* این مقاله جنبه ی آموزشی دارد نه درمانی، هر دارویی باید با تشخیص و تجویز پزشک مصرف شود.
هپاتیت یک انفلاماسیون کبدی است که اغلب بر اثر یک عفونت ویروسی تولید می شود ولی گاهی به علت الکلیسم، مسمومیت دارویی و یا یک محصول شیمیایی به وجود می آید. سیمپتوم های بیماری در همه افراد یکسان نیست و همین طور بستگی به علت تولید هپاتیت دارد. بعضی از انواع هپاتیت باعث تخریب کامل قسمتی از کبد می شود.
اکثر هپاتیت ها به خودی خود بهبودی پیدا می کنند بدون این که اثری باقی بگذارند. گاهی بیماری چند ماه طول می کشد و اگر بیشتر از ۶ ماه طول بکشد بیماری مزمن شده است و اگر کبد شدیداً صدمه دیده باشد تنها راه درمان پیوند کبد است.
در این مطلب در مورد این بیماری به طور کلی می گوییم و جداگانه به هر یک از انواع هپاتیت به طور مفصل می پردازیم.
انواع بیماری
بیماری هپاتیت شامل دو گروه است:
ـ هپاتیت های ویروسی که بر اثر آلوده شدن به یک ویروس است. در کشورهای پیشرفته درصد هپاتیت های حاد بر اثر ویروس هپاتیت A و B یا C ایجاد می شوند و ۱۰ درصد دیگر را ویروس هپاتیت D – E و G تولید می کنند.
ـ هپاتیت های غیرویروسی بر اثر خوردن موادی که برای کبد سمی است تولید می شوند مانند الکل، مواد شیمیایی سمی و غیره. هپاتیت های غیر ویروسی می توانند بر اثر بیماری های کبدی مانند استئاتوز هپاتیک (کبد چرب)، هپاتیت اتوایمیون (هپاتیت انفلاماتوار مزمن که دلیلش هنوز شناخته نشده) که بر اثر تولید اتو آنتی کور تولید می شوند.
شیوع هپاتیت
در کانادا هپاتیت C شایع ترین هپاتیت ویروسی است و هر سال از هر صدهزار نفر ۴۵ نفر مبتلا می شوند، در صورتی که از هر صدهزار نفر سه نفر به هپاتیت B و یک و نیم نفر به هپاتیت A دچار می شوند.
هپاتیت در کشورهای در حال توسعه شیوع بیشتری دارد. هپاتیت A در آفریقا آندمیک است همین طور در بعضی از کشورهای آمریکای جنوبی و آسیا مانند هپاتیت B به طوری که در اکثر کشورهای آفریقایی زیر صحرا و آسیا ۸ تا ۱۰ درصد مردم حامل ویروس هپاتیت B هستند که یکی از علل اصلی مرگ و میر بزرگسالان بر اثر سرطان کبد و یا سروز کبدی است و تقریباً ۳ درصد مردم جهان دچار عفونت هپاتیت C هستند که آفریقا بالاترین رکورد در دنیا را با بیش از ۵ درصد دارد.
مسئولان بهداشت برای مقابله با هپاتیت مشکل دارند، زیرا بیماری سال ها علائمی ندارد و مشخص نمی شود و قبل از این که تشخیص داده شود نه تنها صدمات شدید به بیمار وارد کرده بلکه عده زیادی را هم مبتلا کرده است.
کار کبد چیست؟
کبد را اکثراً با یک کارخانه شیمیایی مقایسه می کنند. کبد یکی از بزرگترین اعضای داخلی است، وزن آن در افراد بزرگسال بین یک تا یک و نیم کیلو است و درست در زیر قفسه سینه در سمت راست بدن قرار دارد. کبد مواد غذایی جذب شده توسط روده را تجزیه، تحلیل و مقداری را هم در خود ذخیره می کند تا بدن هر وقت احتیاج داشت از آن استفاده کند. کبد همین طور به تعادل میزان قند خون کمک می کند.
مواد سمی که در الکل، بعضی از داروها، بعضی از مواد مخدر و … که وارد بدن می شوند از کبد عبور می کنند برای این که برای بدن خطری تولید نکنند کبد آنها را تجزیه کرده و از طریق صفرا به روده می ریزد و از آنجا وارد گردش خون شده توسط کلیه ها فیلتر شده و با ادرار به خارج دفع می شود.
روش های مقابله
ـ هپاتیت A : کم خطرترین هپاتیت های ویروسی است، بدن چند هفته با ویروس مقابله کرده و بعد شخص در تمام مدت زندگی در برابر بیماری مصون است یعنی آنتی کورهای ضد ویروس در خون او باقی می ماند ولی خود ویروس از بین رفته است. ویروس هپاتیت A از طریق آب و مواد غذایی آلوده وارد بدن می شود. ویروس ها در مدفوع شخص بیمار هستند و می توانند باعث آلودگی آب، غذا و یا دست های دیگران بشوند. غذاهای خام یا خوب پخته نشده از عوامل اصلی سرایت بیماری است. ویروس هم چنین می تواند از طریق خوردن حیوانات دریایی که از محل هایی که فاضلاب تصفیه نشده وارد دریا یا رودخانه می شود صید شده اند، هم وارد بدن انسان بشود. احتمال مبتلا شدن در کشورهایی که سطح بهداشتی خوبی ندارند زیاد است. در این کشورها تقریباً تمام کودکان به ویروس آلوده شده اند و واکسن کمک می کند که از آلودگی جلوگیری شود.
