها و گرد و خاک، استفاده از موکت و رنگ ها و استفاده از محصولات ضد آکارین (کنه) و استفاده از جارو برقی های قوی حداقل سه بار در هفته.
چند راهنمایی برای بهداشت پوست
ـ از موادی که پوست را تحریک می کنند دوری کنید مثل پشم، مواد شیمیایی، تمیز کننده ها
ـ نگذارید که هوای منزلتان خیلی خشک باشد در صورت لزوم در زمستان از دستگاه مرطوب کننده هوا استفاده کنید.
ـ محل اگزما را نخارانید، زیرا باعث شدت انفلاماسیون و التهاب می شود. در صورت لزوم از کمپرس سرد استفاده کنید و محل اگزما را مرطوب کنید. برای کودکان ناخن هایشان را کوتاه نگه دارید. پیشنهاد می شود که شب ها دستکش کتانی دستشان کنید که خود را نخارانند.
ـ قرار نگرفتن در هوای خیلی گرم و گرم و مرطوب و نپوشیدن لباس های خیلی گرم که باعث تعریق زیاد می شوند.
ـ استفاده از لباس های کتانی و نپوشیدن لباس های پشمی و فیبرهای مصنوعی.
ـ عدم استفاده از حمام های طولانی و آب داغ، احتیاجی نیست که تعداد حمام کردن را کم کنید ولی از یک نرم کننده پوست بلافاصله پس از حمام کمتر از ۳ دقیقه پس از خروج از آب استفاده کنید.
ـ از یک صابون ملایم برای حمام کردن استفاده کنید.
ـ بین دو حمله اگزما و پس از خروج از حمام پوست را کاملاً با یک کرم نرم کننده مرطوب کنید، ولی در هنگام حمله بیماری خشک شدن پوست شروع بهبودی محل اگزما است.
ـ اگر نوزاد مبتلا شده پوشک بچه را مرتباً عوض کنید که پوستش در مدت طولانی مرطوب نماند و مواد چرب روی باسن او نمالید.
ـ لباس ها و ملافه ها مخصوصاً پوشاک کودکان را با مواد شوینده ملایم شستشو دهید.
ـ اگر شیرخوار دچار اگزمای سبورتیک شده روی پوست سرش را روغن بچه بمالید و پس از نیم الی یک ساعت با شامپوی مخصوص بچه بشویید.
توجه برای بهداشت پوست: درمان های مختلف و راهنمایی های پیشنهاد شده برای پیشگیری که توسط متخصص پوست تجویز شده احتیاج به تکرار روزانه و حوصله زیاد دارد مخصوصاً برای کودکان. مطالعات امروزی نشان داده که این راهنمایی ها می تواند وضع کودکان را بهتر کرده و باعث شود که مدت زیادی احتیاج به دارو نداشته باشند.
* عطا انصاری استاد سابق دانشکده پزشکی دانشگاه کیسانگانی Kisangani است.
