حقایق تاریخی در روابط ترک ـ ارمنی*/ ترجمه: علی قره جه لو

بخش اول

اشاره:

بعضی از فجایع تاریخی که چرایی و چگونگی آن همچنان در پرده ی ابهام پوشیده مانده، مادام که به آن پرداخته نشود و از زوایای مختلف مورد بررسی قرار نگیرد،  همچون زخمی باز می ماند که با اندک تلنگری چرک و خونی دوباره روان می شود.

مسئله ی روابط پرتنش بین ترک ها و ارمنی ها که در دوران جنگ اول جهانی موجب از بین رفتن جان های بسیاری شد و رنج های بسیار در پی آورد، همچنان نامشخص باقی مانده است. ارامنه، دولت وقت ترکیه را مسئول نسل کشی ارامنه در ۲۴ آوریل ۱۹۱۵ می دانند، و ترک ها ادعاهای آنها را مخدوش می خوانند و به نسل کشی باور ندارند.

شهروند، به عنوان نشریه ای مستقل و بیطرف، تاکنون تلاش داشته در حد امکانش دیدگاه های متفاوت دراین خصوص را بازتاب دهد، چه اعتقاد دارد ترک ها و ارامنه ی ایران نیاز دارند در این زمینه بیشتر بدانند و راه های همزیستی مسالمت جویانه را بیابند.

در اینجا بخش اول مطلب “حقایق تاریخی در روابط ترک ـ ارمنی” که توسط کمیته طلعت پاشا تهیه شده و دکتر علی قره جه لو آن را ترجمه کرده است، می خوانید. این مطلب به دلیل مفصل بودن در چند بخش تقدیمتان می شود. امید است که انتشار چنین مطالبی به گفت وگوهای سازنده و آگاه کننده منجر شود.

شهروند

محتویات

–  زندگی ارمنی ها در دوران سلجوقی و عثمانی

–  عصیان های ارمنی

–  قتل عام ترک ها قبل از تهجیر (کوچاندن اجباری)

–  قرارنامه کوچ اجباری و معاف شدگان از کوچ

–  تدابیر اتخاذ شده در خصوص ارمنی هایی که مشمول کوچ قرار گرفتند

–  جمعیت ارمنی در دولت عثمانی و تعداد ارمنی هایی که  مشمول کوچ شدند

–  توقف کوچ اجباری و قرار نامه بازگشت

–  همکاری ارمنی ها با نیروهای دشمن

–  نظرات دولت مردان روس و ارمنی

–  تبعیدیان مالتا  و کوشش انگلیس ها، در یافتن سند علیه دولت عثمانی

–  هیئت های تحقیق ایالات متحده آمریکا

–  پیشنهاد هیئت تحقیق دولت عثمانی

–  کمیته آشتی ترک – ارمنی و کارهای پلاتفرم ترک – ارمنی

–  تولید اسناد و عکس های جعلی  از طرف ارمنی ها

–  تعداد ترک هایی که بین سال های ۱۹۲۲- ۱۹۱۲ در ۴ ایالت شرق ترکیه  به قتل رسیدند، و ترک هایی که برای فرار از قتل عام ارمنی ها مجبور به کوچ شدند