ـ هپاتیت B : این نوع هپاتیت بالاترین آلودگی به هپاتیت را در دنیا ایجاد می کند و کشنده ترین نوع آن هم است. ویروس هپاتیت B از طریق روابط جنسی (اسپرم و سایر مایعات بیولوژیکی سکسی) و خون سرایت می کند و ۵۰ تا ۱۰۰ برابر سریع تر از ویروس ایدز سرایت می کند. تعویض سرنگ آلوده هم از عوامل سرایت است. اکثر افراد آلوده به ویروس موفق می شوند که کاملاً با بیماری مقابله بکنند و در ۵ درصد آنها بیماری مزمن می شود و آنها حامل ویروس هستند ولی هیچ سیمپتومی ندارند ولی در خطر بالای مبتلا شدن به سروز کبدی و سرطان اولیه کبدی هستند. بیماری خطرناک و تقریباً کشنده است. مادر در هنگام تولد می تواند نوزاد را مبتلا کند. از سال ۱۹۹۲ واکسن برای آن موجود است.
ـ هپاتیت C : هپاتیت C خطرناک ترین نوع هپاتیت هاست زیرا توسط یک ویروس بسیار مقاوم تولید می شود و بیماری در هشتاد درصد بیماران مزمن می شود. بیماری در سال ۱۹۸۹ شناخته شده و ویروس در اغلب موارد با تماس مستقیم به خون انسان آلوده سرایت می کند مخصوصاً با تزریق مواد مخدر و استفاده چند نفر از یک سرنگ، توسط تزریق خون آلوده و دوباره استفاده کردن از یک سوزن تزریقی غیر استریل و به ندرت بر اثر داشتن روابط جنسی با شخص آلوده به ویروس مخصوصاً اگر تماس خونی وجود داشته باشد (هنگام پریود، صدمات وارد شونده به دستگاه تناسلی یا مقعدی)، هیچ واکسنی برای محافظت از آن وجود ندارد و اولین دلیل پیوند کبد، آلوده شدن به این بیماری است.
هپاتیت سمّی: در بیشتر موارد بر اثر زیاده روی در نوشیدن الکل و یا استفاده کردن از بعضی داروها و یا خوردن قارچ های سمی، در معرض مواد شیمیایی قرار داشتن (مثلاً در محل کار)، مصرف مواد بهداشتی طبیعی و یا گیاهانی که برای کبد سمی هستند تولید می شود و بر اثر نوع عامل تولید کننده بیماری ممکن است پس از تماس، چند ساعت بعد، چند روز بعد و یا چند ماه بعد تولید شود. سیمپتوم ها معمولاً اگر تماس با مواد گفته شده قطع شود به تدریج از بین می روند ولی امکان صدمات کبدی و رنج بردن از آن وجود دارد مثل تولید سروز کبدی.
مشکلاتی که ممکن است پیش بیاید
یک هپاتیت تشخیص داده نشده و یا بد درمان شده ممکن است که مشکلات خطرناکی را ایجاد کند:
ـ هپاتیت مزمن: مشکلی است که از همه بیشتر دیده می شود و هپاتیتی است که پس از شش ماه هنوز بهبودی نیافته و در ۷۵ درصد بیماران دیده می شود که بر اثر هپاتیت B و C تولید شده است. هپاتیت مزمن اگر به درستی درمان شود معمولاً در عرض سه سال بهبودی حاصل می شود.
ـ سروز: سروز بر اثر صدمات تولید شده بسیار و باقی ماندن لطمات تولید شده در کبد به وجود می آید مثل صدمات وارد شده و تکراری توسط مواد سمی، ویروس ها و غیره که تولید دیواره های فیبروزی در کبد می کند و مانع گردش خون در آن می شوند. ۲۰ تا ۲۵ درصد هپاتیت های مزمن اگر درمان نشوند و یا درمان به خوبی جواب ندهد به طرف سروز کبدی پیش می روند.
ـ سرطان کبد: آخرین مشکلی است که یک سروز کبدی می تواند ایجاد کند. باید در نظر داشت که سرطان کبد می تواند متاستاز سرطان دیگری که در یک عضو دیگر تولید شده، باشد. هپاتیت های B و C و هپاتیت سمی که بر اثر مصرف زیاده از حد الکل به وجود آمده امکان بیشتری دارند که سرطانی بشوند.
ـ هپاتیت تخریب کننده: به ندرت یک هپاتیت مخرب کبد که باعث کم کاری شدید آن بشود و از فعالیت های آن جلوگیری کند و قسمت مهمی از کبد را از کار بیاندازد ایجاد می شود و پیوند کبد لازم می شود و اکثراً در بیماران هپاتیت B و هپاتیت سمی دیده می شود و از هر ۴ بیمار یکی در مدت کوتاهی می میرد.
ادامه دارد
* عطا انصاری استاد سابق دانشکده پزشکی دانشگاه کیسانگانی است.
Ataansari@videotron.ca
