* این مقاله جنبه ی آموزشی دارد نه درمانی، هر دارویی باید با تشخیص و تجویز پزشک مصرف شود.
مخملک عفونتی مسری است که بر اثر یک باکتری از نوع استرپتوکوک A تولید می شود. مخملک در مرحله اول بیشتر به صورت گلودرد (آنژین توسط استرپتوکوک) و بعد به صورت بثورات پوستی همراه با تب شدید و زخم هایی در ناحیه زبان خودش را می شناساند).
بیماری در اکثر موارد در نزد کودکان و نوجوانان بین ۵ تا ۱۵ ساله دیده می شود ولی بالغ ها هم می توانند به آن مبتلا شوند. اگر مخملک معالجه نشود به ندرت ممکن است مشکلاتی در گوش ها و کلیه ها و مفاصل تولید کند.
علل تولید بیماری
باکتری مسئول مخملک معمولاً در گلو و یا روی پوست وجود دارد و می تواند سمومی تولید کند که باعث بثورات پوستی و زخم های زبانی بشود.
بیماری بر اثر قطرات بسیار ریزی که در اثر سرفه یا عطسه ی شخص بیمار در هوا منتشر می شود به دیگران سرایت می کند.
مشکلاتی که مخملک می تواند به وجود بیاورد
اگر مخملک درمان نشود به ندرت می تواند مشکلاتی برای سلامتی ایجاد کند. در مرحله اول بیماری، باکتری می تواند در گوش ها، سینوس ها (سینوزیت) تولید عفونت کند و یا شخص دچار سینه پهلو و احتمالاً آبسه در گلو و یا مننژیت شود. در مراحل بعدی بیماری مخملک امکان دارد مشکلات سلامتی شدیدتری پیش آید مثل رماتیسم مفصلی حاد که بیماری خطرناکی است و باعث صدمات قلبی و دردهای مفصلی و یا گلومر و لونفریت (التهاب کلیه ها) می شود.
تشخیص
پزشک پس از معاینات کلینیکی برای اطمینان از وجود مخملک یک آزمایش تشخیص سریع برای آنژین استرپتوکوکی درخواست می کند. برای این کار از وسیله ای شبیه گوش پاک کن ولی درازتر استفاده کرده و با آن گلوی بیمار را تمیز می کند و بعد آن را در محلول خاصی قرار می دهد و پس از چند دقیقه مشخص می شود که آیا در گلوی بیمار استرپتوکوک وجود دارد یا نه، این نمونه برداری را پزشک می تواند به آزمایشگاه بفرستد تا آزمایشات دقیق تری بر روی آن انجام شود.
سیمپتوم های مخملک
سیمپتوم های بیماری مخملک معمولاً ۲ تا ۴ روز پس از آلوده شدن به باکتری مشخص می شوند.
ـ تب شدید ناگهانی حداقل ۳/۳۸ یا ۱۰۱ فارنهایت
ـ گلو درد شدید که باعث سختی در بلع می شود همراه با تکه های چرک در پشت حلق.
ـ گلوی متورم
ـ بزرگ شدن گانگلیون های گردنی (غدد لنفاوی ناحیه گردن)
ـ بعضی وقت ها سردرد، شکم درد، حالت تهوع و استفراغ به آن اضافه می شود.
ـ خستگی و بی قراری
و یکی دو روز بعد بثورات پوستی قرمز رنگ به صورت جوش های قرمز کوچک و منتشر می شود که اول در گردن و صورت و مناطقی که پوست تا می شود مثل زیر بغل، آرنج و کشاله ران دیده می شوند و اگر با انگشت به آن فشار وارد کنیم سفید می شوند. بثورات پوستی در بقیه پوست بدن ۲ تا ۳ روز دیده می شوند. قسمت فوقانی قفسه صدری، پایین شکم، صورت و اندام فوقانی و تحتانی و پوست شبیه کاغذ سمباده می شود.
زبان حالت خاصی پیدا می کند سفیدرنگ همراه با پرزهای قرمز شبیه توت فرنگی ولی سفید، پس از ۲ تا ۷ روز جوش ها خشک و محو و پوست صاف می شود.
یک نوع سبک بیماری هم وجود دارد که شدت کمتری دارد و سیمپتوم هایش عبارتند از:
ـ تب خفیف
ـ بثورات صورتی رنگ به جای قرمز رنگ که در محل تا شدن پوست دیده می شوند و همان سیمپتوم های مخملک معمولی که در گلو و زبان دیده می شوند.
افراد در خطر ابتلا
کودکان ۵ تا ۱۵ سال، کودکان کمتر از دو سال معمولاً به علت وجود آنتی کورهای مادر که از طریق پلاسنتا در دوران بارداری به نوزاد منتقل می شود محافظت می شوند.