–  مقایسه تعداد تلفات ترک – ارمنی، و هدف ارضی ارمنی ها

–  سوقصد به جان دیپلمات های ترک

–  اقدامات تهدید و ترور علیه اعضای پارلمان و مورخان

–  تربیت نسل جدید دشمن ترک به وسیله ارمنی ها

پیش گفتار

جنگ جهانی اول، جنگ تقسیم بین دولت های امپریالیستی، و موضوع جنگ، تقسیم دولت عثمانی بود. دولت عثمانی همچنان که علیه دشمن در “چاناک قلعه” )جبهه غرب( از وطن خود دفاع کرد، در جبهه شرق نیز همان کار را انجام می داد.  این دو جبهه از لحاظ دفاع از وطن یک جبهه واحد است. دولت عثمانی در جهت جلوگیری از فعالیت های مخرب سازمان های ارمنی، یک روز قبل از پیاده شدن نیروهای مشترک امپریالیست های انگلیس و فرانسه در شبه جزیره “گلی بولو” Geli Bolu  (۲۵ آوریل ۱۹۱۵) ، روز ۲۴ آوریل ۲۰۱۵ اجرای قانون تهجیر را آغاز کرد. این اقدامات در مقابل شرایط حمله امپریالیستی، یک اقدام دفاعی بود. تصمیم تهجیر (کوچاندن اجباری) در این چارچوب قرار داشته و برای حفظ ارتباط بین جبهه ها و تامین حمایت لوجستیک یک ضرورت بود.  داشناق هایی که واحد های ارمنی را سازماندهی کرده بودند در کنار ارتش های روس علیه کشور خود جنگیدند و باندهای مسلح ارمنی نیز ارتش ترکیه را از پشت مورد حمله قرار داده و ارتباط بین جبهه های شرق و غرب، راه های آهن، خطوط خبرگیری (تلگراف) را قطع و خراب کاری کرده، دست به عصیان  زده و دهاتی را که اکثر مردان و جوانان آن به جبهه های جنگ اعزام شده بودند مورد حمله قرار داده، تروریزه کردند، و دست به پاک سازی قومی زدند. در این شرایط تصمیم دولت عثمانی برای کوچاندن ارمنی های پشت جبهه یک اقدام ضروری جنگی محسوب می شود.

زندگی ارمنی ها در دوران سلجوقی و عثمانی

روابط  ترک ها با ارمنی ها با ورود “چاغری بیگ” به سرزمین آناتولی در سال ۱۰۲۶ آغاز شد.  زمانی که سلجوقی ها بیزانس را شکست داده و حاکمیت خود بر آناتولی را برقرار می کنند.  ارمنی ها موجودیت خود را به شکل “شاهزاده نشین” های وابسته به بیزانس ادامه می دادند.  بعد از برقراری حاکمیت ترک ها بر این سرزمین، ارمنی ها نیز تحت حاکمیت ترک ها در می آیند.

تاریخ نویسان ارمنی قرون وسطی در مورد امپراتوری بیزانس و صلیبیون مدام زبان هجو به کار برده اند، ولی از حکمداران ترک با تحسین و تمجید یاد کرده اند.  تاریخ نویس ارمنی ” اورفالی ماتیوس” وقتی از ملکشاه (سلجوقی) سخن می گوید می نویسد:  “قلب سلطان پر از شفقت نسبت به مسیحیان بود، او به مردم سرزمین هایی که از آنجا گذر می کرد به دیده پدر می نگریست، بدین سبب او حاکمیت خود بر بسیاری از ایالات و شهرها را بدون جنگ برقرار کرد”. (۱)

بعد از تاسیس دولت عثمانی، ارمنی ها نیز تحت حاکمیت عثمانی درآمدند.  ریاست دینی ارمنی ها ابتدا در “کوتاهیا”، در سال ۱۳۲۴ به “بورسا”، و بعد از فتح استامبول، به استامبول انتقال یافت، و “پاتریک خانه” ارمنی از طرف سلطان محمد (فاتح) تاسیس شد.

در دوران عروج امپراتوری عثمانی، ارمنی ها “تبعه صادقه” دولت عثمانی بودند، ولی، در دوران ضعف عثمانی، با تحریک دول امپریالیستی به خیال جدا کردن بخشی از خاک عثمانی و تاسیس دولت مستقل ارمنی بر روی آن سرزمین افتادند.

دولت عثمانی، در هر دورانی ارمنی ها را در امور داخلی و دینی خود آزاد گذاشته و به آنها اجازه داده است که در مدارس خود تعلیم دیده، اختلافات  خود را در میان خود حل کنند.  ارمنی ها همچنین، از امتیازاتی مانند معافیت از خدمت سربازی برخوردار بودند، و در این چارچوب دولت عثمانی “نظام نامه ملت ارمنی” را قبول کرده است.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

نظام نامه ای که طرف پاتریک خانه ارمنی آماده شد، توسط حکومت عثمانی تصویب و در خصوص مسائل مربوط به ارمنی ها مجلسی مرکب از ۱۴۰ نماینده تشکیل شد.

در دولت عثمانی ۲۲ وزیر، ۳۳ نماینده مجلس، ۲۹ پاشا، ۷ سفیر، ۱۱ کنسول، ۱۱ استاد دانشگاه و ۴۱ کارمند عالیرتبه دولتی سرکار آمده است. (۲)  در این چارچوب، در مجلس اول ۱۰  و در مجلس دوم ۱۱ نماینده مجلس ارمنی انجام وظیفه کرده اند.  (۳)

قبل از جنگ های ۱۸۷۸- ۱۸۷۷ روس – عثمانی، ارمنی های عثمانی ابتدا برای کسب خودمختاری و در طولانی مدت برای دست یافتن به استقلال به حرکت در آمدند.  این وضعیت در گزارش سفیر انگلیس در استامبول “هنری الیوت” کاملا مشاهده می شود.  (۴)

گزارش سفیر انگلیس “هنری الیوت” از در استامبول (۱۸۷۶):

“دیروز پاتریک ارمنی پیش من آمد و پیشنهاد کرد که اگر برای جلب توجه دول اروپایی قیام و عصیان لازم باشد، دست زدن به قیام و عصیان قطعا مشکلی نخواهد بود”.

عصیان های ارمنی

زمانی که دولت عثمانی در جنگ جهانی اول در ۸ جبهه مختلف می جنگید، عصیان های ارمنی دولت عثمانی را تضعیف کرد.  ارتش های عثمانی از یک طرف در این جبهه ها می جنگید و از طرف دیگر برای تامین امنیت پشت جبهه مجبور بود بخشی از نیروی خود را در این جهت صرف نماید.

در این دوران، ارمنی هایی که در ارتش دولت عثمانی خدمت می کردند، با سلاح هایشان فرار کردند و به ارتش دولت روس پیوستند، و بخشی نیز، با تشکیل باندهای مسلح، آغاز به قتل عام دهات ترک کردند.  دستور العمل کمیته های ارمنی قبل از آغاز جنگ جهانی اول در زیر درج شده است.  (۵)

 

دستور العمل کمیته های ارمنی

۱- هرشخص ارمنی باید مسلح شود.

۲-  از درخواست دولت عثمانی برای پیوستن به ارتش تبعیت نخواهد شد.

۳-  ارمنی هایی که در ارتش عثمانی خدمت می کنند، فرار کرده و به باندهای مسلح ارمنی خواهند پیوست.

۴-  به محض عبور ارتش روسیه از مرز، باندها و فراری ها به آنها ملحق و به ارتش عثمانی حمله خواهند کرد.  راه های تدارک و خبرگیری ارتش عثمانی با تخریب  خطوط  آذوقه و تلگراف باید قطع شوند.

۵-  در ورای خطوط جبهه، همه غیر نظامیان مسلمان بالای ۲ سال، باید قتل عام شوند، مواد غذایی و مال و ملک شان ضبط و آتش زده خواهد شد.

۶-  خانه ها، کلیساها و موسسات خیریه آتش زده خواهد شد و با  تبلیغات، مسلمانان به عنوان مسببین حملات  محکوم خواهند شد.

۷-  ادارات  دولتی آتش زده خواهد شد،  پلیس و ژاندارم عثمانی به دام انداخته شده و قتل عام خواهند شد.

۸-  سربازان زخمی عثمانی که از جبهه بر می گردند باید به قتل برسند.

۹-  در شهرها، قصبات و دهات باید دست به عصیان و قیام زد.

۱۰-  با تضعیف روحیه مردم و سربازان مسلمان، آنها را باید مجبور به مهاجرت کرد.

۱۱-  همه ارمنی ها باید از طریق ساختن و وارد کردن بمب و اسلحه،  مسلح شوند.