عفونت به راحتی بین افرادی که مستقیماً با بیمار تماس دارند منتشر می شود مثل اعضای یک خانواده و یا دانش آموزان یک کلاس.
پیشگیری
چون مخملک یک بیماری عفونی بر اثر باکتری است بهترین وسیله از پیشگیری رعایت مسائل بهداشتی است مثل شستشوی دست ها با صابون مخصوصاً پس از تماس با یک شخص آلوده و یا وسائل استفاده شده توسط او. شستشوی مرتب دست های کودکان و یاد دادن به آنها که خودشان دست ها را بشویند مخصوصاً پس از سرفه کردن، عطسه کردن و پاک کردن بینی.
ـ یاددادن به کودکان که در یک دستمال سرفه یا عطسه کنند.
ـ سرفه یا عطسه کردن در آرنج و یاد دادن به کودکان که چگونه در آرنج عطسه و سرفه کنند نه در دست هایشان.
ـ ضدعفونی کردن مناطقی که ممکن است باعث آلودگی بشوند مثل اسباب بازی، شیر آب، دستگیره در و در صورت امکان با یک محلول الکلی.
درمان های دارویی
آنتی بیوتیک ها معمولاً پنی سیلین و آموکسی سیلین: درمان با آنتی بیوتیک باعث می شود که دوره بیماری کوتاه شده و از مشکلات بعدی و انتشار عفونت جلوگیری شود. درمان باید در طول زمان تجویز شده ـ معمولا ده روز ـ ادامه داشته باشد، حتی اگر سیمپتوم ها از بین رفته باشند. قطع درمان قبل از ده روز می تواند باعث بازگشت بیماری، تولید مشکلات گفته شده و مقاومت باکتری در مقابل آنتی بیوتیک بشود.
معمولاً پس از ۲۴ ساعت از شروع درمان با آنتی بیوتیک بیمار دیگر مسری نیست.
برای کم کردن درد و بی قراری کودکان
ـ لازم نیست که حتماً کودک تمام روز در تخت خواب استراحت کند فعالیت های آرامی را برایش آماده کنید.
ـ نوشیدنی زیاد به کودک بدهید مثل آب، آب میوه، سوپ که دچار کم آبی نشود. از دادن آب میوه های ترش، مثل آب پرتقال، لیموناد، آب انگور که درد گلو را تشدید می کند خودداری کنید.
ـ به کودک غذاهای نرم بدهید مثل پوره، ماست، بستنی و شبیه اینها به مقدار کم ۵ تا ۶ بار در روز.
ـ هوای اتاق او را مرطوب نگه دارید، زیرا هوای خشک باعث تحریک گلو می شود.
ـ از چیزهایی که باعث تحریک می شود مثل دود سیگار یا محصولات خانگی در اتاق کودک خودداری کنید.
ـ برای آرامش گلودرد کودک را تشویق کنید که چند بار در روز گلویش را غرغره کند نصف قاشق چای خوری نمک در یک لیوان آب ولرم.
ـ برای آرام کردن تب و درد از داروهای آرام بخش مثل استامینوفن (تایلنول، تمبرا، پانادول) یا ایبوبروفن مثل ادویل و موترن استفاده کنید.
توجه: هرگز ایبوبروفن به شیرخواران کمتر از ۶ ماه و آسپرین به کودکان و نوجوانان ندهید.
طب مکمل
پروبیوتیک ها: چندین مطالعه نشان داده که مصرف مکمل پروبیوتیک ها با درمان توسط آنتی بیوتیک ها به مقابله با آثار ناخواسته آنتی بیوتیک ها روی دستگاه گوارش کمک می کند.پروبیوتیک ها باکتری هایی هستند که در بعضی مواد غذایی وجود دارند و به سلامتی روده ها کمک می کنند و آنها را می شود به صورت ماست، نوشیدنی حامل پروبیوتیکها، کپسول یا پودر مصرف کرد.
آنچه که نباید فراموش کرد اگر کودک شما تب دارد گانگلیون ها (غده های لنفاوی گردن) متورم و دچار بثورات پوستی قرمز رنگ شده باید به پزشک مراجعه کنید. اگر ۲۴ ساعت پس از اتمام آنتی بیوتیک تجویز شده سیمپتوم ها وجود دارند به پزشک مراجعه کنید و اگر علائم بیماری پیشرفت کرد یا علائم جدیدی پیدا شد باز هم به پزشک مراجعه کنید.
* عطا انصاری استاد سابق دانشکده پزشکی دانشگاه کیسانگانی است.
Ataansari(at)videotron.ca