۱۲-  گناه قتل عام هایی که به وسیله ارمنی ها صورت گرفته اند به گردن مسلمانان انداخته، و انتشار آنها  در داخل و بویژه در میان افکار عمومی بین المللی باید تضمین شود.

۱۳-  با  دولت ها و ارتش های ائتلاف  Allied  همکاری و به نفع آنها جاسوسی خواهد شد.

از سال های ۱۸۹۰ ارمنی های عثمانی در هر گوشه آناتولی دست به عصیان زدند.  نقشه زیر همه مناطقی که ارمنی ها در اثنای جنگ جهانی اول دست به شورش زدند،  نشان می دهد.

 

قتل عام ترک ها به وسیله ارمنی ها بسیار پیش تر از  تهجیر (کوچاندن اجباری) ارمنی ها آغاز شد

ارمنی ها در مناطقی که دست به عصیان زدند با تشکیل باندها، کودکان و پیر مردان، و زنانی که مردان شان به خدمت ارتش فراخوانده شده بودند، با شکنجه های هولناک به قتل رساندند. گورهای دسته جمعی بسیاری در مناطقی که قتل عام ها صورت گرفته پیدا شده اند. علاوه بر قتل عام ها، ارمنی ها به فعالیت های زیادی برای صدمه زدن به ارتش عثمانی دست زدند.  آنهایی که در ارتش عثمانی زیر سلاح بودند، با سلاح های خود فرار و به صفوف ارتش های دشمن پیوستند و به نفع ارتش های دشمن به فعالیت های جاسوسی دست زدند، تا جایی که حتی نانوایان ارمنی با پختن نان های آلوده سبب مسموم شدن سربازان عثمانی شدند. (۶)

علی رغم تمام هشدارهای دولت عثمانی، ارمنی ها به قتل انسان های بی گناه ادامه می دهند، لذا دولت عثمانی، در ۲۴ آوریل ۱۹۱۵ تصمیم می گیرد که مراکز کمیته های ارمنی را تعطیل، تمامی اسناد آنها را ضبط و رهبران شان را توقیف نماید.  در این چارچوب،  در استامبول، ۲۳۵ تن از رهبران کمیته های ارمنی را دستگیر می کند.  همراه دستگیر شدگان ۱۹ تفنگ ماوزر، ۷۴ مارتینی، ۱۱۱ وینچستر، ۹۶ مانلیهر، ۷۸ قیرا، ۳۵۸ فلوور، ۳۵۹۱ طپانچه، و تعداد ۴۵۲۲۱ مهمات مصادره می شود.

تصویب قرار نامه کوچاندن اجباری، و معاف شدگان از کوچ اجباری

بعد از تصمیم دستگیری رهبران کمیته های ارمنی، و به دنبال ادامه خیانت و قتل عام های ارمنی ها، دولت عثمانی در ۲۷ مه ۱۹۱۵ تصمیم می گیرد که ارمنی هایی که شورش کرده، بان های مسلح تشکیل داده و مردم غیر نظامی را به قتل رسانده اند را از مناطق فعالیت شان اخراج و به مناطقی که دور از مناطق جنگی بوده، و در عین حال بخشی از خاک عثمانی محسوب می شده است، مانند ایالت دمشق و موصل انتقال دهد.

علاوه بر آن، تمامی جمعیت ارمنی آناتولی مشمول کوچ اجباری نشده و به  آنهایی که در معرض کوچ قرار گرفتند بعدها اجازه بازگشت به مناطق خود داده شد.  چنان که پاتریک ارمنی استامبول بیان کرده است، “ارمنی های استامبول، بخش کوتاهیه، و ارمنی های ولایت “آیدین” کوچانده نشدند. هم اکنون نیز ارمنی های کوچانده شده از “ازمیت” ” بورسا، کاستامونو، آنکارا، و قونیه، بازگشته و امروز هم در آنجا زندگی می کنند. در کایسری، سیواس، هارپوت، دیاربکر، و بویژه در کیلیکیا و استامبول، تعداد زیادی از ارمنی ها از کوچ اجباری بازگشته، ولی هنوز نتوانسته اند به دهات شان برگردند. تمامی جمعیت ارضروم و بیتلیس در کیلیکیا هستند”. (۷)

علاوه بر ولایات ذکر شده در فوق، ارمنی های ایالات شرق مانند قارص، وان، به علت این که این مناطق تحت اشغال روسیه بود، لذا، ارمنی های شورشی نمی توانستند مشمول کوچ اجباری شوند.  ولی در اثنای اشغال روس ها و حتی بعد از عقب نشینی روس ها از این مناطق، ارمنی های قارص، و وان، مرتکب بزرگترین قتل عام های آناتولی در این ایالات شدند.

به دستور حکومت، آنهایی که در دفاع از کشور و تامین آسایش اخلال نکرده، جاسوسی نکرده بودند، کاتولیک ها و پروتستان ها، نمایندگان مجلس، سربازان و افسران، پزشکان ارتش، ماموران راه آهن، مستخدمین و خانواده های شان، آنهایی که نزد مسلمانان کار کرده و در صداقت شان شبهه ای وجود نداشته است، مسلمان شدگان و آنهایی که در شرایط مشابهی بوده اند،  کلا از کوچ اجباری معاف شدند.  (۸)

ادامه دارد

 

زیرنویس ها و منابع:

*Historical Facts in Turkish Armenian Relations

Talaat Pasha Committee – ۲

http://vatanpartisi.org.tr/genel-merkez/bildiriler-brosurler/turk-ermeni-iliskilerinde-tarihsel-gercekler-kitapcigi-13814

۱ – Urfalı Mateos, “ Vekayiname (952 – ۱۱۳۶) ve Papaz Grigo,un Zeyli (1131- 1162), çeviren: Hrant D. Ndreasyan, Ankara, 1978,s.171

۲ –  Salih Yılmaz, “Ermenistan Cumhuriyeti,nde Okutulan 10. Sınıf  Ders Kitabında Türkler Aleyhine ifadeler ve Sözde Ermeni Soykırımı”, Turk Dunyasi Arastirmalari, Sayi: 177, Aralik 2008, s. 112

۳-  Aide- Memorie Sur Les Droits Des Minoritis En Turquie Aux Representats Des Members De La Societe Des nations, Association Nationale Ottomone Pour La Societe Des Nations, Contanttinople,1922,s.13 – ۱۴

۴ – Livre Bleu du Governement Britannique Concernant le Traitment  Des Armeniens Dans La emire Ottoman, 1915 – ۱۹۱۶ (Mavi Kitap).

۵ –  Gnkur.   Atase Arsivi   No:  ½ Kls: 528, Dos: 2061,Fih: 21 – ۱۸, No:4/3671: Aram Turabian, Les Volontaries Armeniens Sous Les Drapaux Francias, Marceilles, 1917, s.6

۶ – Ermeni Komitelerinin Amaçları ve İhtilal Hareketleri, Genelkurmay askeri Tarihi ve Stratejik Etütler Baskanlığı Yayınları, Ankara 2003, s.164

۷ –   Azmi Suslu, Ermeniler ve 1915 Tehcir Olayı, Yüzüncü yıl Üniversitesi Rektörlüğü yayınlları No: 5, Ankara, s. 149 – ۱۵۰: British Forien Office Papers, Public Record Office, Nu:371/6556/E.2730/800/44

۸ –   Suslu, age, s.149 – ۱۵۰: yusuf Halacoglu, Ermeni tehciri ve Göçler (1914 – 1918)”, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Sayı ۹۰, Ankara, s.62 – 63

 

* علی قره جه لو، نویسنده و مترجم مستقل ساکن تورنتو، دارای دکترای علوم سیاسی، در حوزه ی مسائل سیاسی ملیت های ایران بویژه ترک ها و مسائل سیاسی ترکیه و آذربایجان و ارمنستان می نویسد.